Een eerste coronavaccin is onderweg – en het beschermt, afgaand op een tussentijdse analyse van fabrikant Pfizer, negen op de tien mensen tegen Covid-19. Maar kunnen we daar wel van op aan? Hoe zal de inenting gebeuren? En waarom komt dit net na de Amerikaanse presidentsverkiezingen naar buiten?
Het vaccin is er nog niet eens. Waarom zijn experts dan zo in de zevende hemel?
‘Dit bezorgt me een grijns van oor tot oor’, ‘geweldig nieuws’, ‘de emoties lopen hier hoog op’. Uit alle laboratoria en universiteiten ter wereld klonk luid en eenstemmig gejuich na de bekendmaking van farmaceut Pfizer dat de stof ‘BNT162b2’ negen op de tien mensen beschermt tegen het virus.
In eerste instantie natuurlijk gewoon omdat het mooie resultaten zijn. Maar de wereldwijde extase heeft nog een reden: opluchting. Haast alle coronavaccins die in ontwikkeling zijn, richten zich namelijk op maar één onderdeel van het virus: zijn uitsteeksels, het zogeheten ‘spike-eiwit’. En dat concept blijkt nu te werken.
‘Er was altijd discussie: is het spike-eiwit wel het juiste doelwit?’, verwoordt de Amerikaanse topwetenschapper Anthony Fauci tegen de medische vaksite STAT. ‘En nu weten we dat we goed zitten. Dat geeft hoop over wat er de komende maanden gaat gebeuren met de andere vaccins.’
Er is nog iets. Pfizer werkt met een nog niet eerder gebruikt concept, met stukjes erfelijk materiaal (‘RNA’) die het lichaam opdragen om spike-eiwitten te maken. Nu dat werkt, geeft dat hoop voor andere vaccins die ook met RNA werken. Zoals het vaccin van Moderna, waarvan de uitkomsten later deze maand worden verwacht.
Wordt dit een inenting van het soort: één prik en je bent klaar?
Dat is een van de grootste nog openstaande vragen.
Ten eerste is onduidelijk hoelang het vaccin zelf precies blijft werken. Bij de proefpersonen die Pfizer onderzocht, zaten ook mensen die nog maar net een week hun tweede prik hadden gehad – de vaccinatie bestaat uit twee prikken. En het is denkbaar dat het vaccin deze mensen niet zozeer heeft beschermd door hun immuunsysteem langdurig te wapenen, maar slechts door hun aangeboren afweerrespons op scherp te zetten – de kortdurende reflex die ons lichaam heeft op álle indringers. Pfizer heeft inmiddels dan ook beloofd in de verdere analyses te kijken naar mensen bij wie de inenting al wat langer heeft kunnen inwerken.
Een andere mogelijkheid is dat het lichaam de vaccinatie sneller dan verwacht ‘vergeet’, waarna we weer bevattelijk zijn voor het coronavirus. “Je wilt een vaccin dat minstens een jaar beschermt”, zegt hoogleraar vaccinologie Anke Huckriede (UMC Groningen). “Wie weet is er na een halfjaar nog wel een boosterinjectie nodig, voordat je een beetje fatsoenlijke immuunrespons hebt. Zo werkt het bijvoorbeeld bij de inenting tegen hepatitis B.”
En dan is er nog risico nummer drie: dat het virus zelf zich aanpast, en net als het griepvirus ‘muteert’ tot een variant waarvoor weer een nieuw vaccin nodig is. “De grote vraag is hoeveel vrijheid het virus heeft om zijn spike-eiwit te veranderen, zonder dat de functie ervan vermindert”, zegt Huckriede.
En nu? Wanneer kunnen we de anderhalvemeterregel loslaten en weer naar een concert?
Reken je niet rijk, waarschuwen alle experts: het duurt nog een hele tijd voordat de kust veilig is en we alle maatregelen kunnen laten varen. Hoe het verder moet als de eerste vaccins er zijn en wie er als eerste eentje zal krijgen, is nog onduidelijk. Een interministerële conferentie zat gisteren al samen hierover om verschillende pistes te bespreken. Hoe België het zal aanpakken, wordt wellicht eerstdaags beslist.
Duitsland geeft al een mogelijke indicatie: het wil ouderen het eerst inenten, gevolgd door zorgmedewerkers en anderen die meer in de vuurlinie van het virus zitten. Daar is echter wel wat tegenin te brengen, vindt hoogleraar epidemiologie Frits Rosendaal (LUMC). “Epidemiologisch is het echt niet slim om de ouderen als eerste te vaccineren. Daar is geen epidemie die we willen stoppen, die gaat rond bij jongeren. En zo lang veel jongeren het hebben, komt het ook een keer bij een oudere terecht.”
Moeten we nu aandelen kopen in de diepvriesindustrie?
Minpuntje: het vaccin van Pfizer moet worden vervoerd en bewaard bij een ijzingwekkende min 70 graden. “RNA bewaar je bij dit soort temperaturen omdat het relatief gevoelig is voor afbraak”, zegt hoogleraar virologie Eric Snijder (LUMC). En het erfelijkheidsmolecuul RNA, dat is waarvan het vaccin is gemaakt.
Dat vormt een niet te onderschatten probleem. Een diepvriezer die zo ver onder nul kan, staat nu eenmaal niet bij de apotheek of de huisartsenpost. Een alternatief is om de vaccins te bewaren in droogijs (bevroren CO2). Maar een gedoe blijft het, waarschuwen diverse koude-experts. Ook hebben veel oostelijke en zuidelijke EU-lidstaten ‘substantiële gaten in hun koude-infrastructuur’, waarschuwt hoogleraar Kostadin Fikiin van het internationale instituut voor vriestechnologie (IIR).
Nu er zo een goed vaccin op komst is: waarom gaan niet alle producenten het maken?
Het lijkt zo logisch: alle ballen op het Pfizer-vaccin, waar wachten we op? Maar zo simpel ligt het niet, vertelt immunoloog Virgil Schijns, wetenschapsdirecteur bij vaccinmaker Intravacc. “Elk bedrijf heeft zo zijn specialiteit en ervaring. En hoe simpel het er op papier ook uit ziet, niet iedereen kan dit vaccin maken.”
Bovendien zullen andere fabrikanten weinig aandrang hebben om hun eigen product uit handen te laten vallen, om een heel ander vaccin te gaan maken. Dat heeft ook een voordeel voor de buitenwereld: uiteindelijk heeft de wereld meer aan een heel scala vaccins, waaruit men per doelgroep, land of omstandigheid kan kiezen, dan aan één vaccin dat misschien niet voor iedereen even goed werkt.
Waarom bracht Pfizer eigenlijk ‘slechts’ een persbericht naar buiten?
Niet zoals het hoort in de wetenschap: de fabrikant die met een lovend persbericht zijn eigen waar aanbeveelt. Toch is dat zoals fabrikant Pfizer en het Duitse bedrijf BioNTech deze week het nieuws over het nieuwe vaccin naar buiten brachten.
Met als gevolg dat allerlei vragen onbeantwoord blijven. Zo geeft Pfizer geen details over hoe goed het vaccin uitpakt voor verschillende leeftijdsgroepen, en is onduidelijk of het vaccin heeft beschermd tegen ernstige ziekte of alleen de mildere vorm. De WHO raadde daarom al eerder aan: speel meteen open kaart, anders kan toch dat knagende gevoel ontstaan dat men iets te verbergen heeft.
Maar Pfizer en BioNTech hadden ook met de medische goedkeuringsautoriteit FDA formeel afgesproken: bij 70 procent werkzaamheid of meer mogen we een ‘aankondiging’ doen. En in de vaccinwereld heeft men daarvoor wel begrip. “Ik denk ook oprecht dat men niet langer wilde wachten”, zegt Cécile Van Els, Hoogleraar Vaccinologie bij het RIVM . “De hele wereld wacht in spanning af. En als je dan zo’n resultaat ziet, wil je dat wereldkundig maken.”
Zo een bekendmaking vlak ná de Amerikaanse presidentsverkiezingen: dat is toch zeker opzet?
Volgens Donald Trump wel. “De FDA en de Democraten wilden me geen vaccinoverwinning geven, vlak voor de verkiezing, dus in plaats daarvan kwamen de uitkomsten vijf dagen later – zoals ik altijd al heb gezegd!”, twitterde de president.
Op het eerste oog lijkt hij een punt te hebben. Gunstige vaccinresultaten vlak voor de verkiezingen hadden Trump ongetwijfeld electoraal voordeel opgeleverd. En fabrikant Pfizer wilde al eerder met de resultaten naar buiten treden. Totdat de FDA er een stokje voor stak – een agentschap waarmee Trump al sinds augustus op voet van oorlog is.
Maar de FDA had wel degelijk uitstekende wetenschappelijke redenen om de resultaten nog even tegen te houden, zegt vaccinoloog Huckriede. Eigenlijk wilde Pfizer al na 32 ziektegevallen in de resultaten kijken, om te zien of die ziektegevallen vooral bij de placebogroep zaten, een teken dat het vaccin werkt. “Maar ik had die 32 gevallen ook veel te weinig gevonden”, zegt Huckriede. “Dat is absoluut niet genoeg om betrouwbare uitspraken te doen over de werkzaamheid van het vaccin.”
De afspraak was vervolgens om nog even te wachten, tot er van de onderzochte proefpersonen 64 ziek waren geworden. Tegen de tijd dat men eruit was, waren de verkiezingen voorbij en hadden inmiddels 94 proefpersonen Covid-19 gekregen. “Ik denk niet dat het is gegaan zoals Trump hier suggereert”, vermoedt Huckriede dan ook.
