‘Je kunt je verspreken, maar waar blijft de reflectie op nazistische toestanden?’: kritiek op Gentse prof na passage in VS houdt aan

Psycholoog Mattias Desmet (UGent) is bezig aan een omstreden internationale opmars. Desmet, bekend als criticus van het coronabeleid in België, schoof aan tafel bij omstreden mediapersoonlijkheden als Fox News-presentator Tucker Carlson en Alex Jones van Infowars.

Mattias Desmet, professor klinische psychologie aan de Universiteit Gent, wekte vooral verbazing met de bewering dat hij een openhartoperatie heeft gezien die zonder verdoving is uitgevoerd. Pepijn van Erp debunkte de uitspraak op zijn blog en Twitterpagina. Hypnose wordt soms gebruikt als aanvulling op plaatselijke verdoving, maar niet voor een openhartoperatie, concludeerde hij.

Van Erp is Nederlands wiskundige en bestuurslid bij Stichting Skepsis, een platform dat sterke beweringen tegen het licht houdt. Gaat die man nou zelfs bij zo’n overduidelijke malloot zitten, hoe diep ben je dan gezonken, dacht hij toen hij hoorde dat Desmet bij Infowars te gast was. “Ik had Desmet nochtans niet in het vizier als krankzinnigste complotdenker, nog altijd niet.”

Desmet heeft op zijn Facebookpagina gereageerd en zegt dat hij niet de waarheid sprak. “In het interview antwoord ik bevestigend op de vraag van Jones of ik zo’n operatie gezien heb. Dat klopt niet.” Hij wil met het bericht “zijn fout rechtzetten”. In reactie aan De Morgen zegt Desmet dat het voor hem gaat om “een detail in de marge dat hij onmiddellijk heeft rechtgezet”. De reactie op zijn uitspraak noemt hij “ridicuul.” Dat hij een fout maakte, kwam omdat hij werd afgeleid door reclameblokken en niet precies wist in welke camera hij moest kijken.

UGent-rector Rik Van de Walle betreurt de interviews van Desmet in Amerika. Ontslag is niet aan de orde. “De algemene regel dat UGent’ers vrijuit mogen denken en spreken wens ik onverkort te handhaven. Wel is het zo dat ik mij verplicht voel om expliciet aan te geven dat de uitspraken die hij doet bij een veroordeelde complotdenker in Amerika louter voor zijn rekening te nemen zijn. Ik wil mij dan ook persoonlijk nadrukkelijk distantiëren van zijn uitspraken.” Filosoof en auteur Maarten Boudry, collega van Desmet aan de UGent, noemt het interview bij Infowars ‘hallucinant’.

Biden versus Hitler

In de uitzending praat Mattias Desmet over zijn boek De psychologie van totalitarisme dat recent in het Engels vertaald is. “De massa wordt steeds intoleranter voor dissonante stemmen. Ze stigmatiseren hen en zullen uiteindelijk wreedheden tegen hen begaan. We bevinden ons niet in die laatste fase van massavorming, maar we lopen het risico dat stadium te bereiken”, zegt Mattias Desmet in de uitzending tegen Alex Jones. Terwijl hij spreekt verschijnen beelden van president Biden en Hitler op de achtergrond. Beelden die vervolgens in elkaar overlopen: Biden met de snor van Hitler, met op de achtergrond een Amerikaanse vlag en hakenkruis.

Dat vond Van Erp het opvallendste aan de uitzending. “Het is schokkend dat Desmet daar zit en hier geen commentaar op geeft”, zegt Van Erp. “Hij heeft op Facebook zijn verontschuldigingen aangeboden voor zijn uitspraak over de operatie. Je kunt je verspreken, maar waar blijft de reflectie op die nazistische toestanden?”

Mattias Desmet zegt dat hij niet wist dat deze beelden op de achtergrond aanwezig waren. “Waarschijnlijk had ik er wel iets van gezegd als ik dat op voorhand geweten had, ik zou de beelden zeker niet zelf vertoond hebben.” Hij herhaalt dat ook dit voorbij gaat aan zijn boodschap: Desmet riep in de uitzending meerdere keren op tot geweldloos verzet. Of hij begrijpt dat die oproep een andere lading krijgt op het moment dat er hakenkruizen op de achtergrond staan, zegt hij: “Ja, ik snap dat dat een andere associatie oplevert. Dat werkt niet kalmerend.”

Desmet schuift niet zomaar bij iemand aan tafel. Alex Jones staat in de VS bekend als een van de grootste verspreiders van complottheorieën. Jones werd in 2018 verbannen van Facebook en Instagram en zette zijn haatdragende berichten voort op het extreemrechtse internetplatform Infowars. Jones’ uitspraken zijn controversieel en daar kwam hij tot deze zomer mee weg.

In augustus werd de radiopresentator aangeklaagd omdat hij beweerde dat de schietpartij in 2012 op een school in de staat Connecticut nooit had plaatsgevonden. Jones moet aan ouders van de omgekomen kinderen, die bedreigd werden door volgers van Jones na de uitzending van Infowars, een schadevergoeding van miljoenen dollars betalen.

Mattias Desmet ging in de VS ook in gesprek met Tucker Carlson. De Fox News-presentator groeide tijdens het presidentschap van Donald Trump uit tot een van de krachtigste stemmen van conservatief Amerika. Hij is ook verantwoordelijk voor het mainstream maken van omstreden opvattingen zoals de ‘omvolkingstheorie’. Hij promoot hij antivaxstandpunten en riep in het verleden ouders op om leraren in elkaar te slaan als ze in de klas seksualiteit, gender of seks bespreken.

Niet verantwoordelijk

Hoe Desmet zelf tegen zijn hosts aankijkt? “Ik heb elke dogmatische beschouwing van de figuren met wie ik spreek overboord gegooid. Ik ben verantwoordelijk voor mijn eigen woorden, niet voor die van mijn gesprekspartner. Ik sluit niemand meer uit”, zei hij eerder tegen Het Nieuwsblad. Hij staat hier nog altijd achter. “Men moet in gesprek blijven met extremere figuren.”

Desmet werd in België bekend tijdens de coronacrisis. De crisis liet zien dat we totaal in de greep zaten van angst als maatschappij, vond hij. Hij vergeleek de maatregelen tijdens de coronacrisis met de opkomst van het nazisme en het stalinisme, en coronamaatregelen lieten volgens hem totalitaire trekken zien.

“Dit hele verhaal heeft hij ook herhaald bij Infowars, maar dat vond ik niet zo interessant, dat vertelt hij al twee jaar. Het valt moeilijk te factchecken omdat Desmet hier een visie op heeft die moeilijk te controleren is en weinig concreet is. Maar als hij concreet wordt in voorbeelden, zoals van de openhartoperatie, dan ga je die bekijken en blijkt dat vaak niet te kloppen”, zegt Van Erp.

Noot van de redactie: dit artikel werd online aangevuld met een reactie van Mattias Desmet.