‘Laat ons honderd dienstmeisjes uit Oeganda naar Europa sturen’

Vele tienduizenden vrouwen uit Oeganda werken als hulp in de huishouding in het Midden-Oosten. Maar al te vaak blijkt dat een nare, soms zelfs onveilige plek. Veel liever zouden ze naar Europa gaan. ‘Ze doen daar niet aan segregatie op basis van huidskleur, zoals in Saudi-Arabië.’

Dat Lilian Mirembe (35) leert hoe je in het Arabisch ‘keuken’ zegt, is niet zo gek, want over ruim een week gaat ze in Saudi-Arabië aan de slag als huishoudelijke hulp. Betekenisvoller is dat Mirembe ook alvast oefent op woorden als ‘ziekenhuis’ en ‘politie’.

“Arabieren kunnen ruig zijn tegen hun Oegandese personeel, dat heb ik gehoord van mijn zus, zij zit al in Saudi-Arabië als dienstmeisje”, zo verklaart Mirembe waarom ze in het Arabisch de weg wil kunnen vragen naar hulpinstanties. Dat Mirembe de sprong naar Saudi-Arabië waagt, heeft alles te maken met de uitzichtloze arbeidsmarktsituatie in Oeganda.

“Er zijn hier te weinig banen”, zegt ze. “Ik werkte een tijdje als serveerster, maar per maand verdiende ik slechts 500.000 shilling (125 euro). In Saudi-Arabië krijg ik straks bijna het dubbele.” Mirembe zou liever geld verdienen in West-Europa, want over dat gebied hoort ze louter goede verhalen. “Ze doen daar niet aan segregatie op basis van huidskleur, zoals in Saudi-Arabië”, zegt ze, terwijl ze op haar ontblote onderarm tikt.

EU-Afrika-top

Maar omdat reguliere arbeidsmigratie van Afrikanen naar Europa voorlopig hoogstens een onderwerp van gesprek is – zoals ook deze week op een bijeenkomst van Europese en Afrikaanse regeringsleiders in Brussel – zoeken vrouwen als Mirembe hun heil in het Midden-Oosten. Voor zo’n uitzending, die minstens twee jaar duurt, worden ze klaargestoomd in speciale trainingscentra in Kampala, de hoofdstad van Oeganda. De centra verzorgen de trainingen namens de meer dan tweehonderd uitzendbureaus die Oegandese arbeidskrachten rekruteren voor het Midden-Oosten.

Mirembe brengt ruim een week door in het opleidingsinstituut dat is ondergebracht in een drie verdiepingen tellend appartementencomplex in een buitenwijk van de stad. Behalve taal, veiligheid, arbeidsrechten en het dekken van een tafel of het opmaken van een bed, leren cursisten over lokale gebruiken. “Arabische jongens hebben soms een zwaard, maar als ze daarmee zwaaien, proberen ze jullie niet te beheksen, het is gewoon hun cultuur”, zo stelt een docent de vrouwen gerust die voor haar op de vloer zitten en allemaal alvast een hoofddoek leren dragen.

Alle deelnemers beklagen zich over het gebrek aan perspectief in Oeganda, waar de bevolking explosief groeit. Naar schatting is meer dan driekwart van de Oegandezen jonger dan 30 en voor hen is er in de verste verte niet genoeg werk. Het gebrek aan kansen voor Afrikaanse jongeren staat, net als (arbeids)migratie, op de agenda van de EU-Afrika-top in Brussel.

Arbeidsexport

Opzienbarend veel Oegandese vrouwen vertrekken voorlopig naar het Midden-Oosten. Vorig jaar alleen al vlogen er volgens officiële cijfers circa 85.000 als hulp in de huishouding naar landen als Saudi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Jordanië, Qatar en Oman. Ter vergelijking: ongeveer net zo veel mensen als er in 2021 clandestien per bootje vanuit Afrika aankwamen in Italië, Griekenland, Cyprus en Malta. In totaal zouden er nu zelfs zo’n 165.000 Oegandezen met tijdelijke arbeidscontracten in het Midden-Oosten verkeren.

“De arbeidsexport van Oeganda naar het Midden-Oosten is gigantisch”, zo onderstreept Abdallah Kayonde (33), die zich met zijn organisatie, Migrant Worker’s Voice, hard maakt voor de rechten van Oegandese emigranten. In zijn kantoor in Kampala droomt Kayonde hardop dat de vrouwen hun diensten kunnen aanbieden in Europa. “Als je tegen duizend Oegandese vrouwen in Saudi-Arabië zegt dat ze ook in Frankrijk kunnen werken, dan maken ze alle duizend de overstap. Want in Europa worden rechten beter gerespecteerd dan in het Midden-Oosten.”

Hedendaagse slavernij

Zolang dit een wensdroom blijft, probeert Kayonde iets te doen tegen de uitbuiting waarvan veel Oegandese vrouwen in het Midden-Oosten slachtoffer worden. Officieel mag de arbeidsmigratie dan strikt gereguleerd zijn, in de praktijk staat de sector bol van de misstanden, waaronder mensensmokkel. Kayonde: “Veel vrouwen worden misbruikt. Ze moeten langer en harder werken dan afgesproken, hun paspoorten en telefoons worden bij aankomst afgepakt, vrouwen worden in huis opgesloten en ze krijgen lang niet altijd hun volledige salaris. En dan worden sommigen ook nog eens aangerand of zelfs verkracht door hun bazen. Het is een vorm van hedendaagse slavernij.”

Kayonde’s relaas is beslist niet uit de lucht gegrepen. Vrouwen die terugkeren uit het Midden-Oosten hebben vaak vergelijkbare ervaringen. Ook sijpelen in de Oegandese media af en toe hartverscheurende verhalen door van vrouwen die erin slagen om vanuit het Midden-Oosten een noodkreet over te brengen. Ze vertellen dat ze als lijfeigenen worden vastgehouden of anderszins worden uitgebuit.

Op hulp van de Oegandese overheid hoeven de vrouwen vrijwel nooit te rekenen. Menig uitzendbureau voor dienstmeisjes onderhoudt banden met regeringsfunctionarissen, die meeprofiteren van de arbeidsexport. “Onze overheid ligt in bed met de uitzendbureaus”, zo verwoordt Kayonde het publieke geheim. Dit verklaart ook waarom de Oegandese overheid zo gretig meewerkt aan de Midden-Oosterse vraag naar goedkope arbeidskrachten.

Lailah Asiimwe (27) besteedt geen energie aan de scheve situatie, liever concentreert ze zich tijdens haar cursus op het stofzuigen van een paar autostoelen. Nieuw is het allemaal niet voor haar. In 2018 en 2019 zat ze in Jordanië, binnenkort vertrekt ze voor twee jaar naar Saudi-Arabië.

Liever zou Asiimwe in Europa werken, want daar bestaat volgens haar geen racisme. “In Jordanië noemde mijn baas me een aap, en hij sloeg me ook.” Maar ja, veel Europese landen hanteren nu eenmaal strikte inreisregels, en dus zet Asiimwe zich schrap voor een nieuwe ervaring in het Midden-Oosten. “Het wordt vast weer hels, maar wat kan ik anders? Hier in Oeganda is niks te doen.”