Kan je lang samenleven met mensen die je amper kende? Over de opvang van Oekraïners door gastgezinnen

Voorlopig loopt de opvang van Oekraïense vluchtelingen relatief vlot. Acht op de tien worden op dit moment opgevangen in privé-initiatieven. Maar wat tegen de zomer, als de gastgezinnen beginnen af te haken?

Stel: je hebt een Oekraïens gezin in huis genomen. Maar wat na een maand of drie? Lukt het om zo lang samen te leven met mensen die je voordien amper kende? Zijn je gasten zelf nog steeds gelukkig? En meer praktisch: kan je deze zomer op vakantie vertrekken en het gezin alleen achterlaten in je huis?

In Vlaanderen zijn er 20.000 plaatsen vrij bij mensen thuis voor Oekraïense vluchtelingen. In principe gaat het om crisisopvang, en dus per definitie voor de korte termijn. Maar wat nadien? Ook al bestaat de kans dat de oorlog straks voorbij is, dan nog zullen lang niet alle Oekraïners meteen terugkeren. “Mogelijk is hun huis kapotgeschoten en hebben ze hun laatste centen uitgegeven om daar weg te geraken”, waarschuwt Joost Depotter van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. “Je moet eigenlijk ervan uitgaan dat het merendeel van de vluchtelingen minstens een jaar in ons land zullen blijven.” Hij schat in dat zo’n 20 procent van de gastgezinnen ook bereid is Oekraïners op langere termijn op te vangen.

Kantelpunt

Op een gegeven moment komt er een kantelpunt dat tijdelijke opvang permanent wordt. Een betaalbare huurwoning vinden is allerminst evident gezien de oververhitte huurmarkt. Voor een sociale woning bestaat in Vlaanderen al een ellenlange wachtlijst van 170.000 mensen. En het vluchtelingenaantal zal de komende weken alleen maar toenemen.

De Vlaamse regering is zich bewust van de uitdaging. “Niemand heeft gezegd dat het eenvoudig zal zijn”, zegt Arthur Orlians, woordvoerder van minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open Vld). Daarom heeft de regering bij het begin van de oorlog meteen de lokale besturen de opdracht gegeven ook plaatsen vrij te maken en financiering te voorzien.

Afgelopen weekend hebben de steden en gemeentes 6.000 plaatsen gecreëerd op uiteenlopende locaties. Het gaat om leegstaande sociale woningen en woon-zorgcentra, die eigenlijk gerenoveerd moesten worden, hotels die recent failliet gingen, tot zelfs kloosters of (delen van) een internaat. Tegen eind deze maand moet dat cijfer worden opgekrikt tot 18.000. “We zitten op schema”, zegt Orlians. “Maar schakelen voortdurend bij.”

Nooddorpen

Op dit ogenblik vormt de huisvesting van Oekraïense vluchtelingen amper een probleem. De voorbije dagen en weken stonden wel lange wachtrijen aan de aanmeldingsloketten op de Heizel in Brussel. Die waren vooral te wijten aan de grote toeloop en aan de opstartproblemen bij de Dienst Vreemdelingenzaken.

Intussen hebben zich meer dan 18.000 Oekraïners aangemeld in ons land. Onder hen had bijna 80 procent al onderdak gevonden voor ze zich kwamen aanmelden, via vrienden en familie of lokale netwerken. Voor de overige 20 procent werd telkens een plaats gevonden bij de inschrijving.

Op de iets langere termijn wil de Vlaamse regering 15 nooddorpen bouwen, waar plaats moet zijn voor telkens ongeveer 1.000 vluchtelingen. De provinciegouverneurs komen woensdag samen om zich te buigen over een lijst van mogelijke locaties. Er wordt vooral gekeken naar leegstaande loodsen en fabrieksgebouwen of braakliggende terreinen, waar containers geplaatst kunnen worden.

De gouverneurs vragen heldere afspraken over de ondersteuning vanuit Vlaanderen. “Wat als een nooddorp met duizend plaatsen komt in een gemeente van tienduizend inwoners?”, vraagt West-Vlaams gouverneur Carl Decaluwé zich af. Zijn Antwerpse collega Cathy Berx zit op dezelfde lijn: “De uitdagingen zijn immens: wat met onderwijs voor de kinderen, begeleiding naar werk, sociale ondersteuning?”

Blijft de vraag of het aanbod zal volstaan. Momenteel heeft Vlaanderen 53.000 plaatsen voorzien. Dat is nog niet de helft van de 120.000 Oekraïense vluchtelingen, die sommige ramingen voor Vlaanderen voorspellen. En dan zijn de plaatsen bij mensen thuis nog niet eens meegeteld. “We weten dat niet alle burgers voor opvang kunnen blijven zorgen”, zegt Berx. “Daarom is het essentieel plaatsen te blijven zoeken, in leegstaande winkels, kantoorgebouwen of elders. De bezorgdheid is zeer terecht.”