Jouw dialect kan je sollicitatie of loon beïnvloeden: ‘Iemand met dit accent heeft echt een probleem’

Jouw dialect bepaalt hoe anderen over jou denken. Sterker nog, het beïnvloedt of je wordt aangenomen voor een job én hoeveel je verdient. Arbeidseconoom Stijn Baert en taalwetenschapper Stef Gondelaers laten hun licht schijnen op die ‘accent bias’. ‘Een accent is net zoals je haarstijl, kledingstijl of je verzorging in het algemeen.’

Mensen die zich fier aansluiten bij Facebookgroepen als ‘ge zetj van... as ge’ denken maar beter twee keer na. Een accent beïnvloedt of iemand wel of niet wordt aangenomen voor een job, staat er in een artikel van de BBC. In een enquête van het Britse wervingsbedrijf Tribepad gaven sollicitanten aan dat ze zich gediscrimineerd voelen op basis van hun dialect. Zeventien procent van de respondenten zijn bezorgd dat hun accent een invloed zou hebben op wel of niet worden aangenomen.

Het gaat over Britse accenten, maar is dat ook bij ons een dingetje? Professor taalwetenschap Stef Grondelaers (Meertens Instituut en Radboud Universiteit Nijmegen) is zéker van wel. “Jij bent van het centrale deel van Vlaanderen of van Antwerpen”, begint de Vlaamse taalwetenschapper ons telefoongesprek. “Klopt dat?”

La vol stereotypes

Ik had alleen maar “hallo” en “bedankt om tijd te maken voor dit gesprek” gezegd, dus antwoord verlegen: “Ja klopt. Ik woon in Vlaams-Brabant, dicht bij Brussel.”

Professor Grondelaers: “Als ik jouw accent hoor, trek ik meteen een la vol stereotypes open. Jij hebt gehoord dat ik uit Limburg kom, dus jij doet precies hetzelfde. En iedereen doet het, op welke plek ook ter wereld. Een accent is net zoals je haarstijl, kledingstijl of je verzorging in het algemeen. Het is een soort van index voor wat voor een persoon jij bent.”

Als jouw accent een laag prestige heeft, heb je volgens Grondelaers een probleem. “Intussen is er een evolutie: mensen denken wel al wat langer na voor ze oordelen. Maar vroeger was een tongval écht een probleem.”

Voorbeeldje: de Nederlandse astrofysicus, Chriet Titulaer, was hoogopgeleid en erg intelligent, maar werd door niemand serieus genomen. De man had een ongelooflijk Limburgs accent. “Dus ja, accenten hebben een gigantische invloed op hoe mensen je beoordelen. En ook vandaag doen we het nog steeds onbewust en heel veel.”

Limburgers en West-Vlamingen zijn de pineut

En wie heeft er bij ons een ‘probleem’? “Limburgs of West-Vlaams zijn de nadeligste accenten. Als je mensen een stukje van beide accenten laat horen en hen vraagt om de eerste drie adjectieven die hen te binnenschieten op te noemen, dan zijn die negatief. Bij West-Vlaams vallen de woorden ‘boers’, ‘onvrouwelijk’ en ‘niet gesofisticeerd’. Bij Limburgers krijg je associaties zoals ‘traag’, ‘gek op lekker eten’ en ‘niet al te intelligent’.”

Wie meer geluk heeft: mensen van centraal Vlaanderen. Om dat uit te leggen moeten we terug in de tijd. “In de vijftiende eeuw beginnen talen te standaardiseren. Voordien had je in Europa alleen maar dialecten. Als je twintig kilometer verderop iemand tegenkwam, verstond je elkaar niet meer. De handel kwam op gang en ook met de Bijbel wilden drukkers meer mensen bereiken. Er moest er dus een algemene standaardtaal komen en degene die wij nu spreken werd uitgevonden: het Standaardnederlands.”

“Voor het Standaardnederlands baseerden mensen zich op het dialect dat op dat moment toonaangevend was: het Brabantse dialect dat gesproken werd in de regio Leuven en Brussel. Dus ons Standaardnederlands lijkt erg op dat Brabants accent en daardoor hebben mensen uit die contreien nu nog steeds prestige.”

Door de negatieve bijklank die aan sommige tongvallen kleeft, kunnen mensen met zo’n minder prestigieus accent een lager zelfbeeld ontwikkelen. “Vlamingen hebben in het algemeen een lager zelfbeeld vergeleken met Nederlanders. En binnen Vlaanderen hebben Limburgers en West-Vlamingen een nog lager zelfbeeld. Dat heeft allemaal te maken met die accentdiscriminatie.”

Bij etnische accenten zoals het Marokkaanse is dat nog meer het geval. “Zij spreken vier talen, bijvoorbeeld Arabisch, Frans, Berbers én Nederlands, maar worden veroordeeld op hun Marokkaanse accent. Erg oneerlijk.”

Ook de reclamewereld speelt overigens in op die accent vooroordelen. “Snacks van het merk Mora worden in reclamespotjes aangeprezen door een Limburgse vrouw. Het idee is dat Limburgers gezellige en leuke mensen zijn, dus als je iets gezellig wil aanprijzen gebruik je dat accent. Dat gebeurt systematisch zo.”

Iedereen naar de dictieles?

Moeten we dan zo verzorgd mogelijk praten? Niet echt, zegt de taalwetenschapper. “Dertig jaar geleden was het aangewezen om zonder een accent te praten. Dat is aan het veranderen. Het is bij veel televisieprogramma’s in Vlaanderen geen probleem meer dat je een regionaal accent hebt.”

Wel zou hij bij het solliciteren alert zijn. “Als je in Londen een job wil en je hebt twee gelijkwaardige kandidaten waarvan eentje perfect het Engels zoals de Queen spreekt en de andere een plat accent uit Birmingham heeft? Dan weet ik wie de job zal krijgen. In België is dat wellicht minder erg, maar ik zou als sollicitant bij ING niet te hard op mijn zware West-Vlaamse accent gaan liggen als ik wist dat er veel competitie was.”

Daar is ook professor arbeidseconomie Stijn Baert (UGent) het mee eens. “Op zich raad ik sollicitanten absoluut aan om in te zetten op een verzorgde taal. Het kan nauwkeurigheid, ambitie en netheid uitstralen. Al zijn er ook uitzonderlijke gevallen waarbij het dialect net een voordeel kan zijn.”

Want er bestaat op de arbeidsmarkt zoiets als een voorkeur hebben voor mensen die gelijkaardig zijn aan jou. “Stel dat je een West-Vlaams accent hebt en een fiere West-Vlaming als werkgever zit voor jou, dan kan het dat die stereotypen aan jou ophangt als ‘hardwerkend’ en ‘niet arrogant’ en daar net blij mee is.”

Snel oordelen

Hoe dan ook: volgens de werkexpert bestaat ‘accent bias’ op de werkvloer. “Als we kijken naar welke facetten ervoor zorgen dat je een job krijgt of promotie maakt, is dat al lang niet meer alleen jouw diploma. Ook hoe je je gedraagt en hoe je voorkomt, speelt mee.”

Niet onlogisch, want werkgevers proberen op een zo kort mogelijke tijd een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van een kandidaat. “Ze maken dus voorspellingen en een dialect wordt geassocieerd met minder nauwkeurig of gemotiveerd zijn.”

Accentdiscriminatie doet denken aan het onderzoek van Baert rond taalfouten in een cv. Het is wetenschappelijk aangetoond dat die je een jobgesprek kunnen kosten. “Topkandidaten die taalfouten maken in hun cv worden duidelijk minder uitgenodigd op gesprekken, ze worden gezien als minder betrouwbaar en minder verstandig.”

20 procent minder loon

Uit een Duitse studie bleek dat mensen met een sterk regionaal accent gemiddeld twintig procent minder verdienden dan mensen met een zogenaamd standaard accent. Een straf cijfer, maar klopt dat ook?

Baert: “Die loonverschillen zijn er misschien niet zozeer door het accent, maar eerder door het feit dat een zwaar accent samenhangt met minder verstandig zijn of minder gemotiveerd zijn. Die vooroordelen zouden voor een stukje op groepsniveau kunnen kloppen.”

En als die loonachterstand door jouw accent komt, wordt er dan gediscrimineerd en is dat niet verboden? “Dan kun je je inderdaad afvragen of werkgevers het accent niet te hard laten doorwegen. Discriminatie is wanneer je twee productieve personen ongelijk behandelt op basis van een kenmerk waarop je niet mag oordelen.”

“Stel bijvoorbeeld dat het accent komt door een migratieachtergrond: de kandidaat heeft een andere moedertaal, maar eigenlijk is die persoon voldoende taalmachtig en productief. Als die wordt geweigerd, neigt het naar discriminatie. Stel dat het gaat om een functie waarbij taal van belang is en er veel klantencontact is: dan is er geen discriminatie, omdat de productiviteit met een hevig accent anders zal zijn in die job. Je zit in een grijze zone.”

Mét of zonder accent, communication is key. “Het is in het voordeel van een bedrijf om de waarden en normen duidelijk te afficheren. Dus ook als een verzorgde taal daar onderdeel vanuit maakt. Niet alleen zodat de kandidaten zich kunnen voorbereiden op het sollicitatiegesprek, maar ook opdat iemand kan overwegen of die wel matcht met het bedrijf”, legt Baert nog uit.

“Zo vermijd je overbodige gesprekken. Ook zet je sollicitanten op die manier niet op het verkeerde been. Soms kiezen ze voor een tussentaal om het gesprek gemoedelijk te laten overkomen en om dat de recruiter een accent heeft. Een werkgever die vooraf benadrukt dat taal belangrijk is, zorgt ervoor dat sollicitanten weten waar ze aan toe zijn.”