Mechelen-Zuid: een no-flyzone op z'n Belgisch

Een nevelige ochtend in een zwoel najaar, iets tussen mist en smog in de lucht. Geen verkeer boven onze hoofden, niets van beweging, zelfs geen vogel in het zwerk. Als zelfs de gevederden zich aan het no-flygebod houden, dan wordt het luchtruim te Mechelen-Zuid wel extreem goed afgedekt. We struinen door de industriezone, via de Antoon Spinoystraat, voorzichtig, want een glibberige mat van eikels en blaren strekt zich uit onder de voeten.

Binnen ons blikveld: opslagtanks en hangars met gevaartekens op, daarnaast de productie-eenheden van Axalta Coatings Systems (producent van lakken en verven). Rondom het terrein staan hoge hekken, de toegang is driedubbel vergrendeld, compleet met pasjescontrole, camera's en streng kijkende conciërges. Tweehonderd meter verderop ligt een woonwijk. Langs de weg staan om de paar honderd meter waarschuwingsborden. Dit is Seveso-gebied, in deze buurt wordt gewerkt met gevaarlijke, ontplofbare producten. Vandaar dat de omgeving op de lijst staat van Belgische no-flyzones?

"Wablieft? Vliegverbod boven ons?" Veerle - ze heet anders maar wil haar naam niet in de krant - lacht, laat ons binnen, toont haar achtertuin. Nu de bomen 'ruiven', doemen achterin weer spoken op. "Onze ronkende buren, de fabrieken. We zien ze meestal niet, achter de rijen bomen, maar eens de natuur in herfstmodus gaat: (ze wijst) voilà. Wie hier zijn huis wil verkopen, doet dat dus het best in de zomer. Ikzelf denk er niet aan te verhuizen. Gevaarlijk gebied of niet, ik voel me hier goed, al dertig jaar."

Veerle maakte ooit deel uit van een groep omwonenden die Du Pont, Axalta, Procter&Gamble en het bedrijf Pringels (van de chips) in het oog hielden, en indien nodig op de vingers tikten. "Over lawaai- en geurhinder vooral. Want als zich hier iets verplaatste in de hogere luchtlagen, dan was het de stank van die verfproducten, en de geur van wasproducten van Procter&Gamble. De situatie is nu anders, maar jaren terug waren de omwonenden van de site Du Pont echte geurexperts. 'Ha', zeiden we, 'nu zijn ze Dreft aan het maken, en nu Persil'."

Lawaai was en is er nog soms, van stampende machines, zeker als de wind slecht zit, maar van het gedonder van overtrekkende vliegtuigen hebben ze dus geen last. Veerle (fronst): "Komaan zeg, no-flyzone. Dat is toch om te lachen. We zien ze hier nogal vliegen, hoor. Helikopters, vliegtuigjes voor luchtfotografie, niet vaak maar het gebeurt. Klopt dat verhaal wel over dat vliegverbod?"

Op onderzoek

Klopt dat verhaal wel? Nu, het klopt dat Du Pont de Nemours op een lijst prijkt. Tik 'no-flyzone' in en je komt op de site van Belgocontrol terecht. Scrol door de vele pagina's en je leest welke plekken in België vliegonvriendelijk zijn.

Luk De Wilde, journalist en expert inzake vliegverkeer, maakt een interessante kanttekening: "Eigenlijk mag je over heel België vliegen, op voorwaarde dat je hoger trekt dan 25.000 voet. No fly gaat over vliegen onder die 25.000. Daar bewegen zich de sport- en privévliegtuigen, helikopters en nu ook de drones. Uit veiligheidsoverwegingen zijn er gebieden waar zij niet overheen mogen vliegen."

Scrollen door het lijstje van Belgocontrol leert ons dat er een no-flyzone is boven de stad Brussel, boven het koninklijke landgoed Ciergnon én Opgrimbie, maar ook boven militaire domeinen als Elsenborn, Florennes, Kleine Brogel, Koksijde, Beauvechain. Dat er niet mag gevlogen worden boven Tihange, Doel en Mol, of boven de gasterminal van Zeebrugge, is evident. Er zijn echter ook speciallekes: no fly boven Westrozebeke-Houthulst omdat in die regio nogal wat ontplofbaar materiaal uit de Wereldoorlog ligt; verder staan bij de 'danger areas', de gevarenzones, ook Brasschaat ('gunnery area') en de Noordzee.

Maar waar ons oog op viel, was dat bedrijf, die site, die apart en heel expliciet als 'verboden boven te vliegen' werd vermeld. Du pont de Nemours, op een paar kilometer van het centrum van Mechelen. Waarom net dit bedrijf? Geen antwoord bij Belgocontrol. "Wij zijn de uitvoerders van afspraken over vluchtroutes, u moet bij het Directoraat-Generaal Luchtvaart zijn."

Woordvoerder van dat DGLV, Thomas De Spiegelaere: "Geen simpele materie, hoe no-flyzones worden afgebakend en toegekend. De lijst wordt opgesteld met diverse instanties, waaronder ook de staatsveiligheid en defensie. Het klopt van die 25.000 voet waaronder je niet mag vliegen. Er zijn ook een paar algemene vliegverboden. Zo mogen kleinere vliegtuigen niet in het gecontroleerde luchtruim rondhangen van de nationale luchthavens. Dat boven de nucleaire instellingen no-flyregels gelden, is logisch, en boven bedrijven die gevaarlijke stoffen verwerken of opslaan ook. Doel van het creëren van no-flyzones is het beperken van een mogelijke impact, van ongelukken allerhande. Van eventuele aanslagen? Tja, ook dat natuurlijk."

Maar waarom staat Du Pont expliciet op die lijst? Niet bekend, klinkt het. Dan maar Du Pont zelf bellen. "Sorry, maar wij zijn geen Seveso-bedrijf meer", zegt woordvoerster Lauwaerts. "Axalta heeft dat specifieke deel van de productie grotendeels overgenomen, zij zijn een Seveso-bedrijf geworden."

Hebben we dan te maken met een gedateerde lijst? Lauwaerts: "We bevinden ons natuurlijk nog op dezelfde site als Axalta, misschien is de verklaring daar te vinden?"

Verder rondhoren in de buurt levert iets op, een naam: Guy Verberckmoes. Hij, zo zeggen omwonenden, kent de ware reden waarom hier de no-flyregel geldt. Guy is militair op rust, lid van de werkgroep Du Pont, Axalta, Procter&Gamble én voorzitter van de Leefmilieugroep Mechelen-Zuid. "Ten eerste. No fly, vergeet het, boven onze hoofden vliegt er van alles. Laatst nog, ik zweer het, heb ik hier een Flying Boxcar waargenomen. Ten tweede. De reden waarom vliegen hier zogenaamd niet mag, heeft niets met industrie of Seveso te maken. Het gebied rond Du Pont bevindt zich op de trekroute voor wilde eenden, ganzen en andere vogels. Vanuit Willebroek via Hombeek trekken ze over Mechels Broek richting Bonheiden. Kijk op de kaart, waar passeren ze dan? De site van Du Pont. Ik weet dat dit het antwoord is. Toen men in Mechelen-Zuid windmolens wou plaatsen, zei men het ook al: onmogelijk wegens de trekroute. Duidelijk?"

Wel sterk, dat staatsveiligheid, defensie en Belgocontrol zich met trekvogelroutes inlaten. "Grappig, maar niets van aan", zegt Steven Vermeeren. Hij is ambtenaar Noodplanning bij de stad Mechelen, en gepokt en gemazeld wat het thema veiligheid betreft. "We zijn als stad uiteraard niet betrokken bij die no-flyzones, dat is federale materie, geen lokale bevoegdheid. Ik ken wel een paar algemene regels inzake vliegverbod. Dat boven Du Pont niet mag worden gevlogen, is simpel uit te leggen. Je mag niet met een klein vliegtuig onder de 300 meter vliegen boven industriële complexen. Dat Du Pont alleen als bedrijf tussen die andere zones op het lijstje staat, is vreemd, misschien is het, euh, een beetje gedateerd?"

En wat met het feit dat er wel af en toe gevlogen wordt boven de industriële site, zoals de omwonenden waarnemen? Vermeeren: "Ach, ik vrees dat dit te maken heeft met die eeuwige discrepantie tussen wetgeving en handhaving."

Gevecht om chips

Het is intussen middag. De nevel trekt weg boven het industriegebied. Jan, 78, woonachtig aan de spoorweg, kijkt naar boven, wijst. Door de wolken priemt niet alleen een flauw zonnetje maar ook een dalend burgervliegtuig. "Voor Zaventem. Iets verderop bevindt zich een van de aanvliegroutes", zegt Jan. Vijf minuten later zien we een tweede vliegtuig de daling inzetten. "Het kan hier heel druk zijn, vooral in de zomer, maar een last zou ik het niet noemen. Iets meer last, maar nu ook niet overdreven veel, hebben we van die kerels daar."

Jan wijst naar de overkant van het spoor, naar het fabrieksterrein van de Pringels, waar een luidruchtige groep meeuwen cirkelt rond een paar afvalcontainers. "Ze houden de wacht bij de ingang van de fabriek. In de containers buiten komen vooral dozen terecht, maar het gebeurt dat er afval van chips aan plakt. En dan storten die vogels zich erop, en vechten om de chips te bemachtigen. Soms vinden we chips in de tuin, omdat het uit de bek van die meeuwen is gevallen." Jan wijst opnieuw. Nog een vliegtuig. Geen lawaai, tenzij van de krijsende meeuwen. Vliegverbod à la Belge, ofte vliegen in no-flygebied, zonder verder gevaar, want het enige wat er uit de lucht komt vallen, zijn... chips.