Juan Guaidó, de ingenieur die zichzelf tot president uitriep en de steun van Trump kreeg

“Juan hóe?” Ook in eigen land, Venezuela, was zelfverklaard president Juan Guaidó tot voor kort een nobele onbekende. De jonge politicus was in 2014 weliswaar een voorman geworden van de links-liberale oppositiepartij Voluntad Popular (‘Volkswil’), maar hij hield lange tijd een laag profiel aan.

Het bleef wachten tot hij parlementsvoorzitter werd, een kleine maand geleden, voor Guaidó een bel deed rinkelen.

Maar zelfs dan: voor burgers die ’s lands slopende politiek achter zich gelaten hadden, en bezig waren met overleven, was Guaidó’s échte entree, vorige week, een verrassing.

Het kantelmoment deed zich voor op woensdag 23 januari. Voor een parterre van tienduizenden aanhangers, tegenstanders van de autoritaire president Nicolás Maduro, legde Guaidó de eed af als ‘dienstdoend’ staatshoofd.

De verkiezingen van mei vorig jaar had Maduro alleen door grootschalig bedrog gewonnen, zei Guaidó, en ook een fiks deel van de internationale gemeenschap erkende de uitslag niet.

Volgens de dertiger, die er de grondwet bijhaalde, was Maduro’s inauguratie op 10 januari om die reden niet geldig en kwam het de voorzitter van het Parlement toe, hemzelf dus, het roer tijdelijk over te nemen.

Zelfs Guaidó’s moeder, Norka Márquez, had er niet van terug: “Ik wist nergens van”, getuigt ze in de Colombiaanse krant El Tiempo. “We wisten niet dat hij de eed zou zweren. Ik stond vlak bij hem toen hij iedereen in snelheid nam.”

Toegegeven, onberispelijk presidentieel zag Juan Guaidó er nog niet uit, die dag. De industrieel ingenieur, die ook nog twee masteropleidingen openbaar bestuur deed, droeg dan wel een wit hemd en een jasje – dat hij snel dichtknoopte voor hij het volkslied aanhief – maar ook een afgewassen jeans. Een gewone man, zo leek de boodschap, die dicht bij het volk staat.

Géén populist!

Populisme, toch weer? Neen. Guaidó zette een krachtige stem op, maar van het populistische charisma van wijlen Hugo Chávez, een keurmerk van de Venezolaanse politiek, was in ’s mans discours geen sprake.

“Er is dan ook geen vergelijking mogelijk”, bevestigt Lisa Viscidi, analiste bij The Dialogue, een denktank in Washington die over Latijns-Amerika gaat. “Juan Guaidó is volstrekt geen populist. Hij heeft niet één populistische belofte gedaan.”

“En juist dat maakt hem zo nieuw!”, vindt Orlando Candía (39), een Venezolaanse architect die in Brussel woont en de actualiteit in zijn vaderland op de voet volgt. “Dit is precies wat de burgers willen horen, ík ook.”

“Al jaren lang, eerst onder Chávez en nu onder Maduro, leven miljoenen Venezolanen alleen van beloften. Ze krijgen mooie woorden; in ruil voor hun stem en aanwezigheid op politieke meetings ontvangen ze voedsel, een schamele woning enzovoort. Maar op zo’n beleid bouw je geen land. Integendeel, Venezuela wordt met de dag armer en corrupter. Dan vertelt Guaidó een heel ander verhaal.”

Stap voor stap, in heldere zinnen, ontvouwde Guaidó vorige week zijn plannen: Nicolás Maduro moet de eer aan zichzelf houden; militairen met een schoon blazoen hebben niets te vrezen; een overgangsregering moet de humanitaire crisis aanpakken; transparante verkiezingen moeten de democratie herstellen.

Candía geeft toe: ook bij hem stond de kersverse would-be-overgangspresident niet op de radar. “De immense hoop die we in hem stellen, zit in de verrassing dat hij er plots wás. Hij is ambitieus, maar hij lijkt ook slim. Hij moet ons vooral niet ontgoochelen, bijvoorbeeld door snel-snel allerlei toegevingen te doen aan het regime. In naam van de constructieve dialoog heeft de oppositie al vele kansen verkeken.”

En toch: paradoxaal genoeg is het net de zwakheid van de Venezolaanse oppositie die Guaidó nu vleugels heeft gegeven.

Zo controleren de oppositiepartijen samen wel het parlement, maar dat is door Maduro van alle macht ontdaan. Ook de straat leek haar geloof in de tegenkrachten kwijtgespeeld. Grote leiders, de in 2014 aangehouden Leopoldo López in de eerste plaats, kregen huisarrest, belandden in de cel of gingen in ballingschap.

“Bleef als een van de weinige opties over: Juan Guaidó”, zegt Viscidi. “Hij is López’ protegé, werd destijds door hem gerekruteerd en wordt achter de schermen door hem aangestuurd. López ook was het die de eedaflegging bedacht.”

“Een marionet”, zo noemt Maduro zijn belager. Van López en van Donald Trump, die hem prompt als wettelijk staatshoofd erkende. Toch zijn Maduro’s woorden een zwaktebod, afkomstig van een man die, aldus Viscidi “politiek nooit eerder zo geïsoleerd stond”.

Wie er Guaidó’s summiere biografie op na leest, en dat doen de burgers intussen massaal, ontwaart alvast een man met strijdlust en ervaring, in geen geval een touwtjespop.

Geboren leider

¿Juan cómo? Guaidó! Geboren in de lagere middenklasse, op 28 juli 1983, een verjaardag die hij nog wel met Hugo Chávez deelt. Moeder is onderwijzeres, pa lief is taxichauffeur en woont al 16 jaar op Tenerife, waar hij eveneens taxi rijdt. Het stel heeft vier zonen.

Juan Guaidó komt uit de noordelijke staat Vargas. Hij en zijn familie maken er de modderstroom mee die in december 1999 aan 20.000 mensen het leven kost. Ook de woonst van de Guaidó’s blijft niet gespaard. Tot de luttele spullen die Juan terugvindt, behoort zijn woordenboek Spaans. “Het was het boek dat hij het liefste las”, zegt ma Norka in het eerder aangehaalde interview. “Hij lag op de grond en las zijn diccionario.”

Guaidó’s opa’s aan beide zijden waren militairen. Zelf was Juan het liefst piloot bij de luchtmacht geworden, maar astma en een tere huid weerhielden hem daarvan. Het werden ingenieursstudies aan de katholieke universiteit Andrés Bello, in Caracas.

“Als ik huilde, vroeg hij mij me te herpakken, hij is een geboren leider”, gaat Norka verder. “Juan maakt ook snel vrienden.”

Algauw engageert de jonge Guaidó zich in de studentenbeweging, waar hij het tegen de Chávez-getrouwen opneemt. In 2007 voegt hij zich bij het protest tegen de sluiting van de populaire tv-zender RCTV.

“Uiteindelijk vindt hij zijn weg naar Voluntad Popular, een partij die lid is van de Socialistische Internationale en zowel het homohuwelijk als het recht op abortus verdedigt”, vertelt Dirk Van den Broeck, een Mechelse sociaaldemocraat die zich al jaren inzet voor de Venezolaanse (en Cubaanse) oppositie.

“Voluntad Popular ontstond als participatieve burgerbeweging en ook Juan Guaidó, die snel tot parlementslid werd verkozen, trekt vaak de sloppenwijken in om met de arme, Chávez-getrouwe basis in gesprek te gaan.”

Steun van het machtige leger?

Guaidó, die gehuwd is met een mensenrechtenactiviste en vader van een dochter, houdt van instellingen en van planning, zeggen insiders. Toch lijken toeval en een nu-of-nooit-gevoel een rol gespeeld te hebben in de stroomversnelling van vorige week.

Zo spraken de oppositiepartijen in 2015 een beurt­rol af om het parlementaire voorzitterschap uit te oefenen en kreeg uitgerekend Voluntad Popular – lees: Juan Guaidó – vorige maand de hamer in handen.

Nadat hij gezinspeeld had op zijn manoeuvre, enkele dagen voor zijn eedaflegging, werd Guaidó kortstondig aangehouden door de binnenlandse veiligheidsdienst Sebin, wat zijn populariteit nog aanzwengelde.

Maar vooral: na zijn moment suprême wist hij zich prompt verzekerd van de steun van Trump en een grote groep landen in Latijns-Amerika.

Alleen: helpt Trumps erkenning Guaidó wel? En volstaat ze? Als puntje bij paaltje komt, zeggen analisten, hangt alles af van de vraag of het machtige leger hem bijtreedt.

Viscidi: “De kans dat Maduro eruit gaat, is groter dan vorig jaar. Trumps sancties zullen de instroom van dollars uit de olie-export verminderen en wegen op de militaire inkomsten. Nu al lijden veel militairen onder de economische crisis, net als de rest van de bevolking. Toch kan het regime zich door politieke repressie nog aan de macht vastklampen.”

“Tot nu toe is niet één hooggeplaatste militair overgelopen, terwijl de tijd dringt,” zegt ook Phil Gunson van International Crisis Group, een andere denktank. “De split in het leger waar Guaidó op aanstuurt, is nog geen realiteit geworden.”

Anders gezegd: als hij het inderdaad slim speelt, valt te hopen dat Guaidó een plan B heeft.