Meeste drugsroutes leiden via ‘t Stad, maar Gentse haven heeft groot nadeel tegenover Antwerpen: ‘Drugsbendes hebben ons in het vizier’

De regering wil de drugshandel via de haven van Antwerpen strenger aanpakken. De controle van containers wordt aangescherpt en er komt een havenkorps. Maar Gent trekt ook aan de alarmbel. Zijn haven vormt op dit moment een gemakkelijke doorgang voor drugscriminelen.

Verlies de andere Belgische havens niet uit het oog, waarschuwen experts al langer als er gesproken wordt over het bestrijden van drugsinvoer in de haven van Antwerpen. Dat de focus op Antwerpen ligt, is niet gek. 109.894,48 kilogram cocaïne werd er in 2022 onderschept. De haven is daarmee veruit het belangrijkste invoerpunt van drugs in België.

In 2022 waren er geen inbeslagnames van cocaïne in de havens van Zeebrugge en Oostende, blijkt uit gegevens van het ministerie van Financiën. In de haven van Zeebrugge werd de laatste keer in de zomer van 2021 cocaïne aangetroffen. Dat de haven gevrijwaard blijft, is omdat schepen die daar aanmeren niet afkomstig zijn uit de bronlanden van drugs.

In Gent waren vorig jaar slechts drie inbeslagnames van cocaïne, met een schamele totale opbrengst van 619 kilogram. Ook licht voelbaar in de portemonnee van drugscriminelen (een kilo coke heeft een straatwaarde van 50.000 euro), maar in vergelijking met Antwerpen valt het in het niets.

Maar we moeten niet te vroeg juichen. Volgens hoofdcommissaris Patrick Willocx van de federale gerechtelijke politie Oost-Vlaanderen zeggen die cijfers niet zoveel. Het is namelijk niet zo gemakkelijk een beeld te krijgen van de ladingen drugs die de haven van Gent binnenkomen. Het is onmogelijk om alle schepen te controleren. De 619 kilo is mogelijk een tipje van de ijsberg.

“Wat we niet mogen doen, is de hoeveelheid drugs die binnenkomt in Gent afmeten aan de drugs die we vinden. We hebben voldoende informatie vanuit het milieu en onderzoeken om te weten dat de Gentse haven in het vizier ligt van drugscriminelen die proberen drugs binnen te krijgen”, waarschuwt Willocx.

Coke tussen de kolen

Gent heeft een groot nadeel ten opzichte van Antwerpen: Antwerpen is meer een containerhaven, Gent een bulkhaven. In Gent komen regelmatig kolen- en fruitschepen aan vanuit Latijns-Amerika. En een controle van een bulkschip (ga maar zoeken tussen een lading kolen) is veel arbeidsintensiever dan een containerschip. Een container kan door een scanner gehaald, een bulkschip niet. De douane in Antwerpen streeft op termijn naar 100 procent controle van alle containers uit risicogebieden. In de haven van Gent is dit een verre toekomstdroom.

Cocaïne zit op creatieve plekken verstopt: in vaten fruitsap, koelinstallaties, buiten aan het schip opgehangen met magneten, somt de hoofdcommissaris op. Er bestaat geen toestel om een schip te scannen. Dit betekent dat het hele schip bij aankomst gecontroleerd moet worden. Binnen en buiten, alle slaapvertrekken en de gehele vracht. Een monnikenklus. “Als we een schip controleren, zijn we daar soms drie dagen mee bezig, 24 uur per dag”, zegt Willocx. Alles gaat overhoop en ’s nachts wordt het schip bewaakt.

Nog een verschil: in Antwerpen doet de douane de screening. Maar in Gent is de controle van een schip arbeidsintensiever en gebeurt dit door de douane, de scheepvaartpolitie en de federale gerechtelijke politie (FGP) samen. Ook de buren komen af en toe een handje helpen. Gent maakt onderdeel uit van North Sea Port, waaronder ook de haven van Vlissingen valt. De douane van Vlissingen heeft een duikteam dat regelmatig komt helpen als buiten het schip een vracht vastzit.

In de havens van Zeebrugge en Gent is er sinds enkele jaren een verscherpt toezicht van de douane, waarbij, zoals in de haven van Antwerpen, nauw wordt samengewerkt met de FGP, de zeevaartpolitie en het parket, zegt het kabinet van minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v). Daarnaast is er ook overleg tussen voornoemde partners, het havenbedrijf en bestuurlijke autoriteiten.

Waterbedeffect

Hoofdcommissaris Willocx snapt dat de aandacht naar Antwerpen gaat: de invoer is daar een stuk hoger dan in Gent. “Alleen gaan wij ervan uit dat hoe beter collega’s in Antwerpen het aanpakken, hoe meer drugscriminelen uitwijken naar alternatieve havens. Er moet een volledig plan uitgerold worden om de haven van Gent veiliger te maken, zodat criminelen niet sterk uitwijken naar onze kant.”

Dit fenomeen staat bekend als het waterbedeffect: je duwt op een bepaalde plek en het probleem verplaatst zich. In drugsland: als er verscherpt toezicht komt op de ene haven, verschuiven drugscriminelen hun zaken naar een andere haven.

Daar waakt de regering voor, zegt het kabinet van minister van Justitie Vincent van Quickenborne (Open Vld). Nationale autoriteiten zien erop toe dat het speelveld over de havens hetzelfde is. Een belangrijk instrument hierbij is de nieuwe wet maritieme beveiliging. Die wet moet de Belgische havens beter beschermen tegen drugscriminelen en terroristen, en het beveiligingsniveau in de havens ondersteunen en verstevigen. Er werd al veel gedaan om terroristen en spionage buiten de deur te houden, nu valt ook de georganiseerde misdaad daaronder. “Als je een terrorist kunt buitenhouden, kun je ook een drugssmokkelaar buitenhouden. Als je explosieven kunt buitenhouden, kun je ook cocaïne buitenhouden”, stelt het kabinet.

Eerder waren de normen voor beveiliging in de haven niet algemeen afdwingbaar. Nu moeten havens verplichte risicoanalyses en een beveiligingsplan maken, waaronder strengere toegangscontrole en beter cameratoezicht. “We proberen verplaatsing te vermijden doordat deze wet van toepassing is op alle havens, die willen we allemaal even streng beveiligen. Een waterbedeffect tussen onze havens vrezen we niet zozeer. Er zijn goede contacten tussen de havens”, zegt het kabinet. Desondanks constateert het kabinet wel een toename van drugsinvoer in Gent.

Samenwerking op Europees vlak

Binnen Europa worden concreet stappen ondernomen om het waterbedeffect tegen te gaan. De havens van Antwerpen, Rotterdam, Zeebrugge, North Sea Port, Hamburg, Bremerhaven en Duinkerke ondertekenden in 2022 een ‘letter of intent’, een intentieverklaring, om kennis en expertise over het gebruik van internationale regelgeving uit te wisselen als het om drugssmokkel gaat.

Havens blijven immers elkaars concurrent, zegt het kabinet. Strenge regels en verscherpte maatregelen betekenen ook vertraging op de lijn voor vrachten. Een container die aan de kant gezet wordt voor een grondige inspectie kan de terminal niet vlot verlaten. Havenbedrijven worden dan ook bij de gesprekken betrokken, om een goede balans te vinden tussen efficiëntie en veiligheid. Op 17 februari ondertekenen vijf grote rederijen een partnerschapsakkoord met de Belgische en Nederlandse overheid.

Onbewaakt terrein

Ook gaat België nauwer samenwerken met vijf andere Europese landen in de strijd tegen georganiseerde misdaad. Deze landen zullen intensiever in contact staan met bronlanden in Latijns-Amerika en uitvalsbasissen in de Balkan-landen. Ook wordt de beveiliging in Europese havens versterkt.

Op dat vlak is in Gent nog werk aan de winkel. Een groot veiligheidsrisico in de haven van Gent is het onbewaakte terrein, zeggen de betrokken partijen. In Antwerpen kun je niet zomaar meer op de kade om bij een container te raken. Maar de Gentse haven is open, je kunt zo met de wagen naar binnen als je wilt. “We moeten kijken hoe we dit beter kunnen ontsluiten en een toegangscontrole doen op wie er binnenrijdt”, stelt Willocx.

Meldpunt in Gent

Om de Gentse haven veiliger te maken, is eind 2022 het meldpunt HavIK opgericht. Zo kan de havengemeenschap verdachte situaties melden, ook anoniem. Het initiatief is overgenomen van Antwerpen, er is regelmatig overleg tussen beide havens, zegt Willocx. Daar bestaat een soortgelijk meldpunt al langer. Bedreiging en intimidatie van havenpersoneel speelt spijtig genoeg ook in Gent, stelt hij. “We zijn ervan overtuigd dat dat ook hier een urgente problematiek is. Dat weten we uit dossiers waarbij we zien dat havenmedewerkers samenwerken met drugscriminelen.”

De meldingen via HavIK komen binnen bij de federale politie Oost-Vlaanderen, die ermee aan de slag gaat. Momenteel is er een reclamecampagne bezig om het meldpunt in de schijnwerpers te zetten. Zo worden er flyers meegestuurd met loonbriefjes.

Willocx wil de problematiek in Antwerpen niet minimaliseren. Maar hij waarschuwt voor het bundelen van alle krachten op een plek. “We moeten oppassen dat we de rest niet onbemand achterlaten. Gent heeft een achterstand in te halen op Antwerpen qua beveiliging. De haven moet veiliger en sterker gemaakt worden. Zodat, als criminelen op grote schaal uitwijken naar ons, we daar klaar voor zijn.”