Jolan en Nicolas: "Leven als man voelt veel vrijer"

Ik zag hen voor het eerst op een druilerige novemberdag in Antwerpen. We zaten te luisteren naar de Nederlandse historicus Alex Bakker, die een autobiografische roman had geschreven over zijn leven als transman. Zijn verleden had hij op slot gedaan, kijken naar foto’s van zichzelf toen hij nog als meisje door het leven ging, kon hij nog altijd niet. De naam die hij ooit gekregen had bij zijn geboorte kon hij niet uitspreken. Praten over vroeger ging niet, alleen erover schrijven had hem toegang geboden tot dat verboden terrein, tot dat ‘valse verleden’ zoals hij het zelf noemde.

Toen hij een fragment voorlas over het moment waarop hij naar het operatiekwartier gebracht werd voor een borstverwijdering, namen ze elkaars hand vast. De zaal werd nog stiller. Ik keek naar hen en wist niet wat te denken. Ik zag een koppel van wie een van beiden – was het een vrouw of was het een man? – een minirok droeg. Mijn blik bleef haken aan het meisjeskapsel, de levendige, opgemaakte ogen, de doorkomende baard. Achteraf stelde hij – of was het zij? – een vraag aan de auteur. De stem was duidelijk die van een man.

Nicolas, je omschrijft jezelf als ‘transgender en queer’. Wat bedoel je daar precies mee?

Nicolas: “Hoe ik mezelf nu zie en presenteer, komt niet overeen met hoe mensen mij oorspronkelijk zagen. Mijn ouders hebben mij opgevoed als dochter maar ik voel me geen vrouw. Je zou mij een transman kunnen noemen, maar transgender sluit beter aan bij mijn identiteit omdat ik de notie ‘trans’ belangrijker vind dan ‘man’. Ik zie mezelf ergens tussen vrouw en man in. Niet omdat ik geen man ben, maar omdat ik anders werd grootgebracht.

“Queer slaat dan weer op mijn seksuele oriëntatie: ik ben niet hetero, maar homo of bi passen ook niet echt. Allerlei mensen en lichamen kunnen me aantrekken.”

Hoe kun je uitleggen dat sommige transpersonen van punt a naar punt b willen, van man naar vrouw of omgekeerd, voor wie die transitie soms een pijnlijke strijd blijft, terwijl anderen zoals jij niet echt een positie willen of kunnen innemen?

Nicolas: “Ik kan en wil zeker een positie innemen. Dat doe ik ook. Maar de politiek kiest er momenteel voor om mijn positie niet wettelijk te erkennen.

“Los daarvan: omdat ik een heel ander verhaal heb. Ik heb niet van jongs af aan beseft dat ik een jongen ben. Ik herinner mij vooral dat ik mij als kind vaak ongelukkig voelde, dat ik mij slecht voelde op school, omdat ik veel last had van angst. Ik was niet graag in groot gezelschap, ergens waar anderen mij zouden opmerken. Zichtbaar zijn vond ik heel moeilijk. Ik heb lang niet gesnapt waar dat vandaan kwam. Maar ik heb niet het gevoel dat ik jarenlang niet ben kunnen zijn wie ik echt was, of dat ik een deel van mezelf heb moeten verstoppen. Ik wist vooral zelf niet wie ik was.”

Voor jou is je verleden geen traumatische herinnering?

Nicolas: “Nee, ik betreur mijn verleden niet. Het was geen pijnlijke strijd, zoals dat voor andere transpersonen soms wel het geval is. Daarom vind ik het fijn om af en toe mijn oude naam ‘Inez’ nog te gebruiken. Ik blijf graag verbonden met mijn verleden.

“Voor mij is mijn transitie nu afgerond. Iedereen kent mij als Nicolas, er is geen clash meer tussen hoe mensen mij zien, hoe ze naar mij verwijzen en hoe ik mij voel. Ik heb nooit geleden onder het feit dat ik leefde als meisje. Het enige pijnlijke was te moeten beseffen dat ik mijzelf helemaal niet kende. Ik vond dat heel erg gênant: want als je één ding weet, dan is het toch wel wie je zelf bent. Dat dacht ik, tenminste.”

Wanneer besefte je: dat meisje en ik – wie ik werkelijk ben –, dat klopt niet?

Nicolas: “Pas toen ik tweeëntwintig was. Ik was depressief, maar wist niet wat de oorzaak was. Ik had wel al vaker depressieve gevoelens gehad. Depressie zit in de familie, dus ging ik ervan uit dat ik er aanleg voor had, dat het een deel van mijn persoonlijkheid was. Ik heb altijd heel graag gestudeerd en was trots om met intellectuele zaken bezig te kunnen zijn. Het besef niet te weten wie ik was, zette alles op de helling: als ik dát nog niet wist, wat wist ik dan wel? Alles wat ik dacht te weten, moest ik plots in twijfel trekken, dat vond ik pijnlijk en angstaanjagend tegelijk.”

Maar wat was dan precies de trigger?

Nicolas: “De eigenlijke trigger was mijn seksualiteitsbeleving. Je seksuele oriëntatie en je genderidentiteit zijn twee verschillende dingen, maar beide hebben wel te maken met lichamelijkheid en hoe je je positioneert ten opzichte van de ander.

“Ik had enkele relaties waar nogal wat seksueel geëxperimenteer aan te pas kwam. Dat was niet enkel spannend, het maakte ook veel bij me los. Ik was altijd stil en timide, iemand die liever observeerde dan participeerde. Maar in bed werd dat plots helemaal anders. In die besloten, veilige omgeving leerde ik mezelf kennen. In bed kon ik uitproberen hoe het is om niet aan de zijlijn te staan, maar zelf te kiezen en te beslissen. Om zo passief of dominant te zijn als ik wilde.

“Op een dag vroeg een partner me of ik zin had om een strapon (voorbinddildo, red.) te gebruiken. Dat creëerde plots een nieuwe seksuele dynamiek. En voelde vooral veel logischer en natuurlijker aan dan veel seksuele handelingen die ik voordien al had gedaan.

“Het besef dat ik meer ben dan iemand die louter denkt, dat ik ook iemand ben die doet, iemand die aanraakt en aangeraakt kan worden, schudde me volledig door elkaar. Voorheen was ik in de ogen van mezelf vooral een denkend wezen, niet iemand die een lichaam had. Toen ik doorkreeg dat ik wel degelijk een lichaam heb, en dat enkel ikzelf zeggenschap over dat lichaam heb, besefte ik dat ik mij niet goed voelde in de rol waarin ik mezelf lang had geduwd en had laten duwen.

“Ik had me nooit veel vragen gesteld over wat seksualiteit was, over hoe je dat kunt beleven. Seks was voor mij het cliché: de vrouw die gepenetreerd wordt door de man. Wanneer ik mij in bed oncomfortabel voelde, dacht ik lang dat het aan mijn eigen zelfvertrouwen lag.”

Wat heeft de ontdekking van je lichamelijkheid met jou gedaan?

Nicolas: “Sinds ik ben gaan uitzoeken wie ik ben, ben ik veel socialer en mondiger. Ik zit goed in mijn vel, mijn depressieve gedachten zijn weg. De tijd dat zelfdoding een geruststellende optie leek, is lang voorbij. Nu merk ik dat ik het heel leuk vind om met mensen om te gaan. Mijn job bestaat uit werken met vrijwilligers. Vijf jaar geleden kon ik me onmogelijk voorstellen dat ik ooit zoiets zou doen én het nog leuk zou vinden ook. Dat komt omdat ik mij nu comfortabel voel bij hoe mensen mij zien. Ik ervaar nu veel minder druk om bepaalde rollen te vervullen. En het helpt dat ik mezelf niet langer vergelijk met mijn voorbeeldige zus (lacht).”

Hoe vertelde je aan je familie dat je transgender bent?

Nicolas: “Ik heb eerst heel veel online opgezocht en ben zo in contact gekomen met mensen met gelijkaardige gevoelens. Ik vermoedde dat ik transgender was, maar durfde mezelf niet zo te benoemen. Ik dacht toen nog dat het een medische diagnose is, die ik dus zelf niet mocht stellen. Daarom heb ik een intakegesprek aangevraagd in het UZ Gent, dat wereldtop is op dat vlak.

“Mijn zus, moeder en broer heb ik vooraf ingelicht. Met mijn vader wist ik niet goed hoe het aan te pakken. We waren allebei geen praters, zeker niet over emoties. Uiteindelijk begon ik erover toen we samen in de auto zaten, zo kon ik niet langer weglopen van het gesprek.

“Ik heb mijn familie eerlijk verteld dat ik twijfels had over mijn identiteit, dat ik aan het uitzoeken was wie ik werkelijk ben. Mijn ouders toonden meteen begrip, en daar ben ik hen heel dankbaar voor. ‘Als kind wilde jij net als je broer al staand plassen’, was een van de eerste reacties van mijn vader. (lacht) Misschien wilde hij me geruststellen, misschien wilde hij de situatie wat luchtiger maken, misschien zocht hij naar dingen die hij als ouder over het hoofd had gezien. In ieder geval trok hij mijn woorden nooit in twijfel. Dat deed me enorm deugd. Na een tijd heb ik mijn familie en vrienden gevraagd om mij Nicolas te noemen.”

Er staat nog altijd een v op je identiteitskaart. Waarom wijzig je dat niet?

Nicolas: “Die v stoort mij niet echt, m zou voor mij niet beter passen. Er zijn momenteel geen andere opties. Als er een x was, m/v/x dus, dan zou ik voor die derde optie kiezen.”

Als je jezelf op foto’s terugziet als meisje, zie je dan een ander persoon?

Nicolas: “Ja, maar niet noodzakelijk door mijn transitie. Op heel oude foto’s herken ik mezelf makkelijker. Rond mijn zestiende begon ik plots jurkjes te dragen. Ik weet nog dat ik die keuze heel bewust maakte omdat ik niet wilde achterblijven bij mijn jongere zus, maar het wrong.

“De ironie wil dat ik wel geleerd heb om dat leuk te vinden. Rokken, jurken, make-up dragen, nagels lakken... ik associeer het vooral met iets vrolijks, iets feestelijks. Daarom doe ik het soms nog, maar het heeft voor mij geen vrouwelijke connotatie meer.”

Je neemt al een paar jaar testosteron. Welk effect heeft dat?

Nicolas: “Sinds ik hormonen neem, is mijn stem gedaald, heb ik meer lichaamsbeharing, en spreken mensen mij aan als man, wat ik ook draag. Zodra ik spreek denken ze ‘tiens, die kerel heeft een rok aan’, niet ‘die vrouw heeft een diepe stem’.

“Het innemen van testosteron zorgt ervoor dat mensen anders op mij reageren. Hoe ik mezelf benoem, wordt niet meer in twijfel getrokken. Zouden mensen oprecht naar elkaar luisteren, naar hoe we onszelf identificeren, dan zou ik daarvoor geen hormonen nodig hebben gehad. Ik heb niet het gevoel dat ik al die fysieke veranderingen noodzakelijk moest meemaken, maar om te leven in onze maatschappij was dat wel wenselijk. Voor anderen, en ook voor mezelf.

“Ik heb lang over dat dilemma moeten nadenken. De hele tijd vroeg ik me af of ik dat nu zelf wilde, of dat mensen dat van mij verwachtten. Want als je trans bent, dan wil je toch wel zeker hormonen innemen en een borstoperatie ondergaan?

“Ik ben er heel sterk van overtuigd dat je geen hormonen nodig hebt om een man te kunnen zijn, om sociaal erkend te worden als man. Ik had zelf mijn sociale transitie immers al doorgemaakt voor ik hormonen begon te nemen. Toch koos ik uiteindelijk voor testosteron. En de conclusie is dat die keuze voor mij heel positieve effecten heeft gehad. Maar in een andere maatschappij, waarin uiterlijk en genderidentiteit minder aan elkaar gekoppeld zouden zijn, waarin de grijze zones tussen man en vrouw wel erkend zouden worden, had ik die druk van buitenaf wellicht minder gevoeld en die wens van binnenuit vermoedelijk ook minder gehad. Misschien was ik dan even gelukkig geweest zonder medische ingrepen.”

Veel transmannen noemen het moment van de borstverwijdering een wedergeboorte. Hoe heb jij dat ervaren?

Nicolas: “Ik heb zelf niet zo veel problemen gehad met mijn lichaam op zich, dat deed mij lang twijfelen of ik wel trans was. Toen ik een binder begon te dragen, vond ik het wel aangenaam om een platte borstkas in de spiegel te zien. Maar ik haatte mijn lichaam niet, ik had er tot dan vooral geen band mee. Sinds de operatie merk ik dat ik mij veel meer verbonden voel met mijn lichaam en dat heeft dan weer een versterkend effect op mijn identiteit.

“Een paar weken voor mijn operatie hebben Jolan en ik elkaar leren kennen. Ik nam toen al een jaar hormonen. Door die timing werd onze relatie snel heel intens, omdat ik het afscheid van mijn vorige lichaam heel graag met iemand wilde delen. Dat was een heel mooie ervaring. Samen mijn veranderende lichaam leren kennen is nog altijd heel bijzonder.”

Jolan, je zag jezelf altijd als homoseksueel. Je hebt nu een relatie met een transpersoon. Doet het geslacht er dan niet toe?

Jolan: “Als mensen vragen naar mijn seksuele oriëntatie zou ik eerder zeggen dat ik voornamelijk op mannen val. Homoseksueel past deels voor mij, maar is niet helemaal wie ik ben, want ik voel me soms ook aangetrokken tot vrouwen.

“Ik val op Nic als persoon. Van veel homomannen krijg ik de vraag of ik dat geslacht niet mis, maar dat is voor mij niet relevant. Ik val niet op mensen met een mannelijk geslacht, ik val op mannen, en Nic is een man. Hoe mensen dat interpreteren, hangt van hen af.”

Nicolas: “Mensen gaan ervan uit dat iedereen dezelfde interpretatie geeft aan een label, maar dat is niet noodzakelijk waar.”

Jolan: “Mensen zouden mij snel een ander label geven, dat ik biseksueel ben bijvoorbeeld. Als dat hun invulling ervan is, is dat even goed, maar ik zie het anders. Uiteindelijk is het heel simpel: om te weten hoe mensen zich benoemen, moet je het hen vragen, en hen niet zelf labelen.”

Zijn we niet beter af zonder die labels?

Jolan: “Nee, dat zou ik niet durven te stellen. Ik denk dat velen nood hebben aan een label, of zich daar goed bij voelen. Ik word bijvoorbeeld graag als man beschouwd en aangesproken. Labels zorgen ervoor dat je iets kunt verduidelijken.

“Als er een woord bestaat als transgender om aan te duiden dat je niet in de klassieke hokjes past, dan kan dat heel geruststellend zijn.”

Nicolas: “Je hebt een woord nodig om erkend te worden. Zolang x niet erkend wordt, moet ik kiezen tussen m of v, terwijl geen van beide bij mij past. Zo lijkt het wel alsof er niets anders dan m of v bestaat.

Jolan: “Nu ik een relatie heb met iemand die transgender is, moet ik opnieuw reflecteren over mezelf. Ik had nooit betwijfeld of ik wel homo was, tot iemand mij vroeg: ‘Nu je samen bent met Nic, ben je dan nog wel homo?’ Plots moest ik daarover nadenken. Maar toen besefte ik dat dat niets veranderde, want ik ben een man en val op mannen, dus ik zag het probleem eigenlijk niet. Via Nic heb ik veel andere soorten mensen leren kennen. Opeens ontdekte ik een waaier van identiteiten en besefte ik dat er veel meer is dan ik dacht.”

Hoe reageert de buitenwereld op jullie als koppel?

Nicolas: “Wanneer mensen weten dat ik trans ben en horen dat ik samen ben met een man, gaan ze ervan uit dat ik de meest vrouwelijke van de twee ben. Tot ze Jolan leren kennen en verbaasd zijn dat hij zo lief en zacht en zorgzaam is. (lacht)

Ook bij homostellen willen mensen vaak een vrouwelijke en een mannelijke rol toekennen.”

Kunnen we stellen dat transpersonen ons man-vrouwbeeld op de helling zetten?

Jolan: “Ik heb vooral beseft hoe moeilijk sommige mensen het hebben om iets te aanvaarden wat ze niet begrijpen.”

Krijgen jullie soms vijandige opmerkingen?

Nicolas: “Afgelopen zomer werden we op straat uitgemaakt voor ‘sales pédés’. Het was de eerste keer dat ik te maken kreeg met pure homofobie.

“Als ik persoonlijk al eens negatieve opmerkingen krijg, is het op mijn wisselende expressie, omdat ik mij soms kleed zoals niet verwacht wordt van een man, niet omdat ik trans ben op zich. Ik mag het mensen niet te moeilijk maken, ik mag niet veel verder afwijken dan ik al afwijk.”

Jolan: “Transpersonen komen vaker in de media dan vroeger, maar doorgaans krijgen we het stereotiepe beeld geserveerd: een transman die eruitziet als een typische man, een transvrouw als een typische vrouw. Ze zitten opnieuw in een binaire rol.

Nicolas: “Zolang je je als transpersoon conformeert aan de verwachtingspatronen die bestaan voor mannen en vrouwen, hebben mensen minder vaak een probleem met je.”

Nicolas, beroepshalve hoor jij vaak verhalen van mensen uit de LGBTQ-gemeenschap. Ik neem aan dat sommige transpersonen het moeilijker te verduren hebben?

Nicolas: “Ik hoor inderdaad soms moeilijke coming-outverhalen, zowel van holebi’s als van transpersonen. Sommigen kiezen ervoor om hun band met vrienden of familie te verbreken, omdat ze niet geloofd of aanvaard worden. Maar ik hoor ook veel positieve verhalen. In veel gezinnen speelt de moeder een belangrijke rol. Uit recent onderzoek van de UGent blijkt dat haar reactie een grote impact heeft op het welzijn van holebi- en transpersonen na hun coming-out. Ik denk dat de moeder vaak een sussende rol speelt en de rest van de familie tot bedaren brengt. (lacht)

“Vlaanderen is misschien conservatief, maar datzelfde conservatisme ziet ‘de familie’ als een belangrijke hoeksteen. Ik merk dat ouders vaak bovenal willen dat het gezin aan elkaar blijft hangen, dat hun kind gelukkig is. En als dat betekent dat ze uiteindelijk hun oorspronkelijke ideeën, waarden en normen of toekomstbeelden moeten bijstellen, dat ze dat dan ook doen. Wat de buren er ook van mogen denken.”

Nicolas, 22 jaar lang heeft de buitenwereld jou als vrouw beschouwd, sinds een paar jaar word je als man gezien. Hoe verschillend is dat?

Nicolas: “Over het algemeen heb ik het gevoel dat ik veel meer kan en mag zonder daarop aangesproken te worden. Het was alsof mensen vroeger met een loep naar me keken en heel snel opmerkingen ventileerden over mijn lichaam of mijn uiterlijk of over hoe ik mij gedroeg. Als vrouw word je eerder beoordeeld op hoe je eruitziet dan op je mening. Leven als man voelt veel vrijer."