Is het leven straks nog betaalbaar? ‘Iedereen kijkt uit naar de zomer. Dat wordt het moment van de waarheid’

Eerst een pandemie, nu een oorlog in Europa. Door de historische omwentelingen van de afgelopen maanden is het leven pijlsnel duurder geworden. De stijgende gas- en brandstofprijzen duwden de facturen van het gemiddelde huishouden vorig jaar al danig omhoog, en ook voor een volle winkelkar moet u elke maand meer neertellen. Zijn pasta, verbouwingen, pils en elektriciteit straks überhaupt nog betaalbaar? En hoelang blijven de prijzen nog stijgen?

1. De winkelkar

Na de corona-, de energie- en de Oekraïnecrisis staat de wereld binnenkort nóg een crisis te wachten: de graancrisis. Rusland en Oekraïne zijn samen goed voor een kwart van de wereldwijde export – niet voor niets staat Oekraïne bekend als de grootste graanschuur ter wereld. Aangezien de oorlog Oekraïense tractoren doet stilvallen, het zaaigoed schaars wordt en boeren het land niet op kunnen om nieuwe teelten op te zetten, is graan peperduur geworden. En Rusland voert er ten minste tot de zomer geen meer uit.

Na de hoogste prijsstijging in één week tijd is graan dubbel zo duur als een jaar geleden. Dat belooft weinig goeds voor uw portefeuille, want zonder graan geen pasta, brood, koekjes of cornflakes. De prijs van het brood steeg de voorbije maanden al licht, en dat had nog niet eens met Poetin en co. te maken.

Bart Van Craeynest (hoofdeconoom VOKA): “Belgische bedrijven kopen niet veel graan rechtstreeks uit Oekraïne, maar door de crisis gaat de prijs in de hele wereld wel omhoog, en zo worden ook wij getroffen. Een hogere prijs voor brood was dus onvermijdelijk. De druk op bakkers en supermarkten nam al langer toe door de energieprijzen en de stijgende loonkosten, en nu komt dit er nog bij. Samen met een níéuwe energiepiek. Daardoor zullen trouwens ook graanproducten die uit het buitenland komen straks duurder worden. Dat is een kwestie van weken, niet van maanden.”

Bakkers Vlaanderen raadt zijn leden aan om de prijzen van hun producten met 12 procent op te trekken. Een brood kost dan 2,70 euro in plaats van 2,40 euro, en dat is mogelijk slechts het begin.

Pierre-Alexandre Billiet (CEO retailspecialist Gondola): “Plan B is graan van andere kwaliteit gebruiken, zoals graan dat voor veevoeder bedoeld is. Sommige producten zullen dan misschien wel wat anders smaken.

“Wereldwijd is er nog geen tekort aan graan, maar door de crisis in Oekraïne zijn speculanten op de beurs de prijs enorm aan het opdrijven. Dat is heel cynisch: die speculanten worden rijker op de rug van slachtoffers in conflictgebieden en mensen die honger zullen lijden. Dat is een fundamenteel probleem geworden in elke internationale crisis met grondstoffen, of het nu over graan, staal of olie gaat.”

Welke voedingsproducten worden op korte termijn nog duurder?

Billiet: “In de eerste plaats de industriële producten of high-processed foods: de voedingsproducten die, in tegenstelling tot lokaal en vers voedsel, meer tussenstappen vergen om gemaakt en getransporteerd te worden. De grondstoffen van die producten – zoals graan en suiker – komen van overal in de wereld, en ze worden ook in het buitenland geproduceerd en verpakt. Aangezien verpakkingen en transport veel duurder geworden zijn sinds de start van de pandemie, wordt de aankoopprijs veel hoger voor de supermarkten, en dat zal wel nog even zo blijven. Denk aan koekjes, gebak, chips, kant-en-klare maaltijden, smeermiddelen zoals choco of confituur, voeding in blik, pasta, rijst, enzovoort. Die producten maken gemiddeld 40 procent uit van alle winkelrekken in een supermarkt. Aangezien de stocks van onze supermarkten vrij klein zijn, volgt de impact op de prijs snel.

“Meer dan 20 procent van alle verwerkte producten in de supermarkt bevat bovendien zonnebloemolie, en ook die is door de crisis in Oekraïne veel duurder geworden.”

Er is geen land dat zoveel zonnebloemolie exporteert als Oekraïne – bijna de helft van de wereldwijde productie – maar nu ligt de aanvoer nagenoeg stil. Alternatieven zoals palmolie zijn intussen óók al duur geworden.

Billiet: “Die verstoring heeft prijseffecten op saladesauzen, mayonaise, margarine, frituurvet, afhaalmaaltijden...

“Kunstmest – een specialiteit van Rusland en Oekraïne – is ook enorm in prijs gestegen, wat landbouw in het algemeen lastiger maakt. En hoge energieprijzen hebben ook een impact op de teelt van vers voedsel: groenten en fruit uit serres worden duurder. Dat geldt eigenlijk voor bijna alle seizoensproducten.

“Met kaas en wijn zal het nog meevallen, die worden dichter bij huis geproduceerd. Er zijn echter maar weinig producten waarvoor we géén felle prijsstijgingen verwachten.”

Een blik op de inflatiecijfers bevestigt dat: verse groenten waren in februari plots 8 procent duurder dan in januari.

Billiet: “In principe kan de komende maanden geen enkel voedingsmiddel aan de prijsverhoging ontsnappen, al zeker niet als het via een internationale keten in onze schappen belandt. De situatie is dus problematisch, ook al voelt de klant dat vandaag nog niet zwaar.”

Omdat supermarkten de hoge prijzen die zij betalen nog niet durven door te rekenen aan ons?

Billiet: “Exact. De prijzen voor supermarkten stijgen onderhuids veel sneller dan klanten vandaag merken. Het is misschien moeilijk te geloven, maar voedsel was voor de consument nog nooit zo goedkoop als in de laatste tien jaar. In de jaren 70 telde voeding voor zestig procent van de uitgaven van een gezin, nu is dat veertig procent. Klanten worden al decennia verwend. De koffie steeg de voorbije weken sterk in prijs, maar is nog altijd maar even duur als in 1997. We zijn kelderprijzen gewend geraakt.

“Supermarkten durven hun prijzen dus nog niet drastisch te verhogen uit vrees om klanten te verliezen. We worden om de oren geslagen met promoties en 1+1-acties. Het resultaat: in januari is de prijs van een volle winkelkar voor de klant gemiddeld met 1 procent gestegen, wat niet veel is. In februari was de gemiddelde stijging in supermarkten wel al 2 procent.

“De situatie is dus nog niet catastrofaal, maar de echte stijgingen zitten er hoe dan ook aan te komen. Warme dranken zijn de afgelopen maanden al beduidend duurder geworden, en koekjes kosten de supermarkten nu al veel meer dan de klant beseft. Zonder promoties zou de Belgische consument al serieus bloeden.

“Door die steeds kleiner wordende marges kunnen supermarkten de promo’s van de laatste maanden volgens mij niet aanhouden. De prijzen in de Belgische supermarkt zullen volgens de voorspellingen ongeveer 20 procent stijgen in 2022. Dat is toch stevig.”

De maandelijkse inflatiecijfers van de FOD Economie zijn inderdaad al ontnuchterend: vlees, sigaretten, vis… Bijna alles werd de voorbije weken meer dan 5 procent duurder.

Van Craeynest: “Het enige goede nieuws is dat software, televisies en – opvallend genoeg – pizza de afgelopen tijd net goedkoper werden. Goed nieuws voor gamers, dus (lacht).”

Billiet: “De grote vraag is: zakken de prijzen weer naar het oude niveau als de acute grondstof- en transportproblemen uit de weg zijn? Of zullen we als consumenten verplicht worden om ons kooppatroon aan te passen, en dus veel meer lokaal kopen in plaats van verwerkte producten uit allerlei uithoeken van de wereld? Misschien wordt ons huidige kooppatroon wel onbetaalbaar. Sommige winkels zullen straks zeker failliet gaan, omdat ze hun energiefactuur niet meer kunnen betalen.

“Iedereen kijkt uit naar de zomer. Dat wordt het moment van de waarheid. Zal de internationale toestand stabiliseren? Wat met de grondstofprijzen? Als kunstmest, graan en olie zo duur blijven, denk ik niet dat retailers hun lage prijzen structureel kunnen aanhouden. Voor consumenten zou het een bittere pil zijn, maar veel economen achten de kans reëel dat we over enkele maanden een collectieve klik meemaken in de retailwereld, waardoor de prijzen voor lange tijd veel hoger zullen zijn, of sommige producten in bepaalde seizoenen niet meer in de schappen liggen.”

Het zal wellicht ook verschillen van winkel tot winkel.

Billiet: “Inderdaad. Sommige producenten in België willen nu af van hun contracten bij bepaalde Nederlandse ketens omdat die geen prijsverhogingen toestaan. We verwachten ook dat hypermarkten minder bezoekers zullen ontvangen door de stijgende brandstofkosten. Daardoor zullen ze hun prijzen beduidend lager moeten houden dan de buurtwinkels, waarvoor consumenten minder afstand moeten afleggen.

“Overigens: in België zullen de consumptieprijzen stijgen, in andere landen zullen ze gewoonweg exploderen. Centraal-Azië importeert veel producten rechtstreeks uit Oekraïne, wij zijn slechts onrechtstreeks verbonden met het conflictgebied. In pakweg Egypte zijn de gevolgen mogelijk niet te overzien.”

De prijsstijgingen zijn ook hier een ramp voor mensen die het minder breed hebben.

Billiet: “Dat klopt. Zo’n 20 procent van de Belgen leeft in armoede, en de vrees bestaat dat die groep nog zal groeien. Voor wie het niet breed heeft, heeft een duurdere winkelkar de op één na grootste impact in de portefeuille, na de hogere energieprijzen. Mensen moeten blijven eten, daar kun je niet op beknibbelen.”

2. Energie

2021 was het jaar van de torenhoge energiefacturen. 2022 beloofde beterschap, maar daar dacht ene Vladimir Poetin anders over.

Helpt het dat België weinig gas rechtstreeks van Rusland afneemt?

Van Craeynest: “Dat doet er weinig toe. Het klopt dat wij vooral gas gebruiken uit Noorwegen, maar de energieprijzen zijn Europees, en we zijn als Europa wél zeer afhankelijk van Rusland. Veel Europees gas komt binnen via Russische pijpleidingen, die onder meer door Oekraïne lopen. Vooral Oost-Europa en Duitsland zijn daarvan afhankelijk.”

De afgelopen jaren kwam liefst 40 procent van de Europese gasimport uit Rusland.

Philippe Gijsels (beursstrateeg BNP Paribas): “Anders dan bijvoorbeeld graan en olie heeft gas geen wereldprijs. Een voorbeeld: Amerikanen betalen ondanks het conflict in Oekraïne milde prijzen voor hun gas omdat zij het lokaal kunnen winnen. Het zou goed zijn om ons gas uit Amerika te halen, maar in tegenstelling tot pakweg olie of suiker valt gas niet zo snel te verplaatsen. Dus zijn we op korte termijn afhankelijk van de grillen ten oosten van hier.”

Er zijn toch nog geen Europese sancties genomen tegen de gassector van Moskou? Voor gas alleen al betalen de lidstaten Poetin tot 660 miljoen euro per dag.

Van Craeynest: “Dat klopt, maar er bestaat wel een redelijke kans dat de sancties alsnog zullen uitbreiden. Dat risico zorgt voor nervositeit op de markt. Bedrijven beslissen nu al om zich van Rusland af te sluiten. Er worden alternatieven gezocht voor Russisch gas, zoals steenkool, maar ook die prijzen springen nu enorm omhoog. Zonder uitzicht op een duurzame oplossing in Oekraïne vrees ik dat de gas- en elektriciteitsfacturen van gezinnen en bedrijven zullen blijven stijgen.”

Moskou dreigde enkele weken geleden de gaskraan volledig dicht te draaien. Prompt schoten de prijzen nóg hoger. Kort na het begin van de oorlog was de gasprijs in onze regio al verdubbeld. Waar eindigt dit?

Gijsels: “Met prijzen die nog veel hoger liggen dan nu, jammer genoeg. Als de gaskraan echt dicht gaat in Rusland, weet ik niet waar het plafond ligt. Een gasstop zou héél hoge prijzen veroorzaken in heel Europa, en dat scenario is intussen realistisch geworden. Wie had zien aankomen dat Poetin Oekraïne zou binnenvallen? Ik durf niets uit te sluiten. De federale regering mag de energiefactuur dan wel dempen, op internationale gasprijzen hebben we geen vat.”

De federale regering verlaagt de btw op elektriciteit en gas tot de herfst van 21 naar 6 procent. ‘We moeten realistisch zijn’, tempert premier De Croo: ‘Extreme stijgingen moeten we vermijden, maar de prijzen zullen hoog blijven.’

Gijsels: “Zo is dat. De btw-verlaging zal de facturen voor Belgische gezinnen wat verteerbaarder maken, maar we keren niet snel terug naar het niveau van vroeger.

“Deze situatie zal de energietransitie sterk versnellen. Er zal straks ongezien veel geïnvesteerd worden in alternatieve energie dichter bij huis. En onze energiebevoorrading zal steeds meer gebeuren via vloeibaar gas van buiten Rusland. Ook het debat over kerncentrales is nog niet voorbij. Het is duidelijk dat Europa snel af wil van de afhankelijkheid van Rusland.”

Het effect van de btw-verlaging op gas zal ten vroegste in juni op de factuur te zien zijn, wanneer we onze huizen nauwelijks nog moeten verwarmen. Het échte venijn komt wellicht pas over een halfjaar. Kunnen we tegen de winter al gas in vloeibare vorm tot hier krijgen?

Gijsels: “Voor een deel wel. Japan heeft al extra gas geleverd via tankers, de VS ook. Maar zoveel vloeibaar gas ís er simpelweg niet. Het is erg duur en niet alle landen beschikken over de specifieke terminals waarin dat vloeibare gas wordt omgevormd tot gewoon gas. Zelfs Duitsland heeft er geen, en bouwt nu snel terminals die klaar moeten zijn tegen 2026.”

De EU wil de gasafname van Rusland nog dit jaar met liefst twee derde verminderen. Tegen 2030, en liefst nog eerder, zou de Russische gasimport helemaal verleden tijd moeten zijn.

Gijsels: “Het is allemaal zeer radicaal. Als we binnen twintig jaar terugkijken, zullen we wellicht zien dat dit een keerpunt was voor onze energie-aanvoer. Maar op korte termijn zullen gezinnen en bedrijven hoge facturen blijven betalen, vrees ik.”

We kunnen natuurlijk altijd de thermostaat enkele graden kouder zetten. Maar zelfs de symbolische dikke trui wordt straks duurder.

Billiet: “Dat klopt. Onze kledingsector zal klappen krijgen. De productie van kleren gebeurt ver buiten België, de prijzen zullen dus door logistiek en transport oplopen. Klanten zullen door de algemene levensduurte ook minder geneigd zijn om veel kleren te kopen, wat de druk op de sector nog verhoogt. Prijsstijgingen van meer dan 20 procent in de winkel zijn realistisch.”

3. Autorijden

Van Craeynest: “Er is nog steeds een wereldwijd tekort aan computerchips. Dat zorgt al meer dan een jaar voor grote productievertragingen in de auto-industrie. Daardoor zijn tweedehandsauto’s de afgelopen maanden duurder geworden, en er valt op dat vlak weinig beterschap te verwachten.”

Filip Rylant (woordvoerder mobiliteitsfederatie Traxio): “Alle elektronicaproducten met chips werden de laatste maanden duurder. We zien nu dat toeleveranciers chips in Europa beginnen te produceren om het tekort lokaal op te vangen, maar dat brengt een forse kostenstijging met zich mee. Die trend zal niet snel keren.”

Rusland is een belangrijk leverancier van nikkel, cruciaal bij de productie van batterijen. Sinds de start van de oorlog werd nikkel 50 procent duurder.

Rylant: “De crisis in Oekraïne heeft de situatie voor de auto-industrie nog prangender gemaakt. Rusland is ook een groot leverancier van neon en palladium, belangrijk voor de productie van katalysatoren. En Oekraïne levert veel bekabeling aan autobouwers. Verschillende merken moesten daardoor al ingrijpen. Zo is BMW gestopt met de productie in verschillende fabrieken in Europa, omdat onderdelen niet vanuit Oekraïne kunnen worden geleverd. En Toyota kon 13.000 auto’s minder produceren na een cyberaanval op één van zijn leveranciers. Dat gebeurde kort nadat Japan had aangekondigd dat het zich zou aansluiten bij de sancties tegen Rusland. Het ziet ernaar uit dat de productieproblemen nog lang zullen aanhouden, en dat daardoor auto’s ook duurder zullen worden. Zowel elektrische als fossiele modellen.”

Wie al een auto heeft, betaalt zich blauw aan de pomp. De olieprijzen zijn geweldig gestegen, tot het hoogste niveau sinds 2008. In sommige tankstations kostte diesel plots meer dan 2,2 euro per liter. Benzine was nauwelijks goedkoper.

Gijsels: “De olieprijs schommelde de laatste weken rond 120 dollar per vat, wat relatief duur is – eind vorig jaar lag de prijs tussen 70 en 85 dollar. Maar het is verre van de hoogste prijs ooit, in het verleden hadden we prijzen van bijna 200 dollar.

“Dat het zo duur is om je auto vol te tanken, heeft met meer te maken dan alleen de internationale olieprijzen. De prijs van olie is gelinkt aan de waarde van de dollar. Toen de olie voor het laatst zo duur was, in 2008, was de dollar spotgoedkoop. Maar nu staat die net heel hoog, en dat maakt tanken en olie stoken vandaag zo uitzonderlijk duur.”

En aangezien de olieprijs nog niet aan zijn plafond zit, kan het nóg veel duurder worden.

Gijsels: “Inderdaad. Er worden wereldwijd ongeveer honderd miljoen vaten olie per dag geproduceerd en verkocht, en de oliemarkt is in normale omstandigheden vrij constant. Maar zelfs kleine verschillen in de productie – één miljoen vaten meer of minder – hebben een groot effect op de prijs. Bij de start van de pandemie was er plots veel minder vraag naar olie omdat de wereld stilviel. Er was zoveel overschot dat een vat tijdens de piek van de pandemie nauwelijks nog wat waard was. Tanken werd spotgoedkoop. Maar toen de economie zich met schokken weer op gang trok, was er te wéínig olie. Daardoor is tanken dus op relatief korte tijd veel duurder geworden.

“En daar komt nu de oorlog bij. Rusland produceert ongeveer evenveel als de twee andere grote spelers, de VS en Saoedi-Arabië. De gebeurtenissen in Oekraïne zullen de internationale olieprijzen gevoelig doen stijgen.”

Het VK en de VS hebben intussen boycots afgekondigd tegen Russische olie, Europa niet. De verklaring: Russische olie is goed voor ongeveer een kwart van de EU-invoer, maar slechts voor zo’n 5 procent van de Amerikaanse.

Gijsels: “Bovendien zie je, net zoals op de graanmarkt, speculanten op de beurs agressief inspelen op de situatie in Oekraïne om winst te maken door koersstijgingen. Zo versterken ze de opwaartse prijzen.

“De olieprijs – en daarmee ook die van benzine en diesel – was bovendien al een tijdje hoog door sancties tegen een andere grote producent: Iran. Het Westen, met de VS op kop, had jarenlang een nucleaire deal met dat land: er werd handel gedreven op voorwaarde dat Iran zijn nucleair programma inperkte. Trump verscheurde dat akkoord. Intussen lopen alweer bijna een jaar nieuwe onderhandelingen. Het zou goed kunnen dat nu snel een nieuw akkoord volgt omdat de regeringsleiders beseffen dat ze de Iraanse olie hard nodig hebben. Bij een akkoord kan de olieprijs pijlsnel zakken naar het oude niveau.

“Als deze situatie aanhoudt, zal het gedrag van mensen de olieprijs drukken. Mensen zullen minder rijden of olie stoken omdat het nu eenmaal te duur wordt.”

De federale regering greep vorige week in. Voor diesel en benzine worden de accijnzen verlaagd met 0,175 euro per liter. Dat komt neer op ongeveer 10 euro op een tank van 60 liter.

Gijsels: “Een significante prijsdaling, die mensen rechtstreeks zullen voelen. Maar net zoals voor gasfacturen geldt dat we toch onderhevig blijven aan buitenlandse factoren.

“We moeten eerst en vooral hopen dat de situatie in Oekraïne kalmeert. Dat zal de rust op de oliemarkt wat doen terugkeren. De speculanten zullen verkopen en hun winst incasseren, waardoor de prijs kan zakken. Dat kan heel snel gaan: er kan plots zo’n 20 of 30 procent van de olieprijs af gaan. Maar zolang de rust niet terugkeert, vrees ik dat olie zo duur blijft. Dat de olieprijs vorige week plots weer even zakte, is volgens mij gewoon één van de vele bokkensprongetjes die we de komende tijd zullen zien.”

Intussen blijven ook facturen bij garagisten spectaculair oplopen.

Rylant: “De prijsstijgingen voor sommige auto-onderdelen waren de afgelopen maanden uitzonderlijk, vooral van producten met veel staal of gietijzer, zoals remschijven en uitlaten. Ook de duurdere edelmetalen zorgden voor een enorme impact. Alles bij elkaar kregen we in 2021 een prijsstijging van ongeveer 4 procent. Begin dit jaar bleven de prijzen stijgen, waardoor verwacht wordt dat de inflatie voor auto-onderdelen in 2022 nog hoger zal liggen dan vorig jaar.”

Geldt dat ook voor fietsen?

Rylant: “Ja. De prijzen van fietsonderdelen en fietsen zijn de laatste tijd sterk gestegen. Het chipprobleem laat zich ook bij de elektrische fietsen voelen – in 2021 betaalde de Belg gemiddeld 8 procent meer voor een e-bike dan het jaar ervoor. En aangezien veel fietsmerken en -onderdelen uit het oosten komen, zorgt het duurdere transport voor uitgestelde leveringen en, opnieuw, hogere prijzen.”

© Humo