Marc Noppen (UZ Brussel) na anderhalf jaar aan het coronafront: ‘Het komt toch neer op schuldig verzuim van de overheid’

De coronacrisis dwong UZ Brussel-CEO Marc Noppen tot het nemen van snelle beslissingen. Op nationaal vlak zag hij met lede ogen het tegengestelde gebeuren. ‘Dat kostte veel mensenlevens.’

In zijn boek Gewoon anders maakt Marc Noppen de balans op van anderhalf jaar strijd tegen corona. De boosheid over het beleid van de regering-Wilmès II na de eerste golf is onderhuids voelbaar. “Toch verwijt ik niemand iets”, zegt hij. “Ik stel gewoon vast dat mensen zoals ik tijdens deze crisis herhaaldelijk vergeefs voorzetten uitdeelden. We kunnen iets leren van landen als Australië en Nieuw-Zeeland. Daar leven ze nu voor honderd procent in vrijheid. Maar bij elk nieuw covidgeval grijpen ze wel zeer drastisch in. Als in het Nieuw-Zeelandse Auckland één covidbesmetting gevonden wordt, gaat de stad een week dicht. Alle inwoners moeten binnenblijven tot ze weten waar die besmetting vandaan komt. Daarna heropent alles.”

Moeten wij dat model kopiëren?

“Niet noodzakelijk, maar we moeten wel weten wat onze strategie is. Er hangt nu een sfeer van bevrijding in de lucht, maar volgens veel experts maken we de volgende drie tot vijf jaar nog regelmatig opstoten van dit virus of een mutant mee. We raken pas echt van corona af als de hele planeet gevaccineerd is. Door de deltavariant worden de bevrijdingsfeesten in Groot-Brittannië met een maand uitgesteld. De reden is de exponentiële groei van het aantal hospitalisaties, terwijl dat land de hoogste vaccinatiebescherming in Europa heeft. Van onze negen ministers van Volksgezondheid zou ik wel eens willen horen wat hun verdere strategie is. Na de eerste piek begonnen we te freewheelen. Er werd geen einddoel gesteld dat de tweede piek had kunnen vermijden. Dat kostte veel mensenlevens. We gingen veel te nonchalant om met de alarmerende cijfers.”

Was dat schuldig verzuim?

“Daar komt het op neer, al zijn er verzachtende omstandigheden. Zo begrepen weinig beleidsmakers de gevolgen van exponentiële groei. Een snelgroeiende exponentiële curve moet in de kiem gesmoord worden. Anders loopt het totaal uit de hand. Wij probeerden dat met handen en voeten aan de politici uit te leggen en kregen nul op het rekest. Ik werd zelfs uitgelachen door de Brusselse minister van Volksgezondheid Alain Maron (Ecolo). Toen werd ik inderdaad boos. Later kwam hij zich bij mij verontschuldigen, dat hij zich had vergist. Dat was chique.”

Een andere verzachtende omstandigheid is de ingewikkelde Belgische staatsstructuur?

“Dit land heeft inderdaad een hypergecompliceerde overlegstructuur zonder hiërarchie, waardoor crisismanagement verdomd lastig wordt. In tijden van crisis geldt één regel: snelheid overtreft perfectie. Op een bepaald moment dwong corona ons in ons ziekenhuis ertoe afscheid te nemen van onze trage overleg- en adviescultuur. Tijdens een levensbedreigende crisis zijn foute beslissingen beter dan niets beslissen. Alleen krijg je dat maar moeilijk uitgelegd aan politici die al decennialang in een overlegcultuur leven.”

Misschien ook omdat beslissen zonder veel overleg haaks staat op democratische besluitvorming?

“Ik begrijp die bekommernis, maar voor crisismanagement kan op perfect democratische wijze een wetgevend kader gebouwd worden. Nu wordt er midden in de crisis aan een pandemiewet gewerkt, terwijl het parlement die al lang geleden in ‘vredestijd’ had moeten uittekenen. De noodtoestand kan maar voor een beperkt aantal rampen zoals een pandemie of terreur en is beperkt in de tijd. In die periode is er slechts één commando: de premier die regelmatig rekenschap aflegt aan het parlement.”

Een tijdlang was u in UZ Brussel dat ene commando?

“Ja, ik vroeg volmachten aan mijn raad van bestuur. Wekelijks bracht ik bij hen en de regeringscommissaris verslag uit.”

Op de keper beschouwd overtrad u de wet. U bent niet bang dat de beslissingen die u toen nam als een boemerang in uw gezicht terugkeren?

“Ik wil niet dramatisch klinken, maar het ging over leven en dood. We móésten snel beslissen; er was geen tijd voor overleg.”

U nam toch veel verantwoordelijkheid? Eventuele foute beslissingen waren alleen u aan te wrijven.

“Volgens filosofe Tinneke Beeckman heb je op zo’n moment Machiavelli’s lef nodig. Bij de start van de regering-De Croo had de tandem Alexander De Croo-Frank Vandenbroucke ook dat lef. Het verschil met de voorgangers was immens. Op 21 februari zei premier De Croo: ‘Er komen geen versoepelingen.’ Hij ging in tegen het Overlegcomité, nam zijn verantwoordelijkheid en toonde leiderschap.

“U moet niet denken dat ik in volle coronacrisis UZ Brussel als een zonnekoning leidde. Er werd wél nog overlegd, maar in plaats van de gangbare 56 overlegorganen waren er 5. Als we er niet uit geraakten, hakte ik de knoop door. Achteraf werd daar geen kritiek op geleverd.”

Wat op nationaal niveau wel continu gebeurde?

“Zeker. Een aantal van onze snelle beslissingen in het ziekenhuis bleek later fout te zijn. We herstelden die. Op het nationale niveau zag ik te weinig foute beslissingen rechtgezet worden. Fouten erkennen en corrigeren zorgt bij de bevolking voor meer vertrouwen dan uitspraken als: ‘Ook al hebben we dat in het Overlegcomité meebeslist, toch zijn we het er niet mee eens.’”

Ook sommige adviserende experts bekritiseerden achteraf de genomen beslissingen.

“Ik vind dat heel jammer. Tijdens de eerste golf kon ik die commentaren achteraf nog begrijpen, want de toenmalige regering communiceerde barslecht. Elke expert kreeg toen een microfoon onder de neus geduwd; bij de overheid viel toch geen nieuws te rapen. De tandem De Croo-Vandenbroucke communiceert wél, waardoor de dissonante geluiden sterk verminderd zijn.”

Hoe is de toestand nu in uw ziekenhuis?

“De curve daalt, maar we hebben nog altijd 25 covidpatiënten, waarvan 8 op intensieve. We concentreren ons nu op de niet-covidzorg. Het tempo blijft zeer hoog. Bij onze mensen begint dat te wegen.”

Marc Noppen, Gewoon anders, Borgerhoff & Lambrigts, 192 p., 22,99 euro, de opbrengst van het boek gaat integraal naar de UZ Brussel Foundation