Luchtaanvallen op eigen bevolking en opiumboeren die floreren: de catastrofale balans na 2 jaar staatsgreep in Myanmar

Exact twee jaar geleden greep het leger in Myanmar de macht. De militaire machthebbers beloven democratische verkiezingen voor het Aziatische land, maar schuiven die op de lange baan en vuren ondertussen luchtaanvallen uit op de eigen bevolking. ‘Dit dreigt een vergeten crisis te worden.’

Wat gebeurde er 2 jaar geleden?

Op 1 februari 2021 filmt een fitnessinstructeur zichzelf in Naypyidaw, de hoofdstad van Myanmar, met het parlement op de achtergrond. Ze neemt wel vaker zulke video’s op, maar wanneer achter haar gepantserde voertuigen en zwarte SUV’s aan komen rijden, toont Khin Hhin Wai live op Facebook hoe het leger van Myanmar de regeringsgebouwen binnendringt en een staatsgreep pleegt.

Voormalig Nobelprijswinnaar Aung San Suu Kyi, de democratisch verkozen leider van het land, wordt samen met andere hoge partijfunctionarissen gearresteerd. De aanklacht: ze zou onder meer illegaal een walkie-talkie het land hebben binnengebracht.

Hoe is de situatie daar nu?

Twee jaar later valt het land nog steeds onder het militair gezag van generaal Min Aung Hlaing. De situatie voor de bevolking, een smeltkroes van etnische groepen waar conflict sowieso nooit ver weg was, is volgens de VN “catastrofaal”.

“De democratie was er altijd al broos en door de machtsgreep van het leger zijn alle vorderingen die gemaakt zijn onder Aung San Suu Kyi teruggedraaid”, zegt Elke Kuijpers van Amnesty International. Zij volgt de mensenrechten in het land op en is er ook meermaals geweest. “Kritische mensen worden gemarteld of gevangen genomen. Er zijn luchtaanvallen en het land voert sinds vorig jaar opnieuw executies uit.”

Meer dan 2.900 burgers zijn intussen gedood door de junta, volgens een VN-rapport van afgelopen weekend. Ook zijn 13.600 mensen gevangengezet en meer dan anderhalf miljoen mensen zijn op de vlucht. En dat is een onderschatting, vreest Volker Türk, de Hoge Commissaris voor de Rechten van de Mens. Hij spreekt van “consequente minachting voor het internationaal recht” en heeft bewijzen voor “gerichte en willekeurige beschietingen en luchtaanvallen, executies en folteringen en het platbranden van hele dorpen”.

Te midden van al die chaos mag het niet verwonderen dat de economie van het land compleet is gekelderd. Al geldt dat niet voor de opiumproductie. Die is met 33 procent toegenomen, heeft de drugs- en criminaliteitsafdeling van de VN vastgesteld op basis van satellietbeelden. Myanmar heeft nu de twijfelachtige eer om de tweede producent van de drug ter wereld te zijn. Het land moet enkel Afghanistan laten voorgaan.

Protesteert de bevolking nog?

Het is niet de eerste keer dat het leger aan de macht is in Myanmar. Het land heeft na zijn onafhankelijkheid langere periodes van militaire controle gekend en de democratie was nog pril onder de regering van Aung San Suu Kyi. Maar nu jongeren van vrijheid en democratie hadden geproefd, wilden ze die ook niet meer afgeven. Het leger stuitte op een enorm verzet. Het handgebaar uit de ‘Hunger Games’, een groet met drie vingers, groeide uit tot het symbool voor de strijd voor vrijheid en democratie, dat eerder al was opgedoken bij protesten in Hongkong en Thailand.

“Dat protest is héél hard teruggeslagen door het leger”, zegt Kuijpers. “Toch zijn de burgers blijven protesteren. Veel mensen uit de stad hebben zich teruggetrokken in de jungle om daar de wapens op te nemen.”

Woensdag hield de bevolking op meerdere plaatsen in Myanmar een ‘stille staking’ door massaal thuis te blijven, met lege straten tot gevolg. “De bevolking blijft moedig, ook al doet ze dat met gevaar voor eigen leven. Dat toont hoe benard de situatie voor hen is en hoe weinig ze te verliezen hebben.”

Aan de ambassades in andere landen, zoals in de Thaise hoofdstad Bangkok, kwamen gevluchte Myanmarezen wél buiten. Daar steken ze massaal drie vingers in de lucht en betogen ze met foto’s van Aung San Suu Kyi.

Wat met Aung San Suu Kyi?

Aung San Suu Kyi, ondertussen 77, heeft al jarenlang moeten doorbrengen in huisarrest. Na haar arrestatie is ze veroordeeld tot 26 jaar gevangenis voor het overtreden van de coronaregels, verkiezingsfraude en het illegaal importeren van walkie-talkies. Een schijnproces, menen mensenrechtenorganisaties, die in de argumenten van de junta vooral pogingen zien om haar voorgoed van de macht te houden.

Recent kreeg ze daar nog 7 jaar extra bij wegens corruptie. “Die aanklachten zijn duidelijk gefabriceerd”, meent Kuijpers. “Hetzelfde is gebeurd bij bekende activisten, om hen het zwijgen op te leggen.”

Is er zicht op verandering?

Amnesty International hekelt het gebrek aan internationale actie tegen de junta. In december pas nam de VN-Veiligheidsraad voor het eerst een resolutie aan waarin “diepe zorg”’ werd uitgesproken over de politieke situatie in Myanmar.

Juntaleider Min Aung Hlaing zegt wel dat zijn regering zich “zal inzetten om verkiezingen te organiseren” in augustus, maar koppelt daar meteen een resem beperkende voorwaarden aan, waardoor het voor veel partijen haast onmogelijk wordt om eraan deel te nemen. Kuijpers zegt “niet echt hoopvol” te zijn over die belofte. Bovendien kondigde de junta woensdag aan de noodtoestand van het land zes maanden te verlengen, waardoor die verkiezingen mogelijk op de lange baan worden geschoven.

Dat is het gevaar van een junta, zegt Kris Quanten, professor militaire geschiedenis aan de Koninklijke Militaire School. “Militairen hebben een rol in een staatsstructuur, zolang die ondergeschikt blijft aan de politieke laag. Zo hoort het ook te zijn. Maar als die democratische controle wegvalt, zijn er in de geschiedenis amper voorbeelden waarin een autoritaire junta ook effectief tot een democratische ommekeer heeft geleid.”