In Polen komen de wolven zo dichtbij dat sommigen ze willen afschieten

De opmars van de wolf in Polen is goed merkbaar in Bialowieza, een dorp bij het laatste oerbos van Europa. Wolven lopen er sinds de herfst door de straten, zelfs overdag. Daarom gaan er stemmen op om het verbod op de wolvenjacht af te schaffen.

Teresa Smoktunowicz (60) woont al haar hele leven in het Poolse dorp Bialowieza, maar voor het eerst is ze bang voor een wolf. “Enkele honden zijn al doodgebeten”, vertelt ze, met haar boodschappenmand gebarend naar de straat waar dat is gebeurd. Ze weet dat wolven het niet op mensen hebben voorzien. “Maar dit jaar komen ze wel erg dichtbij.”

Bialowieza, een langgerekt dorp met 1.800 inwoners aan de grens met Wit-Rusland, ligt in het hart van het laatste oerbos van Europa. Vanuit het dorp stuit je na vijf minuten wandelen op de donkergroene rand van het woud, deels een nationaal park. Het is het domein van wisenten (Europese bizons), herten, elanden, lynxen en ook wolven.

Dat er wolven in de buurt van het dorp leven, is allang bekend. Maar sinds de herfst lopen ze door de straten van Bialowieza, soms zelfs overdag. Verhalen gonzen door het dorp, vooral over een vrouwtjeswolf die afwijkt van de rest. Ze komt erg dichtbij, is niet mensenschuw, speelt met honden, valt deze soms aan en volgde onlangs zelfs twee kinderen naar huis.

Bialowieza is niet de enige plek waar de wolf opduikt. Door het hele land maken mensen melding van wolven of de karkassen die ze achterlaten. Leefgebied van mens en wolf overlappen elkaar in Polen. Vorige week werden in het zuidoosten van het land nog twee houthakkers aangevallen door drie wolven.

De wolf is sinds 1998 een beschermde diersoort en is al jaren bezig aan een opmars in Polen. Het Centraal-Europese land telt er ongeveer 2.000, bijna drie keer zoveel als twintig jaar geleden. In de jaren 60 en 70 was de populatie bijna uitgestorven door excessieve jachtprogramma’s na de oorlog. Nu is Polen een van de landen in Europa met een omvangrijke wolvenpopulatie waar een totaalverbod op wolvenjacht geldt.

Er gaan steeds meer stemmen op om de dieren af te schieten. Ze vinden gehoor bij politici met een electorale achterban op het platteland, die roofdieren vooral zien als een bedreiging voor hun veestapel. De rechts-nationalistische regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) predikt van oudsher de heerschappij van mens over natuur. Ideologisch zitten ze daarmee op één lijn met de in Polen zeer autonome boswachterij, die sterk voorstander is van menselijk ingrijpen in natuurgebieden.

In Bialowieza bevindt zich het Zoogdierenonderzoeksinstituut van de Poolse wetenschapsacademie. Om de wolven rondom het dorp beter in beeld te brengen, zijn er ongeveer twintig cameravallen neergezet. Bioloog Krzysztof Schmidt laat recente beelden zien van een wolf op een kruispunt in de namiddag, een dreigende schaduw in het licht van de straatlantaarns. Een andere video toont een roedel van dertien, om drie uur ’s nachts aan de wandel in een dorpsstraat.

Prooi

Het is op zich niet vreemd dat de wolven in de winter het dorp dichter naderen, vertelt Schmidt. Ze volgen hun prooi. Hij toont een kaart: “Vroeger was het stukje land tussen het dorp en het bos landbouwgrond, nu is het volkomen overgroeid. Dat maakt het aantrekkelijk voor grazers als herten.” Ze komen ook af op het voedsel dat natuurtoeristen achterlaten en de composthopen van dorpsbewoners.

Wat betreft de ‘vreemde vrouwtjeswolf’ kan het volgens de bioloog gaan om een wolf die deels in gevangenschap is opgegroeid en daarom het gezelschap van mensen zoekt. Of het is een wolf met een afwijkend karakter. “Sommige wolven zijn heel schuw, andere zijn brutaler”, legt Schmidt uit. “Het zijn bovendien heel sociale dieren. Ze houden van spelen. Maar ze kunnen ook doden.”

Na een paar weken lukte het de wetenschappers bij het instituut de wolvin te vangen. Daarmee is het probleem nog niet opgelost. Het echte raadsel is hoe een ‘probleemwolf’ maanden rondliep zonder dat iemand er iets aan kon doen. Formeel ligt de verantwoordelijkheid bij de gemeente. Maar die gaf niet thuis, zegt Schmidt. Het beheer van het nationale park trok zich weinig aan van de zaak, die zich immers grotendeels op gemeentegrond afspeelde. De burgemeester is ondanks herhaaldelijk aandringen niet bereikbaar voor commentaar.

“Er bestaat gewoonweg geen overheidsinstantie in Polen die zich met dit soort zaken bezighoudt”, zegt Krzysztof Niedzialkowski, die als sociale wetenschapper onderzoek doet naar politieke besluitvorming rondom wolven. De kans dat de jacht weer wordt geopend, acht hij klein. Er wordt wel gelobbyd door boeren en jagers, maar de regering lijkt niet voornemens de wet te veranderen. “Een dramatisch ongeluk zou anti-wolfgeluiden wel momentum kunnen geven.”

En een ongeluk zit in een klein hoekje, denken ze in het dorp. Restauranteigenaar Slawomir Kropiwnicki (60) vindt het zorgwekkend. “Wolven zijn prachtige dieren. Maar als ze te dichtbij komen, zouden we ze misschien toch af moeten schieten.” Uit de keuken klinken de rammelende pannen van zijn vrouw Jola (54), die meeluistert en protesteert. “Niet afschieten! Ik houd van alle dieren.”

Ook bioloog Schmidt ziet niets in het openen van de jacht op wolven. Liever wil hij de dieren aanleren uit de buurt van het dorp te blijven, vuurwerk en rubberkogels zijn daarbij beproefde intimidatietactieken. Want afschieten kan ook averechts werken, het vacuüm dat dan ontstaat trekt juist nieuwe wolven aan. Dat zie je bijvoorbeeld in Wit-Rusland, waar de wolf hevig wordt bejaagd. Een veelgehoorde grap in het dorp is overigens dat Loekasjenko de wolven voor straf naar Bialowieza stuurt omdat de Polen hun neus te veel in de Wit-Russische politiek zouden steken.

Bovendien is de wolf vanuit ecologisch oogpunt meer dan welkom. Ecoloog Dries Kuijper, een Nederlander die al ruim twaalf jaar onderzoek doet aan het instituut in Bialowieza, spreekt van het ‘angstlandschap’. “Met een wolf in de buurt zijn grazers veel alerter, waardoor ze minder tijd hebben om te eten en bepaalde plekken mijden. Hierdoor is de druk op de vegetatie lager.”

Zo heeft de wolf een positief effect op de groei van planten en bomen in het laatste oerbos. Teresa Smoktunowicz ziet de wolven desondanks liever vertrekken uit het dorp. “Straks eten ze iemand uit het dorp op. Of God verhoede, een toerist.”