Legendarische schaakster eist miljoenen dollars van Netflix voor The Queen's Gambit: ‘Wel tegen mannen gespeeld’

In de laatste aflevering van de Netflix-hit The Queen’s Gambit beweert een omroeper van een Moskous schaaktoernooi dat Nona Gaprindasjvili in haar carrière ‘nooit tegen mannen heeft gespeeld’ – wat de aanwezigheid van het fictieve hoofdpersonage Beth Harmon, gespeeld door Anya Taylor-Joy, aldaar ‘uniek’ zou maken. Maar dat is onzin, zegt Gaprindasjvili, die in een 25 pagina’s tellende aanklacht Netflix van ‘verwoestende leugens’ beschuldigt, omwille van het ‘goedkope en cynische doel het drama te vergroten’.

‘Ze probeerden een fictief personage te creëren dat het pad vrijmaakte voor andere vrouwen, terwijl ik in de praktijk dit pad al heb vrijgemaakt en generaties aan mensen heb geïnspireerd’, zegt Gaprindasjvili tegen The New York Times. ‘Dat is de ironie.’

De Amerikaanse krant verwijst naar een artikel uit het eigen archief, dat beschrijft hoe Gaprindasjvili op een Zweeds toernooi in 1968 zeven mannelijke schakers van wereldklasse versloeg. In het boek waarop de serie is gebaseerd, staat de carrière van Gaprindasjvili wel juist beschreven.

De schaaklegende heeft een rechtszaak aangespannen tegen Netflix. Ze eist miljoenen dollars van het bedrijf, omdat zij professioneel schade zou ondervinden van deze ‘vernederende ervaring’. In de eerste maanden na de première begonnen meer dan 62 miljoen huishoudens aan The Queen’s Gambit. Gaprindasjvili speelt op haar oude dag nog steeds seniorentoernooien, en zou vaak herinnerd worden aan de scène. Ook wil ze dat Netflix het zinnetje uit de serie verwijdert.

Netflix zegt in een reactie ‘het uiterste respect’ voor Gaprindasjvili ‘en haar illustere carrière’ te hebben, ‘maar we geloven dat de claim ongegrond is en zullen de zaak krachtig verdedigen.’

When They See Us

In het voorjaar reageerde het bedrijf op dezelfde manier, toen een voormalige officier van justitie uit New York de onderneming aanklaagde over de serie When They See Us. Dat drama, ‘gebaseerd op een waar verhaal’, gaat over vijf mensen van kleur die onterecht worden aangeklaagd voor verkrachting. Niet vermeld wordt dat zij schuldig waren aan andere misgrijpen, stelde de vrouw, wat de jacht op het vijftal volgens haar niet zo onrechtvaardig maakte als de serie doet voorkomen.

Dit soort voorbeelden stapelen zich de laatste jaren op. Eind vorig jaar lagen onwaarheden in het vierde seizoen van The Crown onder vuur in Britse media. Ook eerdere seizoenen strookten niet helemaal met de feiten, maar dat zou minder problematisch zijn omdat die verder in het verleden plaatsvonden. De onjuistheden in het vierde seizoen zetten stuk voor stuk het Britse koningshuis in een slecht daglicht, vond schrijver en columnist Simon Jenkins in The Guardian. ‘De realiteit gekaapt als propaganda, en laf misbruik van de artistieke vrijheid’, oordeelde hij.

In 2016 beschreef de zoon van Pablo Escobar 28 onwaarheden in het tweede seizoen van de serie Narcos, over het Colombiaanse drugsgeweld in de jaren tachtig en negentig. Zo zou zijn moeder niemand hebben doodgeschoten, zijn oom geen drugsdealer zijn en zijn vader geen supporter van de voetbalclub Atlético Nacional, maar van de grote rivaal Independiente Medellín. ‘Als de scenarioschrijvers Pablo’s favoriete team niet eens kennen, hoe durven ze dan de rest van een verhaal als dit te vertellen en het als waar te verkopen?’, vroeg Escobar junior zich retorisch af.