Is nieuwe Zuid-Afrikaanse variant nog te stoppen? ‘B.1.1.529 combineert het slechtste van alle vorige varianten’

Een nieuwe in Zuid-Afrika opgedoken variant van het coronavirus verontrust virologen. B.1.1.529 maakt een steile opmars, en lijkt besmettelijker én beter in staat om onze immuniteit te omzeilen.

In Zuid-Afrika grijpt een nieuwe variant van het coronavirus razendsnel om zich heen. Biostatisticus Tom Wenseleers (KU Leuven) analyseerde de eerste data. “Daaruit blijkt het voordeel dat B.1.1.529 heeft tegenover de nu dominante deltavariant drie keer groter is dan het voordeel dat delta had tegenover zijn voorganger, de alfavariant uit Engeland”, zegt Wenseleers. “Alle signalen wijzen erop dat dit een uiterst zorgwekkende nieuwe variant is.”

Hoe komt dat?

“De nieuwe variant combineert het slechtste van alle vorige, of vanuit het perspectief van het virus: het beste. B.1.1.529 beschikt over een groot aantal mutaties. Die bleken bij eerdere varianten zowel gelinkt met een transmissievoordeel als met een groter vermogen om ons immuunsysteem te verschalken. Alleen al in het zogenoemde stekeleiwit, cruciaal bij het binnendringen van onze cellen, beschikt B.1.1.529 over ruim dertig mutaties.”

Er is nog veel onduidelijk. Hoe groot is de kans dat het al bij al nog blijkt mee te vallen?

“Bij eerdere varianten die opdoken, maakte ik mij nog niet eerder zulke grote zorgen. De snelheid waarmee deze variant oprukt, wijst op een groot adaptief voordeel. B.1.1.529 is op minder dan twee weken van een aandeel van 0,1 procent in de nieuwe besmettingen naar een aandeel van ongeveer 50 procent gegaan. Daar had de deltavariant ongeveer twee en een halve maand voor nodig.

“Bij de opmars van eerdere varianten werd initieel geopperd dat die te wijten zou kunnen zijn op het zogenoemde founder-effect, waarbij een variant lokaal toevallig snel toeneemt doordat er bijvoorbeeld een massa-evenement plaatsvindt. Daar zijn in dit geval weinig aanwijzingen voor, want we zien de B.1.1.529 oprukken in verschillende provincies. Ik zie vooralsnog helaas weinig geruststellends. Nieuwe data zullen wellicht weinig veranderen aan de conclusie dat dit een belangrijke nieuwe variant is met grote impact voor de hele wereld.”

Maakt B.1.1.529 ook zieker?

“Daar is op dit moment nog weinig over bekend, want de eerste besmettingen dateren slechts van enkele weken geleden. De variant beschikt wel over een aantal mutaties die gelinkt zijn met ernstigere symptomen.”

Wat staat ons nu te doen?

“Door één van zijn mutaties is de nieuwe variant relatief makkelijk te monitoren. In een poging de variant buiten te houden sloten verschillende landen al hun grenzen voor reizigers uit Zuid-Afrika en wellicht zullen er nog veel dat voorbeeld volgen. De vraag is of het daarvoor al niet te laat is, want de variant is ook al in Botswana en buiten Afrika opgedoken, onder meer in Israël en Hongkong.”

Dit is waar voor was gewaarschuwd: zolang het virus in de rest van de wereld kan blijven circuleren, zijn ook wij niet veilig.

“Precies. Dit toont aan hoe belangrijk het is om overal een hoge vaccinatiegraad te bereiken. Zuid-Afrika werd met zijn lage vaccinatiegraad al overspoeld door de deltagolf, die er 90.000 doden eiste. Bij elke transmissie heb je een kans op mutaties en het ontstaan van nieuwe varianten. Zo beland je in een straatje zonder einde.

“Daarnaast maakt dit duidelijk dat we de procedure om aangepaste vaccins op de markt te krijgen aanzienlijk moeten versnellen. De aan de deltavariant aangepaste mRNA-vaccins zullen wellicht pas beschikbaar als de deltagolf al achter de rug is. Het lijkt mij noodzakelijk om vaccins die zijn gebaseerd op de gekende technologie, met slechts een kleine aanpassing aan een nieuwe variant, veel sneller toe te laten. Zoniet dreigt met dit soort varianten alles van vooraf aan te herbeginnen.”