‘Lijntje coke sneller geleverd dan een pizza’: hoe draait de cocaïnemarkt in België?

Het cocaïnegebruik is wereldwijd met 32 procent toegenomen, maar ook in ons land stijgen de cijfers stevig. Hoeveel Vlamingen snuiven wel eens een lijn? In het rioolwater kan dat accuraat gemeten worden en kunnen we zelfs de verschillen per stad zien. Wij doken met gebruikers, criminologen en experten in de cijfers.

Je leest het om de haverklap wel, hoe makkelijk het is om coke te krijgen en hoeveel drugs er circuleren. Dat het cokegebruik is toegenomen, blijkt nu ook uit de nieuwste cijfers. Volgens het VN-drugsrapport van 2022 hebben zo’n 21,5 miljoen mensen het afgelopen jaar minstens één keer cocaïne gebruikt. Dat cijfer vertegenwoordigt 0,4 procent van de wereldbevolking tussen 15 en 64 jaar. Vergeleken met tien jaar geleden is het gebruik met 32 procent toegenomen. Al zijn recente cijfers over het aantal cokegebruikers in België moeilijker voorhanden.

“Het gebruik is toegenomen, maar blijft beperkt”, zegt Charlotte Colman, criminoloog aan de UGent en coördinator van de Algemene Cel Drugs in ons land. “In 2018 (het meest recente cijfer, want Sciensano doet maar om de vijf jaar een onderzoek, red.) had in Vlaanderen 1,7 procent van de bevolking tussen 15 en 64 jaar - dat zouden nu 187.000 Vlamingen zijn - wel eens cocaïne gebruikt. In 2008 ging het nog om 0,8 procent.”

Minder dan de helft, dus. In de leeftijdsgroep tussen 15 en 34 gebruikt 2,9 procent. Katleen Peleman, directeur van het Vlaams Expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) treedt bij: “We zien vooral een sterke toename bij jonge mannen.”

En als je weet dat er een recordhoeveelheid van 110 ton cocaïne onderschept is in de haven van Antwerpen - meer dan dubbel zoveel vergeleken met 2018 - en er volgens gebruikers vijf keer zoveel zou circuleren, is er dus een recordhoeveelheid in omloop. “Het is de markt die speelt en het is zeker dat het aanbod zich uitbreidt.”

Rioolwater

Cokegebruik kan tegenwoordig ook geschat worden in rioolwater door de restproducten die gebruikers afscheiden, op te meten. Zo toont het Europese drugsrapport dat de restanten in het rioolwater van Antwerpen-Zuid en Brussel opvallend zijn gestegen. In 2021 werd er in Antwerpen een verbruik van zo’n 1,5 gram coke per 1.000 inwoners per dag gemeten, ruim het dubbele van in 2018 (771 mg). In Brussel gaat het om 768 mg coke per 1.000 inwoners per dag, terwijl dat vijf jaar geleden nog om 432 mg ging. Antwerpen is bovendien koploper en heeft Amsterdam voorbijgestoken. Daar werd er in 2021 zo’n 886 mg coke per 1.000 inwoners per dag gemeten.

Van ober tot advocaat

Cocaïne zit in alle lagen van de Belgische bevolking. “We zien het onder meer bij beroepsgroepen die kampen met een sterke prestatiedruk”, zegt Peleman. “De hogere inkomensberoepen, denk aan juristen, zelfstandige beroepen, maar ook medische specialisten en mensen in bouwnijverheid of horeca. Ook zien we bij mensen die langdurig in het weekend gebruiken, een verschuiving naar weekgebruik.”

Colman voegt toe: “De groep die het zich financieel kan veroorloven wordt alsmaar groter. De prijs blijft al jaren stabiel - 50 euro voor een gram coke - en de beschikbaarheid is makkelijker geworden. Zo heb je onder andere drugskoeriers die aan huis leveren.” “En die leveren sneller dan pizzakoeriers”, vertelt een 27-jarige gebruiker ons. “Ik bestel via WhatsApp. En eens je besteld hebt, krijg je ook berichtjes van anderen, en soms staat er twintig minuten later een koerier voor de deur.”

In 85 procent van de gevallen zijn cokegebruikers mannen en men is gemiddeld 23 jaar als men er voor het eerst mee experimenteert. Al is er nog een verschil tussen Vlaanderen en Wallonië. “Om cocaïne te kunnen roken, wordt het soms omgezet naar crack. Crack heeft een veel kortere werkingsduur en leidt sneller tot verslaving. Deze vorm is minder verspreid in Vlaanderen, maar komen we meer tegen in Wallonië”, aldus Peleman.

Fijngemalen glas

Cokegebruikers die we spraken, bevestigen ook dat cocaïne allesbehalve duurder wordt. En ook daar schuilt een gevaar. “Er gaan zelfs ‘solden’ rond: 3+1 voor 140 euro bijvoorbeeld. Het wordt met andere woorden goedkoper, gezien de inflatie”, vervolgt de twintiger.

“De prijs blijft tussen 50 à 60 euro puur omdat het aanbod zo groot is”, vervolgt een veertiger. “Het enige dat wel is veranderd: dealers morrelen met de inhoud. Het is nooit meer een volle gram. Dat varieert tussen 0,6 gram en 0,9 gram. Bovendien gaat de kwaliteit van het gerief zienderogen achteruit. De business is zo groot geworden dat iedereen mee op de kar wil springen, maar dat gaat ten koste van de kwaliteit. Dat merk je zeker bij de kleinere straatdealertjes, die allesbehalve een gram afleveren of het spul aanlengen. Dat gaat van ontwormingsmiddel, over lidocaïne (verdovingsmiddel, red.) tot knoflookpoeder of bloem. Sommigen durven zelfs heel fijn vermalen glas tussen de coke draaien zodat het sneller wordt opgenomen in het bloed en het effect intenser lijkt. Maar dat is levensgevaarlijk. Hoe verder je van de bron staat, des te minder kan je zeker zijn van kwaliteit. Cocaïne zoals wij het kennen, is een afgeleide van cokepasta, maar die structuur vind je nog zelden terug. Meestal krijg je poreus fijngemalen poeder en dan weet je dat je ver van huis bent.”

Legaliseren

Over de manieren om het drugsgeweld terug te dringen, is al veel gezegd. Behalve over de legalisering ervan. Toch laait de discussie opnieuw op. De experten zijn karig met hun mening, omdat er volgens hen niet één manier is om het probleem aan te pakken en nuance nodig is.

“Legaal maken betekent niet: plots doen wat je wil. Het gaat hand in hand met het opleggen van strenge beperkingen en regels rond bezit en aanbod”, klinkt het unisono. Dat zeggen ook criminologen Letizia Paoli (KU Leuven) en Steven Debbaut (VUB): “Ik ben voorstander van regulering omdat je het dan net in een kader zet”, zegt Debbaut. “Wat mag er inzitten, wie mag het verkopen, welke leeftijd, enzovoort... Rond tabakverkoop zijn er ook duidelijke regels: kopers moeten minimum 18 jaar zijn en er is een verbod op reclame. Men weet nu al decennialang dat het drugsaanbod niet tegengehouden wordt met meer politie. Zolang er vraag is, is er aanbod. Dit illegaal systeem creëert het grootste verdienmodel en ook geweld is er impliciet mee verbonden. Al moet er stapsgewijs gewerkt worden. Reguleren is een proces. We moeten eerst werken aan de legalisering van cannabis - de meestgebruikte drug - en op termijn naar alle middelen kijken.”

Vlaams cocaïnebeleid

Peleman vertelt nog dat het Vlaams expertisecentrum voor het eerst gestart is met de voorbereiding van een preventieproject dat zich richt op cocaïnegebruik. “Internationaal is daar nog geen enkel voorbeeld van, dat zegt eigenlijk al genoeg”, zegt ze. “In Nederland concludeert men: beter een algemeen preventiebeleid over illegale drugs. Maar voor Vlaanderen willen we toch specifiek nagaan hoe we op cocaïnepreventie kunnen inzetten.”