Maakt Netflix hier beter een eind aan?

"Pak een snack. Ga lekker zitten. Want je krijgt mijn levensverhaal te horen. Of beter gezegd, waarom mijn leven eindigde." De zestienjarige Hannah Baker heeft zeven audiocassettes, voor- en achterkant volgepraat, met dertien redenen waarom ze zelf haar leven beëindigde. Redenen als seksueel misbruik en online pesten.

Sinds Netflix de reeks eind maart online zette, maakte ze op korte tijd furore. Zeker bij tieners en twintigers, het doelpubliek van 13 Reasons Why, groeide de reeks uit tot een fenomeen. Door de prima manier waarop ze thema's aankaart waar jongeren mee worstelen, maar ook door de zelfdodingsscène in de allerlaatste aflevering. Onverbloemd laat Netflix zien hoe Hannah er een eind aan maakt.

Een bewuste keuze, gaven de makers van de reeks aan. "We hebben er hard aan gewerkt om het niet gratuit te maken", zei Brian Yorkey, die de reeks maakte. "Maar we wilden wel dat het pijnlijk zou zijn om naar te kijken. Het moest erg duidelijk zijn dat zelfdoding op geen enkele manier de moeite waard is."

"Kinderen zijn vaak onverschillig", zei Selena Gomez, producente van de reeks. "Ze hebben het nodig iets te zien dat hen bang maakt."

Expliciet getoond

Opdracht geslaagd, want de beelden laten niemand onverschillig. Maar is dat ook een goede zaak? De reeks kreeg de voorbije weken een lawine van kritiek over zich geen door een hele reeks psychologen uit binnen- en buitenland. Door de zelfdoding zo expliciet te tonen riskeer je dat mensen die het al moeilijk hebben dit voorbeeld zullen volgen. Bovendien zou 13 Reasons Whyzelfdoding romantiseren, alsof er voor Hannah geen andere oplossing mogelijk is.

"Er zitten geen hoopvolle elementen in", zegt Kirsten Pauwels van het Centrum ter Preventie van Zelfdoding. "Er is bijvoorbeeld wel een hulpverlener, maar de ervaring met hem is negatief. Op die manier krijg je het beeld dat zelfdoding de enige oplossing is." De meeste jongeren zullen dit zonder problemen kunnen plaatsen als ze de reeks bekijken, zegt Pauwels. "Maar dat ligt anders voor kwetsbare en gevoelige jongeren die het al moeilijk hebben."

De discussie rond 13 Reasons Why en zelfdoding in populaire cultuur is allesbehalve nieuw. De oude Grieken wisten er al weg mee in hun toneelstukken en in de achttiende eeuw was er ophef rond Die Leiden des jungen Werthers, de roman van Goethe waarin de hoofdrolspeler geen andere uitweg dan zelfdoding zag. In Duitsland was er in de jaren tachtig een reeks, Tod eines Schülers, waarin een jongen onder een trein sprong. En dan zijn er nog vele andere films, boeken, games en andere series waarin iemand zichzelf van het leven beneemt.

Maar het Werther-effect, waarbij mensen zelfmoord plegen in navolging van een hoofdpersonage, is geen fictie, zegt Joyce Koeman, professor communicatiewetenschappen aan de KU Leuven. "Zo'n copycatgedrag is al veel bestudeerd en het argument klopt."

Daarom is er hier in Vlaanderen, net zoals in vele andere landen, een richtlijn over hoe je als medium het best omgaat met zelfdoding. Geen overbodige luxe, bleek na de zelfdoding van Steve Stevaert. De berichtgeving daarover zou tot een kwart meer zelfmoordpogingen hebben geleid. "Bij fictie zou het effect nog groter kunnen zijn omdat de kijker de kans heeft zich met het personage te identificeren", zegt Koeman.

Verbieden is niet zinvol

Alleen, 13 Reasons Why is er nu en er zullen ongetwijfeld nog zulke reeksen volgen. In plaats van paniekreacties en brieven naar ouders te sturen waarbij aangeraden wordt hun kinderen niet naar de reeks te laten kijken, zoals in de Verenigde Staten al gebeurt, grijp je dit best aan om zelfdoding bespreekbaar te maken. "Als je iets verbiedt, maak je het alleen maar aantrekkelijker. Het is veel zinvoller om hierover te praten met jongeren", zegt Koeman.

Klopt, zegt Kirsten Pauwels. "Vraag jongeren wat dit met hen doet, of ze al aan zelfdoding gedacht hebben. Het blijft nodig dit te bespreken."

Wie vragen heeft rond zelfdoding kan terecht op de zelfmoordlijn via het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be.