Macedonië stemt over naamsverandering die niemand wil, maar waarom?

Je kon er de afgelopen weken een gezelschapsspel van maken: welke hoogwaardigheidsbekleder heeft de Macedonische premier Zoran Zaev vandaag op bezoek? Was het de Italiaanse, de Duitse of Amerikaanse ministers van Defensie? Had hij een afspraak met de Duitse bondskanselier Angela Merkel, met de Europees Commissie-voorzitter Jean-Claude Juncker, of was NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg naar Skopje afgedaald?

Het antwoord op die vraag was moeilijk, want ze kwamen allemaal en ze zeiden bovendien allemaal hetzelfde: of het Macedonische volk stemt bij het referendum van vandaag vóór een nieuwe landsnaam, vóór een definitief einde aan de burenruzie met Griekenland en vóór toetreding tot de NAVO en de Europese Unie, of het gebeurt nooit meer. Het is nu of nooit, was hun boodschap; Noord-Macedonië of niets.

Alexander de Grote

De Macedonische-naamkwestie is een van de langstlopende diplomatieke conflicten van Europa. In de republiek Macedonië, in 1991 ontstaan uit het verbrokkelde ex-Joegoslavië, vinden ze dat zij het echte Macedonië zijn. Daar zijn immers voldoende historische feiten voor, aldus eigen historici, en bovendien heeft een land het recht zijn eigen naam te kiezen. In buurland Griekenland echter, vinden de historici dat de term ‘Macedonië’ hun toebehoort. Zo heet immers de Noord-Griekse regio rondom Thessaloniki waar Alexander de Grote ooit werd geboren en van waaruit hij zijn Macedonische wereldrijk stichtte.

De naamkwestie groeide uit tot een slepende burenruzie – compromis is nu eenmaal een vies woord, zowel op de Balkan als in Griekenland. Wat daarbij niet hielp, was dat de vorige premier van Macedonië het stadscentrum van hoofdstad Skopje liet volzetten met pseudoantieke standbeelden van Alexander de Grote, zijn vliegveld naar Alexander de Grote vernoemde, net als de belangrijkste snelweg. Wat ook niet hielp, is dat de Grieken, vanwege de naamkwestie, al 27 jaar lang een veto uitspreken zodra Macedonië lid probeert te worden van internationale allianties als de NAVO en Europese Unie.

Pas toen in beide landen regeringen aantraden met een minder sterke nationalistische obsessie, werden de onderhandelingen heropend en afgelopen zomer werd een voorlopig akkoord gesloten. Als Macedonië zich voortaan Noord-Macedonië noemt, zullen de Grieken niet langer hun veto uitspreken over toetreding tot de NAVO en de EU.

Inmenging van Rusland

Dat is een potentiële zegen voor het arme Balkanland, maar tegelijkertijd een doorn in het oog van Rusland, dat als uitgesproken tegenstander geldt van inmenging van het Westen op de Balkan. Voordat Montenegro vorig jaar lid werd van de NAVO, zou Rusland zelfs een couppoging hebben georganiseerd om de pro-Westerse regering daar ten val te brengen, aldus beschuldigingen van zowel de NAVO als de Verenigde Staten.

Soortgelijke zorgen bestaan over het referendum van vandaag. Zo zei de Amerikaanse minister van Defensie dat Rusland meebetaalt aan "desinformatiecampagnes" bedoeld om de stemming van zondag te beïnvloeden. Ook Stoltenberg zei in recent een interview dat "we zien dat Rusland zich in het referendum probeert te mengen via het verspreiden van nepnieuws". Volgens verschillende waarnemers worden er dagelijks ongeveer 40 nieuwe nepnieuwswebsites geopend die uitleggen waarom Macedoniërs zondag vooral niet moeten stemmen, of zelfs hun stembiljetten moeten verbranden. Als het opkomstpercentage lager ligt dan 50 procent, is de uitkomst van het referendum niets waard.

Maar zelfs als er toch een meerderheid van de Macedoniërs op komt dagen, en die meerderheid bovendien ‘ja’ stemt, betekent dat niet dat Macedonië dan direct Noord-Macedonië heet. De verzoenend uitgestoken hand van Buurman A is immers niets waard als Buurman B hem niet schudt. Dat gebeurt pas als ook het Griekse parlement haar fiat geeft.

Dat kan nog een heikele kwestie worden. Ongeveer 70 procent van de Grieken zegt tegen elk compromis te zijn waarin de naam Macedonië voorkomt en demonstraties tegen de nieuwe naam brachten standaard tienduizenden demonstranten op de been. Bovendien stuurde premier Alexis Tsipras al twee Russische diplomaten terug naar Moskou vanwege mogelijke betrokkenheid bij anticampagnes in Griekenland.

Zelfs binnen de regering is onenigheid over de naamkwestie. De nationaal-conservatieve partij van Defensieminister Panos Kammenos heeft al aangegeven tegen ieder compromis te stemmen waarin de term ‘Macedonië’ voorkomt. Dat betekent dat Tsipras straks afhankelijk is van steun van de oppositie, hoofdzakelijk bestaande uit partijen die niet kunnen wachten hem ten val te brengen.

"Onze Europese partners onderschatten dit probleem", zegt Benjamin Karakostanoglou, professor internationale betrekkingen aan universiteit van Thessaloniki, de stad waar hij voorheen viceburgemeester was. "Merkel en co. willen de Russische invloed op de Balkan stoppen en verwachten dat wij dat zonder morren accepteren. Na de financiële crisis hangen we toch al knock-out in de touwen, redeneren zij. Maar als dit verdrag wordt geratificeerd, voorspel ik niet alleen dat de regering erop zal vallen, maar ook dat het laatste beetje Europese gevoel in Griekenland dan volledig vervlogen is."

Twee derde meerderheid

Het referendum is geldig als tenminste de helft van de circa 1,8 miljoen stemgerechtigden zijn stem uitbrengt. De naamswijziging moet uiteindelijk met een twee derde meerderheid door het parlement worden goedgekeurd.

Een meerderheid van de parlementariërs heeft aangegeven de uitslag van het referendum te zullen respecteren.

De stemlokalen sluiten om 19.00 uur.