Lerarentekort zwengelt debat over hoofddoekverbod opnieuw aan: ‘Dit gaat om het recht op werk’

Verschillende vrouwen staan te popelen om les te geven maar komen niet aan de bak, ondanks het lerarentekort. De reden is dat de meeste Vlaamse scholen de hoofddoek verbieden, ook in het katholiek onderwijs. ‘Liever leerlingen in de studie dan een vrouw met een hoofddoek voor de klas?’

De 22-jarige Dilara Citak zit in haar laatste jaar lerarenopleiding, waarbij ze koos voor de vakken natuurwetenschappen en geschiedenis. Ze loopt stage op een katholieke school op het Kiel, in Antwerpen. Zodra ze binnenstapt, moet de moslima haar hoofddoek uitdoen.

“Dat is een opoffering", zegt Citak. “Ik laat een deel van mijn identiteit achter aan de schoolpoort.”

In de meeste katholieke scholen is de hoofddoek impliciet verboden doordat hoofddeksels niet toegelaten zijn, maar in deze school is het expliciet. “Binnen de gebouwen mogen geen hoofddeksels of hoofddoeken gedragen worden”, zo schrijft het schoolreglement voor. En wat geldt voor de leerlingen, geldt ook voor de leerkrachten.

“Op mijn introductiemoment op die school had ik mijn hoofddoek aan”, vertelt Citak. “Dat viel buiten de lesactiviteiten, maar ik kreeg te horen: ‘Je weet toch dat dat hier niet mag.’ Uiteraard had ik het schoolreglement al doorgenomen.”

Ook een medestudente, Büsra Anil (22), loopt momenteel stage op een katholieke school in Antwerpen en mag volgens het reglement geen hoofddoek dragen. “Ik vind het heel spijtig dat we een deel van onze identiteit moeten afgeven om onze passie voor het lesgeven te kunnen beoefenen. Ik denk dat ik ga voortstuderen om les te geven in het hoger onderwijs, waar de hoofddoek wel mag. Hoewel ik liever in het secundair onderwijs zou staan.”

Dilara Citak gaat ook op zoek naar alternatieven, bijvoorbeeld als leerkracht in het volwassenenonderwijs. Nochtans is er een nijpend lerarentekort. Arbeidsbemiddelaar VDAB heeft voor het secundair onderwijs 1.900 vacatures openstaan. De situatie in het basisonderwijs is niet veel beter. Met verschillende virussen in circulatie vallen bovendien in alle scholen leerkrachten tijdelijk uit, door ziekte of door quarantaine.

De 26-jarige Hafsa Elazzaoui is drie jaar geleden afgestudeerd. Ze koos voor de vakken geschiedenis en islam. Dat betekende dat ze in de les islam haar hoofddoek mocht aanhouden, maar niet in de les geschiedenis. “Ik deed mijn stages daarom op twee verschillende scholen, want anders zien de leerlingen je het ene moment met hoofddoek en het andere zonder. Dat komt ook niet echt consequent over.”

Ze is uiteindelijk nooit als leerkracht begonnen en is overgestapt naar de socioculturele sector. “Als ik de regels rond de hoofddoek zou accepteren, dan geef ik een deel van mijn identiteit op, maar versterk ik ook de status quo. Dan zijn we binnenkort een generatie verder en is er nog altijd niks veranderd”, aldus Elazzaoui.

Neutraliteit

Tijdens een actualiteitsdebat in het Vlaams Parlement woensdag kaartte de partij Groen het probleem aan. “Wil de Vlaamse regering liever leerlingen in de studie dan een vrouw met een hoofddoek voor de klas?” vroeg Johan Danen van de Groen-fractie. Hij wijst erop dat het lerarenkorps ook geen correcte afspiegeling is van de samenleving.

Op dit moment is het hoofddoekverbod de norm in Vlaamse scholen. In het gemeenschapsonderwijs GO! geldt sinds 2013 een verbod op zichtbare levensbeschouwelijke kentekens bij alle onderwijsactiviteiten, zowel binnen als buiten de schoolmuren. De krapte op de arbeidsmarkt zal daar niets aan veranderen.

“Hoe meer diversiteit hoe beter, want ook onze leerlingen zijn superdivers,” zegt een GO!-woordvoerder. “Maar daartegenover staat onze grondwettelijke opdracht om neutraal onderwijs te verschaffen.”

Ook Vlaams onderwijsminister Ben Weyts (N-VA) zei in het Vlaams Parlement dat hij de principes van neutraliteit niet wou opzijschuiven. “Je kunt je vragen stellen bij de motivatie van leerkrachten als ze enkel willen lesgeven met een hoofddoek. Blijkbaar is er dan een hogere roeping dan het lesgeven.”

De studentes leerkrachtenopleiding met een hoofddoek kaatsen de bal terug. “Hoezo ben ik neutraler als ik mijn hoofddoek uitdoe?” vraagt Dilara Citak. “In de hogeschool mag de hoofddoek wel, is het daar dan wel neutraal?”

De kap van tante nonneke

In het vrije onderwijs ligt de keuze bij de scholen zelf. In de Guimardstraat hebben ze er geen zicht op hoeveel katholieke scholen een hoofddoek toelaten. Zeker in de secundaire scholen is het een absolute minderheid. “We hebben er principieel geen bezwaar tegen dat scholen leerkrachten met een hoofddoek zouden toelaten om het tekort aan te pakken”, zegt de persverantwoordelijke voor Katholiek Onderwijs Vlaanderen.

De Antwerpse scholengroep CKSA zette drie jaar geleden de stap. In de 33 scholen van deze groep, voornamelijk basisonderwijs, zijn intussen drie leerkrachten met een hoofddoek aangenomen. Het lerarentekort, dat niet van gisteren dateert, is niet de belangrijkste reden.

“We leiden kinderen, ook moslimkinderen, op tot goede volwassenen. Als zij dan later loyaal willen zijn en willen lesgeven op onze school, dan zouden we moeten zeggen dat ze niet meer welkom zijn? Het belangrijkste is dat ze trouw zijn aan ons christelijke geïnspireerde onderwijsproject en goed lesgeven”, aldus Geert Van Kerckhoven, gedelegeerd bestuurder CKSA.

Wat dan met de motivatie van zo’n leerkracht die de hoofddoek niet wil afleggen? “Aan tante nonneke vroeg je ook niet om haar kap af te zetten”, zegt Van Kerckhoven. “Natuurlijk krijgen we soms commentaar daarop.”

Is het wel een oplossing?

Tegelijk kampt ook de CKSA-groep met een dringende nood aan nieuwe leerkrachten. Van Kerckhoven noemt de situatie “rampzalig”. Het opheffen van het hoofddoekenverbod zal het lerarentekort niet instant oplossen.

“Het gat is veel groter dan je met de groep aan vrouwen met een hoofddoek kunt dichten”, zegt onderwijswetenschapper Orhan Agirdag (KU Leuven en Universiteit van Amsterdam), die in zijn onderzoeksgroep twee assistenten heeft die eigenlijk voor de klas wilden staan. “Tegelijk hebben we niet de luxe om kieskeurig te zijn. Gezien het tekort aan leerkrachten, maar ook omdat kinderen met een migratieachtergrond evengoed rolmodellen verdienen. Onderzoek toont aan dat de impact van een hoofddoekenverbod op leerlingen negatief is, zowel voor hun schoolprestaties als voor hun latere kansen op de arbeidsmarkt.”

Dat beaamt Noora Smits (26), die mét hoofddoek het vak natuur-ruimte-techniek geeft op een Lucerna-college. “Ik zie wat dat doet bij leerlingen. Ze krijgen het gevoel dat je in deze samenleving mag zijn wie je bent, dat je welkom bent. Dat gaat ook intrinsieke motivatie creëren om beter te scoren en ze zien een rolmodel.”

De Lucerna-groep, gestart uit de inspiratie van de Turkse Gülen-beweging, is een van de weinige schoolgroepen die de hoofddoek toestaat. Het was de redding voor Smits, die aanvankelijk islam gaf op een GO!-school maar botste op het feit dat ze haar hoofddoek enkel tijdens haar les kon dragen, en niet tijdens studie, in de gangen of op de speelplaats.

“Als ik mijn hoofddoek moet afdoen, ben ik minder geëngageerd om me in te zetten voor die school”, zegt Smits. “Ik moet toch mezelf kunnen zijn als ik jongeren wil helpen om hun eigen identiteit te ontwikkelen.”

Hoeveel leerkrachten Vlaanderen misloopt omwille van de hoofddoek valt niet te becijferen. Een groot deel van de selectie gebeurt al bij aanvang van de opleiding. “In Nederland, waar de meeste scholen niet zo’n verbod hanteren, zie ik in de lerarenopleiding veel meer studenten met een hoofddoek in de aula”, zegt Agirdag. “Dit gaat om het recht op onderwijs en het recht op werken.”

De effecten van een flexibeler beleid zouden dus pas jaren later zichtbaar worden, als moslima’s weten dat de lerarenopleiding ook beroepsmogelijkheden biedt. Naast het hoofddoekenverbod heeft de Vlaamse regering het ook moeilijker gemaakt om een school op te richten. Een nieuwe islamitische school in Genk is tegengehouden omdat die te dicht stond bij de Turkse beweging Milli Görüs. De Zalmschool in Mechelen, geen islamitische school, kreeg deze zomer wel een erkenning en heeft geen verbod op hoofddoeken.

“Er komen nieuwe scholen die weten waar het wringt in het onderwijs en het heft in eigen handen nemen, en dat is heel mooi, maar niet meteen de oplossing voor het probleem”, vindt Hafsa Elazzaoui. “Dan krijg je een school die wel inclusief is, en de andere mainstreamscholen doen gewoon voort.”