‘Macron ergert de mensen omdat ze zich niet in hem herkennen’

Frankrijk trekt vandaag naar de stembus. In veel opzichten heeft Emmanuel Macron, herkiesbaar als president, het niet slecht gedaan. Maar zijn strategie, het wegvagen van het oude politieke midden, is riskant. Als alternatief is het populistische nationalisme overgebleven.

‘Europa slaakt een zucht van verlichting’, schreef het Britse weekblad The Economist in mei 2017, nadat Emmanuel Macron tot president van Frankrijk was gekozen. De Brexit en de verkiezing van Donald Trump lagen vers in het geheugen. Maar Frankrijk had gekozen voor een jonge, energieke politicus die geloofde dat je het populisme niet moest bestrijden door mee te buigen, zoals de gevestigde partijen vaak hadden gedaan. Tegenover Marine Le Pen verdedigde hij keihard zijn eigen optimistische, liberale en pro-Europese agenda. Daarmee werd hij de grote hoop van liberaal Europa. Zo kon het ook!

Vandaag gaat Frankrijk opnieuw naar de stembus. De reputatie van Emmanuel Macron als gids van het Europese midden is flink afgebladderd, al gaat hij het waarschijnlijk wel redden. In peilingen voor de kranten Le Monde en Les Echos staat hij op 56 procent. Maar na vijf jaar Macron is het Franse populisme groter dan ooit. Marine Le Pen haalde in 2017 33 procent, hetgeen destijds al een ongekende score werd gevonden. Nu staat zij op 44 procent. En hoe zal het over vijf jaar gaan, in het après-Macron?

In veel opzichten heeft Macron het niet slecht gedaan. De werkloosheid daalde van 9,6 naar 7,4 procent. In de rest van Europa daalde de werkloosheid weliswaar even hard, maar toch: sinds 2008 zijn er niet zoveel Fransen aan het werk geweest. Er werd een recordaantal bedrijven opgericht. Zijn beleid was socialer dan vaak wordt gezegd. Hij verhoogde het minimumloon en verlaagde de belastingen, waardoor de koopkracht van de Fransen vooruitging, ook die van de laagste inkomens – althans, voor de inflatie van de afgelopen maanden. In achterstandswijken werden schoolklassen verkleind. Volgens cijfers van de Organisatie van Economische Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso) geeft geen enkel land zoveel geld uit aan de sociale bescherming van zijn burgers als Frankrijk.

Electoraal is Macron overeind gebleven. Hij haalde meer stemmen in de eerste ronde dan in 2017, terwijl zijn voorganger François Hollande zo impopulair was dat hij zich niet eens herkiesbaar stelde.

Frankrijk verzoenen

Toch faalde hij in wat hij zelf als zijn grootste opdracht zag. Voor de verkiezingen van 2017 bracht hij zijn boek Révolution uit, met als ondertitel Réconcilier la France, ‘Frankrijk verzoenen’. Hij wilde niet alleen de verschillende bevolkingsgroepen nader tot elkaar brengen, maar ook Frankrijk verzoenen met de globalisering, ‘de wereld zoals zij is’. Macron wilde ‘Frankrijks energie bevrijden’, een natie vormen van flexibele en ondernemende burgers die ‘de moderniteit zouden omhelzen’ en zich niet meer zouden vastklampen aan een sociaal model dat overduidelijk niet meer werkte, getuige een werkloosheid van rond de 10 procent.

Vijf jaar geleden werd al getwijfeld aan de haalbaarheid van zijn programma. Steden als Parijs, Bordeaux of Toulouse zouden er ongetwijfeld baat bij hebben, maar wat had Macron te bieden aan kwijnende industriestadjes en verlopen dorpen? Te weinig, zo is gebleken. In alle westerse landen is de kloof tussen stad en periferie, tussen hoger en lager opgeleiden, een onopgelost probleem. Maar nergens kreeg de elitaire stad zo’n duidelijk gezicht als in Frankrijk. Geen enkele regeringsleider lijkt zo veel haat op te wekken als Emmanuel Macron.

In het begin van zijn ambtsperiode nam hij een paar beslissingen die hem vijf jaar lang hebben achtervolgd. Hij schafte de vermogensbelasting af waardoor de hoogste inkomens er flink op vooruitgingen. Vrijwel tegelijkertijd verlaagde hij de huursubsidie met 5 euro per maand. Niemand in zijn entourage leek te beseffen dat 5 euro voor sommige mensen veel geld is. Het oordeel was snel geveld: Macron is een président des riches, een president voor de rijken.

‘Hij ergert de mensen’

Dat oordeel werd versterkt door zijn stijl. Macron geloofde dat de Fransen een gekozen koning willen. Geen monsieur Normal als zijn voorganger Hollande, die ‘Flamby’ werd genoemd, naar het weke supermarktpuddinkje.

Maar koning Macron nam te veel afstand van zijn volk. Velen zagen hem als een autoritaire en hautaine leider die de gewone Fransman minacht. In het regionale dagblad L’Union omschreef journalist Caroline Lhaïk de afkeer van Macron als klassenhaat: ‘Hij belichaamt de goede leerling bij wie alles lukt, die nooit geleden heeft, die nooit genaaid is; hij spreekt te goed Engels, (…) hij doet alles goed, hij is een knappe jongen en dat ergert mensen omdat ze zich niet in hem herkennen.’

De tegenstelling tussen links en rechts is achterhaald, zei Macron in 2017. De nieuwe kloof loopt tussen degenen die globalisering als een bedreiging zien en degenen die globalisering als een kans zien. Macron is er niet in geslaagd de Fransen ervan te overtuigen dat globalisering een kans is. Velen zien zijn liberalisme als een Angelsaksische ideologie, ongeschikt voor een land waar de burgers door de staat beschermd willen worden.

Door zich op te werpen als voorvechter van de open samenleving, tegenover Le Pen, heeft hij de andere middenpartijen weggevaagd. Zijn strategie is echter riskant: het populistische nationalisme is overgebleven als belangrijkste alternatief. Als Emmanuel Macron vandaag wordt herkozen, heeft hij opnieuw vijf jaar om Frankrijk te verzoenen en de groei van extreem-rechts te stoppen. Die taak is alleen maar moeilijker geworden sinds de opstand van de gele hesjes, gezien de toenemende weerzin die hij in zijn eerste vijf jaar ondervond.