Merkel in eerste interview na kanselierschap: ‘Het is in al die jaren niet gelukt om de Koude Oorlog werkelijk te beëindigen’

Angela Merkel gaf dinsdagavond haar eerste interview sinds zij in 2021 na zestien jaar aftrad als bondskanselier. Over de huidige Duitse regering wilde ze niets kwijt, wel over haar eigen handelen en de oorlog in Oekraïne. ‘Ik heb me afgevraagd of meer gedaan had kunnen worden om deze tragedie te voorkomen.’

De verwachtingen waren hooggespannen voorafgaand aan het interview, georganiseerd door uitgeverij Aufbau Verlag en theater Berliner Ensemble. Spiegel-journalist en Merkel-kenner Alexander Osang kondigde Merkels opkomst aan als de eerste keer “dat zij in het openbaar spreekt over de uitdagingen van onze tijd” sinds haar kanselierschap. “Tenminste”, zei Osang voorafgaand, “dat hopen we.”

Merkel oogde ontspannen, grapte dat Osang inderdaad wat te lang had doorgepraat voordat ze op kwam, en vertelde dat ze veel tijd aan de Oostzee heeft doorgebracht. “En men is daar aan mij gewend, dus bellen ze de kranten niet als ik er ben.”

Al snel kwam Osang ter zake: hoe heeft Merkel de weken ervaren waarin Poetin zijn troepen aan de grens van Oekraïne verzamelde? En de invasie? Voelde het machteloos, dat ze de leiding niet meer had, of was het toch ook een opluchting? Merkel benadrukte dat zij vertrouwen had in de nieuwe regering. Maar dat ze zich natuurlijk afgevraagd had of “meer gedaan had kunnen worden om deze tragedie te voorkomen”.

Merkel, lang door velen in Duitsland en daarbuiten op handen gedragen, ligt onder vuur om haar Rusland-beleid. Dat richtte zich op dialoog, handel, samenwerking. Critici verwijten haar naïviteit, een pacifistisch beleid dat meer was gebaseerd op de hoop dat Poetin zich een betrouwbare partner voor vrede zou tonen dan op een realistische voorbereiding op de mogelijkheid dat hij dat niet zou doen. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky viel Merkel in april persoonlijk aan op haar verzet, in 2008, tegen kandidaat-lidmaatschap van de NAVO voor Oekraïne. “Kom met eigen ogen de gemartelde en afgeslachte Oekraïners zien”, zei Zelensky in een video.

Europa heeft geluk gehad

Merkel reflecteerde uitgebreid op dat moment. Oekraïne toen was niet het Oekraïne dat we nu kennen, zei ze. Het was een verdeeld land, bestuurd door oligarchen en verre van democratisch. Bovendien zou Poetin een Oekraïens kandidaat-lidmaatschap gezien hebben als een oorlogsverklaring van het Westen, daarvan is Merkel nog altijd overtuigd. “En wanneer een land in de NAVO wordt opgenomen, moet men ook bereid zijn dat land daadwerkelijk te verdedigen als het wordt aangevallen. Deze escalatie wilde ik voorkomen.”

Het is eigenlijk een klein wonder dat Europa niet eerder ten prooi is gevallen aan geweld, zei Merkel tussen de regels door. “Wij hebben sinds 1989 heel veel geluk gehad dat de zaken zijn gelopen zoals ze zijn gelopen”, aldus de oud-kanselier. Dat de NAVO-uitbreiding met Oost-Europese landen niet in conflict ontaardde, bijvoorbeeld, en dat honderdduizenden Russische militairen begin jaren negentig zonder slag of stoot de voormalige DDR verlieten. Toch, zei Merkel, is nu duidelijk “dat het in al die jaren niet is gelukt om de Koude Oorlog werkelijk te beëindigen”.

De Russische invasie van Oekraïne noemde zij een “brute aanval in strijd met het internationaal recht, waarvoor geen excuus bestaat”.

Volgens Duitse media probeert Merkel met het interview voorzichtig haar rentree in het publieke domein te maken. Daarbij wil zij laten zien hoe het wél moet, schrijft de Süddeutsche Zeitung, nu haar voorganger Gerhard Schröder een paria is geworden wegens zijn koppig vasthouden aan meerdere lucratieve functies bij Russische energiebedrijven. Tegelijkertijd wil oud-kanselier Merkel absoluut de indruk vermijden dat zij zich als een ‘zij- of schaduwkanselier’ bemoeit met het beleid van de nieuwe regering.

“Kan men überhaupt echt stoppen na een kanselierschap?”, vroeg Osang haar. Het antwoord was typisch des Merkels. “Dat is de aard van democratie, nietwaar? Het is goed dat nieuwe gedachten ruimte krijgen.”