‘Koen Geens had zijn belofte beter niet gedaan’

Na de moord op Julie Van Espen komt het vergrootglas op het justitieapparaat te liggen: hoe kan het dat een herhaaldelijk verkrachter niet meteen werd aangehouden? Justitiewatcher Jan Nolf ziet geen procedurefouten, wel een gebrek aan visie bij seksuele delinquenten.

De dader Steve Bakelmans kwam in 2017 voor als herhaaldelijk verkrachter. De vraag die dan op ieders lippen brandt: waarom is iemand met dat profiel nog op vrije voeten?

“Ik lees inderdaad dat de onmiddellijke aanhouding wel werd gevorderd door het parket, maar men mag niet vergeten dat zoiets een standaardreflex is geworden, waarmee het parket een zeer delicate afweging stelselmatig bij de rechter legt. De achterliggende redenering lijkt dan: ‘We hebben het toch maar gevorderd, dus dan kan men niet naar ons wijzen’. Zelfs in deze context van seksuele delinquentie is het eigenlijk vrij standaard om die onmiddellijke aanhouding af te wijzen, tenzij er verstek is op het proces.

“Dat heeft enerzijds met het wettelijke kader voor onmiddellijke aanhouding te maken, waarbij juridisch op vluchtgevaar wordt gefocust, niet op het recidivegevaar. Anderzijds zet je als rechter met de botte bijl ook het vaak intense voortraject, met psychiatrisch onderzoek en sociale begeleiding, op de helling. Vertoonde de delinquent normaal gedrag en was er een laatste strohalm om betere stappen te zetten in het leven?

“Het gaat hier om een momentbeslissing, en die valt te verantwoorden. Zelfs nog meer met de kennis die nu is vrijgekomen. Dat zijn ongemakkelijke waarheden die niemand graag hoort. Een nulrisico op recidive bestaat niet, en je kan niet van de hele gemeenschap een gevangenis maken.”

Toch: pas in juni, dik 2,5 jaar na de uitspraak in eerste aanleg, wordt de beroepsprocedure ingeleid voor het Antwerpse hof van beroep. Die traagheid heeft nu zware gevolgen.

“Bij zijn aantreden in 2014 was een van de grote punten van minister Koen Geens (CD&V) om per aanleg een maximale doorlooptijd van één jaar te bekomen. Dat had hij beter niet beloofd. Het grote probleem van ons justitiesysteem is dat alles momenteel door een eindeloze papiermolen moet: conclusiekalenders waarin per partij zowat twintig à vijftig pagina’s besluiten worden neergelegd, speciale zittingen om dat allemaal klaar te krijgen, en plots ben je dan twee jaar ver.

“Dat zaken met aangehouden personen prioriteit krijgen is in die zin een logische reactie: justitie wil vermijden dat een vonnis in beroep wordt verworpen nadat iemand langdurig in hechtenis heeft gezeten. Daar hangen ook schadevergoedingen aan vast.”

Had deze moord dan niet kunnen worden voorkomen?

“Blijkbaar zou de dader na zijn voorwaardelijke vrijlating problemen hebben gehad met zijn familie en job. Dat zijn signalen die op het niveau van het justitiehuis, dat verantwoordelijk is voor de begeleiding, hadden kunnen worden opgepikt. Maar ik denk dat je ook moet kijken naar de voorgeschiedenis: tussen 2004 en 2008 heeft de dader een gevangenisstraf uitgezeten op vrij jonge leeftijd. Uit criminologisch onderzoek weten we dat er qua recidivecijfers niets slechter is dan iemand die zijn straf volledig uitzit. Zeker voor seksuele criminelen, waar vaak sprake is van een psychologisch ziektebeeld, is de gevangenis een uitzonderlijk slechte omgeving.”

Nochtans gaan er nu veel stemmen op om de maximumstraf voor seksueel geweld te verhogen. Wat stelt u dan voor?

“De straf vergroten heeft volgens mij geen zin – met het strafwetboek alleen gaan we het niet redden. Voor seksuele delinquenten moet er vooral een apart gevangenisbeleid komen, zoals in Nederland het geval is. Geens heeft daartoe met een gespecialiseerde instelling nabij Leuven al een eerste aanzet gegeven, maar de capaciteit is ontoereikend. Het is nochtans niet ondenkbaar dat seksuele delinquenten daar hun leven lang spenderen, worden geholpen en er zelfs gelukkig zijn. Maar dat mag je bijna niet uitspreken, er is opnieuw een toenemend discours om van gevangenissen vooral vergeetputten te maken waar mensen aan een soort permanente pijnbank worden onderworpen. Dat is natuurlijk goedkoper dan gerichte psychologische hulp.”

Wringt daar het schoentje? Bij de middelen?

“Neen. Er wordt vaak geopperd dat het justitieapparaat in België onderbedeeld is, maar uit cijfers van professor Allemeersch van de KU Leuven blijkt dat we helemaal niet achteraan bengelen, integendeel: per inwoner is er jaarlijks evenveel budget als in Zweden, dat op veel vlakken toch succesvolle cijfers kan voorleggen.Het fiasco van justitie is een gebrek aan een duidelijke lijn. Het beleid is samen met de middelen verbrokkeld over de gemeenschappen en de justitiehuizen. Dat loont echt niet.

“We moeten opnieuw durven investeren in de kwaliteit van onze magistratuur: het zijn de rechters die over de emotionele intelligentie moeten beschikken om een correcte inschatting te maken in dit soort zaken. En daar moeten ze ook de nodige ruimte voor krijgen.”