Levenslang presidentschap: Xi Jinping gaat Mao achterna

Het centraal comité van de partij bespreekt de grondwetswijziging op een driedaagse partijtop die vandaag begint, maakte staatspersbureau Xinhua gisteren bekend. Indien het voorstel zoals verwacht wordt aangenomen, kan het Chinese parlement dat komende week bekrachtigen, als dit instemt met Xi's tweede ambtstermijn tot 2023.

"Dit is een nieuwe stap in Xi's lange mars naar zo veel mogelijk persoonlijke macht om zijn ambitieuze agenda voor de toekomst van China te kunnen realiseren", zegt Michael Kovrig van International Crisis Group. Xi heeft met zijn anticorruptiebeleid en partijhervormingen ook veel vijanden gemaakt. "Hij vreest mogelijk dat het riskant is ooit de touwtjes uit handen te geven."

Wedergeboorte als wereldmacht

Het centraal comité wil ook Xi's gedachtegoed in de grondwet vastleggen. Dat 'Xi Jinping Denken voor Socialisme met Chinese Karakteristieken voor een Nieuw Tijdperk' is een visioen over China's wedergeboorte als wereldmacht, onder strakke leiding van de communistische partij. Ook wordt de door Xi opgezette anticorruptiecommissie gepromoveerd tot staatsorgaan.

De 64-jarige Xi, president sinds 2013, versterkte zijn machtspositie in oktober vorig jaar al enorm toen hij tijdens het negentiende partijcongres werd herkozen als algemeen secretaris van de partij (partijleider) en voorzitter van de centrale militaire commissie (legerchef). Ook werd zijn 'Nieuwetijdsdenken' opgenomen in het partijhandvest. Met deze canonisatie werd Xi de evenknie van legendarische voorgangers als Mao Zedong en Deng Xiaoping.

Geheel onverwacht is het besluit van het centraal comité dan ook niet, zegt Frans-Paul van der Putten van het Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael. "Xi had op het partijcongres zijn opvolger moeten aanwijzen, maar heeft dat niet gedaan. Dat werd al gezien als signaal dat hij langer wil aanblijven. Het is wel verrassend dat de macht nu wel heel openlijk in de handen van één persoon wordt geconcentreerd. En dat kan heel schadelijk zijn, zoals het bewind van Mao liet zien."

Volgens de Chinese staatskrant Global Times wil de grondwetswijziging niet automatisch zeggen dat Xi president voor het leven wordt. Maar Van der Putten wijst erop dat Xi's andere (veel machtiger) functies van partijleider en legerleider formeel geen termijnen kennen. "Dadelijk heeft Xi dus drie functies in handen die hij in principe onbeperkt zou kunnen uitoefenen." En dat zou hem net al eerder Mao een bijna keizerlijke status geven. Volgens politicoloog Zhang Min zien veel Chinezen Xi al als keizer.

Autoritaire onderdrukking

Analisten wijzen op de risico's van de grondwetswijziging. De mogelijkheid dat Xi nog langer president blijft vergroot zijn macht, zegt Kovrig. En dat stelt hem in staat meer hervormingen door te voeren, wat goed kan zijn als het de juiste hervormingen zijn. "Maar het kan ook leiden tot toenemende autoritaire onderdrukking en machtsconcentratie, die het veel lastiger zullen maken de koers te verleggen als de hoogste leider een foute beslissing neemt."

Probleem met zo'n machtsconcentratie is dat er geen georganiseerde politieke oppositie in China is. De oppositie die er was heeft Xi uitgeschakeld. Van der Putten: "China snakte na het compromissenbeleid onder Xi's voorganger Hu Jintao naar daadkrachtig leiderschap. Maar daadkracht aan de top leidt tot volgzaamheid eronder. Trouw aan de partij is nu de hoogste deugd."