Macron doet de paus een boek cadeau, en plots staat Polen op zijn achterste benen

Het is zelden goed nieuws voor het Vaticaan als papież (paus) trending is op Twitter in Polen. Paus Johannes Paulus II (paus tussen 1978 en 2005) was dermate populair in zijn katholieke geboorteland dat zijn opvolgers het eigenlijk nooit goed kunnen doen. Maar nu maakte Paus Franciscus het wel erg bont, zeiden sommige Polen begin deze week: hij had een boek aangenomen dat mogelijk tijdens de Tweede Wereldoorlog uit Polen was geroofd. Na twee dagen speculatie in Poolse (sociale) media mengde minister van Cultuur Piotr Gliński zich in de discussie. Woensdag zei hij dat het boek ‘niet van Polen is gestolen’.

Het cadeau is van de Franse president Emmanuel Macron, die maandag op bezoek was in het Vaticaan. Hij gaf de paus een vroege Franstalige editie van Naar de eeuwige vrede (1795) van Immanuel Kant. Het boek is in 1796 gedrukt in Königsberg, de thuisstad van de verlichtingsfilosoof en het tegenwoordige Kaliningrad. In het korte werk zet Kant enkele ideeën uiteen over het bereiken van langdurige vrede. Een toepasselijk cadeau, moet Macron gedacht hebben, in tijden van oorlog.

In Polen pakte dit anders uit. Steen des aanstoots was een zichtbare stempel op het titelblad van het boek van de ‘Academische Leeszaal in Lwów’, een studentengezelschap dat tussen 1867 en 1939 aan de universiteit van de stad actief was. Lwów is de Poolse benaming voor het huidige Oekraïense Lviv. In Polen gingen onmiddellijk stemmen op dat dit boek geroofd zou zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog, met een kleine mediastorm tot gevolg.

Roofkunst

Inmiddels is de rust wedergekeerd, maar speculaties over roofkunst komen niet volledig uit de lucht vallen. Tussen 1920 en 1939 viel Lviv onder Pools gezag. Voor de Tweede Wereldoorlog was het een multiculturele stad met diverse gemeenschappen, waarvan de grootste Polen, Joden en Oekraïners waren. Tijdens de oorlog werd Lviv bezet door de Sovjet-Unie (1939), nazi-Duitsland (1941) en opnieuw door de Sovjet-Unie (1944).

De oorlog maakte op wrede wijze een einde aan het multiculturele karakter van de stad. Veel inwoners werden vermoord of gedeporteerd. In diezelfde periode roofden de Sovjet-Unie en nazi-Duitsland massaal kunstwerken en ander kostbaar erfgoed uit Centraal-Europa. Tot op de dag van vandaag mist Polen circa een half miljoen kunstwerken die in deze periode zijn verdwenen, ook uit Lwów/Lviv.

Poolse staatszender TVP wijdde dinsdag een item aan de verschillende theorieën die te ronde doen. Twee Poolse onderzoeksinstituten opperden dat het boek via de nazi’s in Frankrijk terecht kon zijn gekomen. Rechtse publicisten mengden zich minder genuanceerd in de discussie, eentje feliciteerde Macron met het ‘handelen in gestolen goederen’.

Boksbal Macron

Een Zwitserse onderzoeksjournalist zei maandag al bewijs te hebben dat het antieke boek is gekocht in Parijs en vóór 1900 al in Frankrijk was. Deze ontzenuwing was tegen dovemansoren gericht. Dat heeft te maken met een andere factor die de rel aanjoeg: Macron is nu eenmaal een geliefde boksbal voor (met name rechtse) Poolse publicisten, samen met zijn Duitse collega Olaf Scholz. Ze vinden net als de regering in Warschau dat beide staatsmannen weinig doortastend zijn in hun reactie op de Russische invasie van Oekraïne.

Macrons pogingen om een diplomatieke oplossing te vinden voor de oorlog in Oekraïne kunnen in Warschau al maanden op weinig begrip rekenen. Op basis van hun eigen geschiedenis met Rusland weten Polen immers dat onderhandelen geen zin heeft, zo klinkt het in de Poolse hoofdstad. Sowieso mopperen Polen veel over het gebrekkige historische besef van West-Europa in dit conflict. Een diplomatieke misser met een tweehonderd jaar oud boek is dan precies wat je verwacht.