Jan Fabre is veroordeeld, waardoor hij ook vijf jaar zijn eretekens verliest. Moet zijn kunst nu weg?

De Antwerpse rechtbank heeft Jan Fabre veroordeeld tot 18 maanden cel, maar wel met 5 jaar uitstel. Hij moet pas de cel in als hij opnieuw in de fout gaat. Fabre is schuldig aan geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk ten aanzien van vijf vrouwen. De rechtbank stelt daarin een patroon vast, waarbij hij “telkens handelde ten aanzien van jonge danseressen die hij persoonlijk benaderde en naar wier persoon hij telkens seksueel gerelateerde handelingen stelde”, aldus het vonnis.

De rechtbank acht het ook bewezen dat Fabre bij een van die vrouwen de eerbaarheid schond. Het ging om een danseres die hij in 2017 op zijn appartement ontving voor fotoshoots, waarbij zij sexy lingerie moest dragen en hij haar plots tongzoende.

De vrouw in kwestie was op dat moment “een beginnende danseres van 23 jaar die voor beklaagde werkzaam was en beklaagde een 58-jarige man, een gevierde artiest met gevestigde reputatie die in concreto de volledige beslissingsmacht had over de professionele toekomst” van deze vrouw.

De vrouwen in kwestie reageren tevreden met het vonnis. “Fabres gedrag was destructief, respectloos en schadelijk. Dat de rechtbank het ook erkent als strafbaar is een enorm gewicht van onze schouders”, zo klinkt het in een gezamenlijk persbericht samen met het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen.

Nochtans heeft de rechtbank hem ook vrijgesproken voor de feiten tegenover één vrouw, waardoor alle eerdere feiten tegenover vijf burgerlijke partijen verjaard zijn. “Dat de rechtbank geen uitspraken kan doen over de oudere feiten, wil uiteraard niet zeggen dat er geen grensoverschrijdende daden zijn gepleegd”, zegt An-Sofie Raes, advocate voor de vrouwen, die het heeft over “een mijlpaal”, voor alle vrouwen.

Johan Peeters, professor aan UHasselt en gespecialiseerd in arbeidsrecht, bevestigt dat strafrechtelijke procedures tegen werkgevers op basis van de zogeheten pestwet uitzonderlijk zijn.

Dat Fabre niet is veroordeeld voor de helft van de aantijgingen, maakt dat ook de advocaten van Fabre niet ontevreden zijn. De straf is ook een stuk lichter dan de effectieve celstraf van drie jaar die het Openbaar Ministerie vroeg.

“We zijn blij dat de karikatuur die van mijn cliënt is gemaakt, is ontkracht”, zegt Fabres advocate Manon Gutwirth. “Van het sloganeske ‘no sex, no solo’ blijft niks over in het vonnis.” De advocaten beraden zich nog over een eventueel beroep tegen de beslissing. Fabre zelf wil voorlopig geen reactie kwijt.

Wat met zijn werk?

De kunstenaar is benoemd tot grootofficier in de Kroonorde en commandeur in de Leopoldsorde. Een van de vrouwen die zich burgerlijke partij stelden, riep eerder in een brief aan koningin Mathilde op om hem die eretekens te ontnemen. De Antwerpse rechtbank ontzet hem nu voor vijf jaar uit zijn rechten, waardoor hij automatisch ook vijf jaar lang die eretekens niet meer mag dragen, zo bevestigt het koninklijk paleis.

Zijn veroordeling zwengelt opnieuw de discussie aan over de plaats van zijn kunstwerken in de publieke ruimte. Want Fabre is niet enkel een choreograaf, maar ook een beeldend kunstenaar. Een van Fabres bekendste werken zijn de anderhalf miljoen kevers die hij in 2002 liet bevestigen aan het plafond en een kroonluchter in het paleis.

“We gaan het plafond van het paleis niet vernielen”, zegt Lore Vandoorne, woordvoerder voor het koninklijk paleis. “We denken eerder in de richting van een bordje met duiding wanneer de ruimte wordt opengesteld voor het publiek. Bij een tentoonstelling zou dan vermeld kunnen staan dat hij veroordeeld is in eerste aanleg.”

De Vooruit-fractie in het Vlaams Parlement vraagt om het kunstwerk van Jan Fabre te verwijderen uit de zuilenzaal van het parlement. Het werk bestaat uit enkele bustes vol kevers. “Nu de feiten bewezen zijn en hij veroordeeld is, kan hij toch niet langer een piëdestal krijgen?”, zegt Katia Segers (Vooruit). “Het laten hangen zou een vreemd signaal zijn aan alle Vlamingen en schoolkinderen die het parlement bezoeken.”

In Leuven is de grote kever van Jan Fabre op het Ladeuzeplein een van de landmarks, maar daar vindt de schepen van Cultuur, eveneens van Vooruit, het niet nodig om daar iets aan te veranderen. “We vinden het als stad cruciaal dat slachtoffers opgevangen en gesteund worden, maar we maken een onderscheid tussen de kunstenaar en zijn kunstwerk”, zegt cultuurschepen Denise Vandevoort.

Het Antwerpse cultuurhuis De Singel verwijderde eerder al, bij het losbarsten van deze zaak, het beeld De man die de wolken meet, maar een ander exemplaar staat nog altijd te blinken op het dak van het SMAK in Gent. Dat blijft zo. “Het verwijderen van zo'n beeld is het monddood maken van het debat”, zegt SMAK-directeur Philippe Van Cauteren. “Ik raad aan om die beelden aanwezig te laten en aan de hand van die beelden een debat te voeren, dat ervoor zorgt dat makers in zorgvuldigere en veiligere omstandigheden kunnen werken.”

Vrijdagavond komt de raad van bestuur van Troubleyn samen, om te beslissen over de positie van Fabre binnen het theatergezelschap, dat hij zelf ooit oprichtte.