Is het Amerikaanse Hooggerechtshof nog wel van deze tijd?

Sinds deze week uitlekte dat het Amerikaanse Hooggerechtshof het vijftig jaar oude recht op abortus wil terugdraaien, vragen veel Amerikanen zich af of het rechtssysteem wel goed is ingericht. Wat zijn de alternatieven, en maken die een kans?

Meteen na het uitlekken van het conceptvonnis dat erop duidt dat de conservatieve meerderheid van het Hooggerechtshof het befaamde Roe vs. Wade-arrest uit 1973 wil terugdraaien, barstte er een storm van verontwaardigde reacties los. Vooral uit Democratische hoek klinkt de kritiek dat de negen leden van het hof zich meer door hun politieke overtuigingen dan door de wet laten leiden. De rechtszaak Roe vs. Wade legaliseerde abortus in de VS.

Dat het Hooggerechtshof zich op gevaarlijk terrein bevindt, blijkt uit het dalende vertrouwen in het hof in de afgelopen jaren. In een opiniepeiling van het Pew Research Center zei begin dit jaar 54 procent van de Amerikanen vertrouwen te hebben in het Hooggerechtshof. Twee jaar eerder was dat 70 procent. Het terugdraaien van Roe vs. Wade zal de reputatie van het hof ongetwijfeld verder aantasten.

Als gevolg van het sterk gepolariseerde politieke klimaat is de onpartijdigheid van het Hooggerechtshof onder druk komen te staan. Bij de selectie van kandidaat-rechters spelen hun politieke geloofsbrieven een steeds belangrijkere rol.

Amy Coney Barrett

In theorie is de rol van de politiek bij de benoeming van de leden van het Hooggerechtshof (de president draagt voor, de Senaat beslist) juist bedoeld om het rechtssysteem te laten meebewegen met het politieke klimaat, maar dat laat zich moeilijk rijmen met het feit dat de rechters voor het leven worden benoemd. Daar komt bij dat partijen trucs kunnen gebruiken om het proces naar hun hand te zetten.

De Democraten zijn nog steeds woedend dat de Republikeinen na de dood van de conservatieve rechter Antonin Scalia in 2018 president Obama’s kandidaat Merrick Garland tegenhielden, omdat het ‘nog maar’ negen maanden tot de verkiezingen was. Maar toen de progressieve rechter Ruth Bader Ginsburg in 2020 vlak voor de verkiezingen stierf, joegen ze de benoeming van de oerconservatieve Amy Coney Barrett er een week voor de verkiezingen doorheen.

Voor de linkervleugel van de Democratische partij was dat aanleiding om president Biden onder druk te zetten om terug te slaan met het zogenaamde court-packing, een voorstel om het hof met enkele rechters uit te breiden. Dat mag: de grondwet zegt niets over het aantal rechters van het Hooggerechtshof.

Maar Biden voelde daar niets voor. President Franklin D. Roosevelt haalde zich in de jaren 30 veel kritiek op de hals toen hij het hof wilde uitbreiden, omdat de rechters dwarslagen bij zijn New Deal-plannen. Uiteindelijk zag Roosevelt ervan af, maar zijn dreigement had effect: het hof stelde zich iets soepeler op.

Uitbreiding

Om zijn achterban tevreden te stellen vroeg Biden een commissie van experts van allerlei pluimage om mogelijke hervormingen te onderzoeken. Met echte adviezen kwamen zij niet, het bleef bij een beschrijving van de voors en tegens van de voornaamste voorstellen. Duidelijk werd dat aan alle voorstellen flinke constitutionele bezwaren kleefden. Politiek was vrijwel geen van de ideeën haalbaar.

Over uitbreiding van het hof met nieuwe leden klonk het bezwaar dat het de perceptie van het Hooggerechtshof als een politiek instituut alleen maar zou versterken. Bovendien: waar zou court-packing ophouden, als volgende presidenten hetzelfde zouden doen? Met het afwisselend aanvullen van de hoogste rechtsinstantie met politieke medestanders zou het Witte Huis ook een slecht voorbeeld geven, net alsof Noord-Amerika de weg van Venezuela en Hongarije kiest.

Nog een idee: een heel nieuw Hooggerechtshof met vijftien rechters, van wie de Republikeinen en de Democraten er ieder vijf mogen benoemen. Die tien zouden dan samen de resterende vijf rechters moeten kiezen. Klinkt mooi, maar in de grondwet staat dat de president en de Senaat er samen over gaan. En hoe zit het als er een derde partij opkomt? En meer praktisch: zouden de Republikeinen hun huidige conservatieve meerderheid in het hof opgeven voor dit ideaal?

Niet levenslang

Dan de klacht van de Democraten dat Trump in één ambtstermijn liefst drie rechters in het Hooggerechtshof kon benoemen, en zijn Democratische voorgangers Obama, Clinton en Carter bij elkaar slechts vier rechters, in twintig jaar tijd. Voor pech hebben bleek echter geen oplossing. Als de regel zou worden dat een president per ambtstermijn slechts één rechter mag benoemen, dan wordt het voor de Senaat (als de tegenpartij daar de meerderheid heeft) wel erg aantrekkelijk om een benoeming te saboteren.

Alleen voor het beperken van de ambtstermijnen voor de rechters van het Hooggerechtshof bleek wel ruime steun te bestaan onder de leden van Bidens commissie. In plaats van voor het leven zouden de rechters voor bijvoorbeeld achttien jaar moeten worden benoemd. Het voordeel is dat de samenstelling van het hof de veranderende politieke stemming dan beter reflecteert.

Mocht een rechter voortijdig aftreden, dan zou de zittende president alleen iemand mogen benoemen voor de rest van de termijn. Maar ook hierbij is het vrijwel uitgesloten dat de Republikeinen akkoord zullen gaan met dergelijke limieten. Zij hebben dankzij Trump net drie nieuwe conservatieve rechters die nog tientallen jaren meekunnen.