Madeleine Albright (1937-2022): van vluchteling tot eerste vrouwelijke buitenlandminister van VS

Net wanneer president Joe Biden landde in Brussel voor een NAVO-top raakte het overlijden van Madeleine Albright (84) bekend. Zij was de eerste vrouwelijke buitenlandminister van de VS, alsook een voorstander van de NAVO en krachtdadig optreden in Oost-Europa. ‘Wat is het nut van een geweldig leger als je het niet kunt gebruiken?’, zei ze.

Madeleine Albright is op 84-jarige leeftijd overleden. Ze had een centrale rol tijdens de ambtstermijn van president Bill Clinton, eerst als Amerikaans ambassadeur bij de VN en vanaf 1997 als minister van Buitenlandse Zaken. Zo stuurde ze de positionering van het Westen na de Koude Oorlog.

“Die tweede termijn van Clinton, dat waren de hoogdagen van de Amerikaanse positie in de wereld”, zegt Amerika-kenner Maarten van Rossem. “Albright was een succesvolle minister, maar het was voor de Amerikanen internationaal ook een gemakkelijke tijd.”

Vreemde vogel

In de diplomatieke wereld waarin ze circuleerde was Albright een vreemde vogel. Niet enkel omdat ze vrouw was, de eerste vrouwelijke buitenlandminister van de VS, maar ook omdat ze vrijuit leek te spreken, onomwonden.

“Ze was een bekwame, innemende dame, en kordaat als het erop aankwam”, zegt Willy Claes, voormalig secretaris-generaal van de NAVO. “Ze draaide niet rond de pot.”

Ook De Morgen-journalist Maarten Rabaey ontmoette haar voor een interview. “Ze was een kleine dame, maar zodra je binnenkwam voelde je hoe ze de kamer vulde. Ze keek je indringend aan. Je kon er een uur mee spreken en het leken amper tien minuten.”

Typisch zijn ook de opvallende broches die ze droeg, die haar boodschap hielpen uitdragen. Het staat bekend dat voormalig buitenlandminister Dean Acheson zei dat “saaiheid de eerste vereiste voor een staatsman” is. “Acheson zei niets over staatsvrouwen, dus ik voelde me niet aangesproken”, zegt Albright daarover in haar biografie.

NAVO-optreden

De politiek van Albright is nauw verbonden met de NAVO. Rusland lag op apegapen en Albright slaagde er in 1999 in om de organisatie te laten uitbreiden met Tsjechië, Polen en Hongarije. Dat is dan weer nauw verbonden met haar persoonlijke geschiedenis.

Albright is in Praag geboren als Marie Jana Korbelova. Ze stamt af van Joodse grootouders die omkwamen in de concentratiekampen van de nazi’s en vluchtte in 1948 naar de VS. “Ze droeg de sporen van de Russische bezetting nog met zich mee en stond voor een sterke NAVO die van antwoord kon dienen”, zegt Claes.

Dat gebeurde ook, in de Balkanoorlog. Net als nu met de oorlog in Oekraïne zocht de wereld naar antwoorden op de beelden van geweld op burgers in Sarajevo en Srebrenica. Via de VN-veiligheidsraad kreeg Albright, toen nog ambassadeur, het voor elkaar dat de alliantie kon tussenkomen om het Servische geweld te stoppen.

“Ze was nogal een vechter”, zegt Van Rossem. “Ze wou altijd krachtdadig optreden.”

Rwandese genocide

Dat leidde destijds tot een legendarische clash met de meer terughoudende Colin Powell, die onlangs overleed. In zijn biografie beschrijft Powell hoe hij haar probeerde te overtuigen om tussenbeide te komen in Bosnië. “Ze vroeg me: ‘Wat is het nut van dit geweldige leger waar je het altijd over hebt als we het niet kunnen gebruiken?’ Ik dacht dat ik een hartaanval kreeg.”

Albright betreurde het laattijdige optreden tegen de Rwandese genocide. Ze hekelde dat België zich op het cruciale moment niet enkel terugtrok, maar ook andere landen actief aanspoorde om hetzelfde te doen.

“Albright stond voor een sterke moraal en de strijd tegen straffeloosheid, al erkenden ook onder haar de VS het Internationaal Strafhof in Den Haag niet”, zegt Rabaey. “Toch valt het toch op dat ze door haar achtergrond ontzettend gevoelig was voor alles wat naar autoritarisme neigde.”

Ook op hoge leeftijd bleef Albright zich mengen in het debat. Onder meer met haar recente boek Fascisme, een waarschuwing. Ze steunde Joe Biden tijdens de verkiezingen expliciet, maar ook impliciet door het extremisme te benoemen en zo twijfelende kiezers bij Donald Trump weg te houden. Ze overleed aan de gevolgen van kanker.