Laila Ben Allal (CNN) over moorden op influencers in Irak: "Vrijgevochten wordt beschouwd als gevaarlijk"

Een Iraakse twintiger die weet wat ze wil, wordt zomaar op straat neergeschoten. Ze is ook lang de eerste niet in dit geval. Hoe moeten we deze misdaad duiden?

Laila Ben Allal: “Als mijn bronnen in Bagdad gelijk hebben, dan circuleert er een zwarte lijst waarop minstens 500 vrouwen staan die geviseerd worden. Het gaat lang niet alleen om beauty queens zoals Tara Fares, maar om activisten die de vrouwen- en mensenrechten verdedigen, die zich seculier opstellen, die een uitgesproken mening hebben en een vrij leven leiden. Men wil vrouwen de mond snoeren en naar de haard terug­dwingen.

“Wat in Irak gebeurt, kun je uiteraard niet los zien van de verregaande marginalisering van Iraakse vrouwen sinds de Amerikaanse invasie van 2003, 15 jaar geleden. Je kunt het ook niet scheiden van de totale vernieling van Irak en de opeenvolgende oorlogen in en om het land.”

Is er zicht op de daders? Het enige woord dat altijd weer valt is ‘extremisten’. Over wie gaat het dan?

“Dat is nog onduidelijk. De Iraakse premier, Haider al-Abadi, heeft een onderzoek aangekondigd en zegt dat hij de daders wil vinden. Maar niemand in Irak gelooft hem, want niemand vertrouwt zijn regering. Mensen geloven de regering ook niet als ze zegt dat ze Islamitische Staat verslagen heeft. Militair hebben ze IS misschien klein gekregen, maar de groep blijft erg actief, ­bijvoorbeeld in de vluchtelingenkampen. De moord op Tara Fares heeft dus ook te maken met de naweeën van Islamitische Staat.”

Hier en daar wordt gesuggereerd dat daders en overheid twee handen op één buik zijn...

“Zelf denk ik alleszins dat de moorden op ­vrouwen een bliksem­afleider zijn, dat ze de aandacht afleiden van het feit dat in Irak geen enkel basisrecht gerespecteerd wordt, en de elementaire dienstverlening door de staat ­verdwenen is. Aan de andere kant tonen de ­moorden ook aan hoe ver vrouwen gekomen zijn als het erop aan komt individuele en burgerlijke vrijheden te verdedigen. Dat is misschien een van de weinige positieve zaken die uit de Ameri­kaan­se invasie zijn voortgesproten.”

Er is een tijd geweest waarin vrouwen wel degelijk vrijgevochten waren in Irak.

“Het is ooit anders geweest, ja. Nadat Irak een republiek geworden was, in 1958, en grofweg tot de vroege jaren 90, studeerden vrouwen er, bekleedden ze hoge functies in de wetenschappelijke wereld en stond de gelijkheid van man en vrouw hoog aangeschreven. Er bestond bijvoorbeeld gelijk loon voor gelijk werk, of nog, vrijheid van intimidatie. Op het einde van de oorlog ­tussen Irak en Iran, toen de economie fors begon te haperen, en later, tijdens de eerste en tweede Golf­oorlog, raakte de positie van de vrouw steeds meer aangetast. Jarenlang was Irak nochtans een voorbeeld voor de hele regio geweest, met een momentum in de vroege jaren 80.

“Fares was de dochter van een sjiitische ­moeder uit Libanon en een christelijke vader uit Irak. In een land waar alles vandaag draait om sektarische spanningen tussen soennieten en ­sjiieten, wordt deze diversiteit niet langer getolereerd. Fares komt uit een Irak dat bijna niet meer bestaat. Haar moord is dan ook een reflectie van de totale polarisering van het land.”

In hoeverre is deze zaak een Iraakse, dan wel een regionale aangelegenheid? Is Irak er het slechtst aan toe?

“Neen, ook in Saudi-Arabië worden vrouwen nog altijd de mond gesnoerd, bijvoorbeeld als het gaat om het recht om achter het stuur te zitten. Vrouwen worden opgepakt, mannelijke advocaten die hen verdedigen vaak ook. Dan heb ik het nog niet over de vreselijke toestanden in het door oorlog geteisterde Jemen of over Egypte, waar mannen de kleren van je lijf kunnen rukken, zoals destijds op het Tahrir­plein is gebeurd.”

Is Tunesië geen hoopvol voorbeeld, dan? In dat Maghreb-land is de non­discriminatie binnen het erf­recht heel erg aan de orde dezer dagen, en dat ondanks de tegenstand van de islamitische partij Ennahda.

“Tunesië is anders, ja. Het is het enige land waar de verlichting zich aan het bewijzen is en je een groeiend politiek en burgerlijk bewustzijn vaststelt, een angst die wegvalt. Op het filmfestival van Cannes is vorig jaar bijvoorbeeld La Belle et la Meute voorgesteld, een Tunesische film over een jonge vrouw die door twee politie­agenten verkracht wordt en aangifte durft te doen. Die film is ook in Tunesië zelf vertoond en heeft heel wat teweeg­gebracht.”

De kritiek op de #MeToo-beweging luidt vaak dat ze een te Noord-Amerikaans en Europees fenomeen is. Bent u het daarmee eens?

“Neen, #MeToo zat overal, zeker ook in de moslimlanden. Je had de meer radicale reactie van een Mona Eltahawy (die met #MosqueMeToo opkwam tegen de handtastelijkheden tijdens de jaarlijkse hadj in Mekka, LD), maar daarnaast vooral een boodschap die veel vrouwen bereikte via de sociale media. In een land als Tunesië klinkt het debat levendiger dan in Marokko. Toch leeft het ook hier (Laila Ben Allal bevindt zich momenteel in Marokko, LD), al is het maar door de krachtige stem van de diaspora.

“Die diaspora – de Marokkanen die in Euro­pa wonen, zeg maar – heeft ook een doorslaggevende rol gespeeld in de recente verontwaardiging over het door een groep jongemannen verkrachte meisje Khadija. Op dat verhaal zijn de Marokkaanse media pas gesprongen nadat het door de buitenlandse media was gebracht. Vergeet niet dat media en burgers nog altijd onder toezicht staan in Marokko, en dat de ­inlichtingendiensten zeer aanwezig zijn.”

In deze krant interviewden we twee jaar geleden ook Loubna Abidar, de actrice uit de film Much Loved die aangevallen werd omdat ze daarin de rol van een prostituee speelde.

“Het is wat in de hele moslimwereld gebeurt: er vindt een moderne heksenjacht plaats op vrouwen die niet passen in het plaatje. Wie vrijgevochten is, kort gekleed gaat of te veel nagellak op heeft, wordt door religieuze gekken algauw beschouwd als een gevaarlijk profiel.”

Hoe komt het dat, als het over vrouwen, ­seksualiteit en gender gaat, het altijd weer die religieuzen zijn die het laatste woord krijgen in islamitische landen?

“Met die stelling ben ik het niet eens. Het gaat om samenlevingen met twee gezichten, waar je aan de ene kant de conservatieven hebt, maar anderzijds zeker ook veel vrijgevochten vrouwen die op hun strepen staan. Als religieuzen zo hoog van de toren blazen, dan is het omdat veel mensen hun dat forum geven. Maar vergeet niet dat talloze andere mensen hen dat laatste woord absoluut níét gunnen.”

Wat drijft mannen eigenlijk om vrouwen zo te discrimineren?

“Angst. En sociale controle waar ook mannen aan willen voldoen. Want ja, ook mannen worden erg gecontroleerd. Thuis in Bagdad kijken ze bij wijze van spreken de andere kant op als ze op straat een vrouw zien passeren; in Dubai of Beiroet, niet zo ver daarvandaan, zouden ze juist heel erg naar die vrouw kijken.”

Moslima’s die een vrij en geëmancipeerd leven willen leiden, worden vaak als 'verwesterd' afgedaan. Heeft dat Westen eigenlijk nog een boodschap voor ze?

“Neen. Het Westen heeft te lang de dictaturen ondersteund, waardoor het zijn geloofwaardigheid op andere vlakken is kwijt­geraakt. Mensen vinden het Westen, dat bijvoorbeeld volop wapens dealt met Saudi-Arabië, hypocriet. Hoe dan ook zijn vrouwen­rechten universeel. Want wat zou er nu westers zijn aan het feit dat een vrouw haar hoofd niet wil bedekken?”