Met de tijdmachine verbannen

naar een andere wereld

Dhondup Dorjee is een sprekend voorbeeld van hoe de Tibetanen pijlsnel van de ene wereld in een andere zijn terechtgekomen. De ballingenleider komt uit een polyandrisch gezin met twee vaders, maar heeft ook gestudeerd. Plus: hij wordt onderhouden door zijn broer, die aanvankelijk naar het klooster werd gestuurd maar nu een baantje heeft in een restaurant in de VS. 'Men vergeet dat we in 1959 niet alleen ons land verloren.'

Foto's Tim Dirven

In een even eenvoudig als rommelig kantoor in Dharamsala huist Dhondup Dorjee (°1978), vicevoorzitter van het Tibetaans Jeugdcongres (TYC), de allergrootste Tibetaanse ballingenorganisatie. Het is het eerste kantoor dat ik hier zie waar alleen Tibetaanse vlaggen en kaarten aan de muur hangen en geen foto van zijne heiligheid.

Het TYC bestaat sinds 1970, heeft 30.000 leden en 83 regionale kantoren in twaalf verschillende landen. De organisatie is overtuigd seculier, verkiest zijn leiders op alle niveaus democratisch en zegt maar één doel te hebben: onafhankelijkheid voor Tibet.

Aanvankelijk was de organisatie nauw verbonden met de regering van de dalai lama maar de jongste jaren verschilt ze er steeds vaker mee van mening. Zo is ze, in tegenstelling tot de dalai lama, fervent tegen de Olympische Spelen gekant en stuurt ze aan op een boycot ervan. "Soms lijken westerlingen", begint Dorjee, "het idee te hebben dat wij een volk van klonen van de dalai lama zijn, gedreven door mededogen. Hoe zou het dan komen, denkt u, dat sociale groepen als slagers en wapensmeden wegens hun duidelijke connectie met de dood van anderen, systematisch uit onze gemeenschap worden gestoten. Geen mens wil met dochters uit dergelijke families trouwen. Zo genadig zijn wij.

"Bovendien, er zijn veel dingen die de dalai lama niet kan maar die voor ons geen enkel probleem vormen. Als China bereid zou blijken om Tibet terug te geven, op voorwaarde dat zijne heiligheid één schaap zou slachten als zoenoffer, dan zou hij daar als reïncarnatie van Avalokitesvara, de boeddhistische godin van de genade, niet toe in staan zijn. Wij wel. Het aantal vegetariërs is onder de Tibetanen overigens relatief gering. Je vindt ze alleen onder diegenen die hier zijn geboren, onder Indiase invloed dus."

Een bom in Lhasa

Het valt ook op dat geweld in het charter van het TYC niet expliciet wordt afgezworen. "Meer dan één miljoen Tibetanen zijn gestorven, dat zijn onze doden, niemand anders heeft daar wakker over gelegen. Als er een bom zou ontploffen in Lhasa waardoor 100 Chinezen om het leven zouden komen, zou het ons niets kunnen schelen wat het Westen daar nu helemaal van denkt. De vraag is of het onze zaak op lange termijn vooruit zou helpen. Daar ben ik toch niet zo zeker van".

En wat na de dood van de onderhand 73-jarige dalai lama, de kampioen van de geweldloosheid? "Zijn overlijden zal ongetwijfeld een moeilijke periode inluiden", meent Dorjee, "want hij is de verenigende factor, zijn wensen zijn een bevel voor het Tibetaanse volk. Maar dat betekent niet dat zijn bestuur zonder gebreken is."

Ik moet even terugdenken aan Thubten Samphel, het hoofd van het informatiedepartement van de regering in ballingschap. In zijn kantoor zag ik tal van wetenschappelijke publicaties over China liggen. Dat de regering had beslist om zich wat meer toe te leggen op de studie van China, had de man gezegd. Het is rijkelijk laat voor een dergelijk besluit.

"Net als er voor de komst van de Chinezen al te lang werd gewacht met de invoering van modern onderwijs", vindt de TYC-leider, "was het na de vlucht van de dalai lama een foute beleidsoptie om zich totaal van China af te keren. Vanuit het collectieve trauma dat de jaren vijftig ons volk hebben opgeleverd, begrijp ik het enigszins. Maar het was wel daardoor dat we in het begin van de jaren tachtig niet in staat zijn geweest om in te gaan op de voorstellen van Deng Xiaoping om te praten. Dat is een absolute gemiste kans gebleken. Na het bloedbad van 1989 is er nooit meer zo'n openheid geweest in Peking."

Zelf niet democratisch

"Een ander punt is dat de dalai lama zegt alleen naar Tibet te willen terugkeren als hij de garantie krijgt dat er minstens in ons autonome gebied democratische verkiezingen komen, terwijl de manier waarop het parlement hier in Dharamsala is georganiseerd ook geenszins democratisch is. Vooreerst stemmen de monniken al twee keer: voor een van de twee zetels die elk van de vijf boeddhistische sektes heeft én voor een van de tien provinciezetels die de oorspronkelijke Tibetaanse provincies Kham, Amdo en Utsang (zie kaartje) elk hebben.

"Bovendien is een dergelijke afvaardiging niet representatief, als je bedenkt dat het overgrote merendeel van de Tibetaanse vluchtelingen afkomstig is uit Utsang, de huidige Tibetaanse Autonome Regio, terwijl die provincie maar evenveel parlementariërs heeft als de twee andere. En aldus moet je om voor Utsang in het parlement te raken minstens 3 à 4.000 stemmen hebben, terwijl de populairste van de afgevaardigden voor Kham of Amdo niet meer dan 1.000 stemmen oogstten.

"Die kwestie hekelen wij al jaren en ze moet voor het overlijden van de dalai lama worden geregeld. Maar voorlopig zit er geen schot in de zaak. De enige echt democratische oplossing is een afvaardiging niet op basis van oorspronkelijke herkomst maar van de huidige residentie. Zestig procent van de Tibetaanse ballingen woont in nederzettingen in de Zuid-Indiase deelstaten Karnataka en Orissa, maar hun problemen komen, evenmin als die van Tibetaanse gemeenschappen in Nepal, zelden aan bod in het parlement in Dharamsala. Niemand werpt zich immers op als hun vertegenwoordiger."

Dorjee weet waar hij het over heeft. Hij groeide zelf op in Zuid-India, in een familie waarvan de overtuigingen in veel opzichten haaks staan op die van de huidige vicepresident van het TYC. Hij is de oudste van drie zonen uit een polyandrisch gezin. Zoals dat in bemiddelde families in Tibet wel vaker voorkwam, om een verbrokkeling van de bezittingen te voorkomen, werd zijn moeder net voor 1959 aan twee broers uitgehuwelijkt. "Een fijne tijd was het thuis niet", zegt Dorjee. "Mijn oudste vader was veel afwezig, hij zat in het Indiase leger. Maar elke keer als hij naar huis kwam, gingen de poppen aan het dansen. Broers zijn niet noodzakelijk vrienden, en in mijn geval hielden ze allebei ook al te veel van de drank. Wellicht is het daarom dat ik me zo op mijn studie heb gestort, om te ontkomen aan de naargeestigheid thuis."

Ontsnappingsplan

Zoals vroeger in veel families gangbaar was, werd de middelste zoon van het gezin ondanks Dorjees felle verzet naar het klooster gestuurd. "Hij wilde niet, maar voor mijn ouders waren de tradities heilig. Niet dat hij er nog is: vijf jaar geleden heb ik samen met hem een ontsnappingsplan bekokstoofd. We waren het erover eens dat in India blijven geen goed idee was. Uittreden wordt binnen onze gemeenschap immers als weinig eervol ervaren. Ik raadde hem aan om naar de VS te vluchten, hij sloot bij zijn klooster een lening af en vertrok. Onderhand werkt hij in een restaurant, hij heeft een verblijfsvergunning en een vriendin. En precies omdat hij wil dat ik het politieke werk voortzet waar hij zo trots op is, onderhoudt hij in mijn plaats de familie. Zelfs mij stuurt hij maandelijks geld op, zodat ik me geen zorgen hoef te maken over mijn loon van nog geen 70 euro per maand."

Dorjee lacht en taxeert mijn gezicht. Hij zegt dat westerlingen vaak niet snappen wat er zich onder de oppervlakte van die ogenschijnlijk zo moeiteloos gemoderniseerde Tibetaanse ballingengemeenschap afspeelt. "Velen vergeten dat we in 1959 niet alleen ons land verloren. We werden ook met een teletijdmachine naar een andere wereld verbannen. Met in onze hoofden veel concepten die misschien niet geschikt zouden blijken voor de moderniteit, maar die al eeuwenlang een fundamenteel onderdeel vormden van onze cultuur en identiteit. Bovendien waren ze vaak het enige wat ons restte."

Zijn woorden doen me aan het verhaal van de twee jaar jongere thangka-schilder Taishi (°1980) denken, die Tibet als het land van zijn grootmoeder omschrijft en die samen met zijn zusje vanaf zijn vierde in een Tibetaans 'kinderdorp' werd opgevoed. Ze liepen herhaaldelijk samen weg van het internaat met zijn karige maaltijden, geringe affectie en strenge stiefmoeders. En toen Taishi achttien was, had hij geen zin meer om nog verder naar school te gaan, hoezeer hij ook besefte dat het knokken zou worden om een bestaan op te bouwen in een harde maatschappij als de Indiase.

De enige studie die hij nog wilde aanvatten was thangka-schilderen, wat hem altijd al mateloos had geboeid. Zijn grootmoeder was bang dat een leven in Dharamsala haar kleinzoon zou blootstellen aan al te veel verleidingen en bleek slechts bereid om hem daar op een thangka-school in te schrijven nadat ze een sjamanistisch orakel had geconsulteerd. "Dat is onderhand acht jaar geleden", had Taishi lachend gezegd. "Gelukkig zei het orakel dat ze zich geen zorgen hoefde te maken en dat alles goedkwam met me. Anders was ik hier wellicht niet."

Maandag in deel 5

14 maart 2008: Palden is op het verkeerde moment in Lhasa

Ballingenleider Dhondup Dorjee:

Als China bereid zou blijken om Tibet terug te geven, op voorwaarde dat de dalai lama één schaap zou slachten als zoenoffer, dan zou hij daartoe, als reïncarnatie van de boeddhistische godin van de genade, niet in staan zijn. Wij zijn dat wel'