Klimaatverandering of niet, de meeste weerspreuken kloppen nog altijd

Staat de weerspreuk ‘In de eerste junidagen nooit om regen vragen?’ in 2022 nog steeds als een huis, of heeft de klimaatopwarming deze volkswijsheid allang ingehaald?

Weerman Geert Naessens schreef het boek Weerzeggerij, waarin hij 601 weerspreuken wetenschappelijk verklaart, en houdt weerpraatjes op onder meer Radio 2 en Focus-WTV. “Ik ben geen meteoroloog, ik heb mezelf alles aangeleerd”, zegt de autodidact. “Ik heb het weer altijd boeiend gevonden: het weer herhaalt maar kopieert nooit.”

Vorige week liet weerman Frank Deboosere zich ontvallen dat de weerspreuken over de ijsheiligen (11, 12 en 13 mei) achterhaald waren door de klimaatopwarming en dat we het voortaan beter over ‘ijsjesheiligen’ zouden hebben, maar daar is Naessens het niet mee eens. “De voorbije nachten heeft het in de Ardennen bijvoorbeeld gevroren, terwijl we zelfs al voorbij de data van die ijsheiligen zijn”, zegt hij. “Ik snap dus niet goed waarom Frank dat zegt, want half mei zijn de nachten nog altijd lang genoeg, waardoor het nog kan afkoelen tot aan het vriespunt. Later op het jaar worden deze nachten te kort en lukt dit niet meer. Dit heeft dus op zich niets te maken met klimaatopwarming. Als je half mei, zoals nu het geval is, met koude lucht zit, dan kan het echt nog fel koud worden. Al heeft Frank ook niet helemaal ongelijk. Eind oktober, begin november, zit je met weerspreuken die verwijzen naar nachtvorst en die zijn inderdaad wel achterhaald.”

“Maar de meeste van de weerspreuken kloppen wel nog. Op 8 juni heb je bijvoorbeeld de bekende regenheilige Sint-Medardus (met de weerspreuk ‘Als Sint Medard zijn sluizen openzet, is er voor zes weken weinig pret’, red). Als het in die periode begint te regenen, dan is het vaak voor een langere periode. Dat hebben we vorig jaar ook gezien, toch? Regen in deze periode is het gevolg van lagedrukgebieden die van boven de oceaan onze contreien binnenkomen. Als gevolg van de westcirculatie kunnen die weken aan een stuk blijven hangen. Een Europese moesson, zeg maar. De spreuk ‘In de eerste junidagen nooit om regen vragen’ verwijst naar precies hetzelfde fenomeen.”

“Je hebt verschillende soorten spreuken: enerzijds de algemene spreuken die nog altijd gelden, en anderzijds de maand-, dag- en seizoensspreuken die je beter met een korreltje zout neemt. Zo luidt een algemene weerspreuk ‘Ochtendrood geeft water in de sloot’, wat wil zeggen dat wanneer de lucht ’s morgens rood kleurt, de kans groot is dat het in de loop van de dag gaat regenen. Dat is gewoon zo. Nog zo eentje: ‘Als de bijen naar huis toevluchten, zit er regen in de luchten.’ De bijen voelen verandering van dampspanning aan in de atmosfeer en keren in zo’n situatie terug naar hun korf.”

“Deze spreuken dateren van honderden jaren terug, toen de wetenschappelijke kennis nog niet zo vergevorderd was als vandaag. Maar de mensen zagen wel wat er in de natuur gebeurde – neem dat ochtendrood – en dat werd dan in een rijmpje gegoten en vervolgens werd die kennis van generatie naar generatie overgedragen. Nu kunnen we veel van die fenomenen verklaren, maar vroeger was dat dus niet het geval. De meeste spreuken zijn honderden jaren oud, er worden ook geen nieuwe spreuken meer gemaakt, laat staan dat ik er zelf een nieuwe uit mijn mouw schud.”