"In onafhankelijk Vlaanderen zou ik Groen stemmen"

Van gelauwerd postmodern dichter naar woordvoerder die in een morsig zaaltje van de federale Kamer de standpunten van N-VA met vuur verdedigt. Het is een hele weg die Dirk van Bastelaere heeft afgelegd. Toch is er nooit een Paulusmoment geweest waarop hij van zijn paard gebliksemd is, zegt hij. Meer een proces van voortschrijdend inzicht.

Dirk van Bastelaere: "In de jaren '88-'89 werkte ik op een SP-kabinet op het moment dat daar de wet op de autonome overheidsbedrijven werd geschreven. Het idee dat de vrije markt door de overheid moet gecorrigeerd worden om falen te vermijden, volg ik nog steeds. Nu is de slinger te ver doorgeslagen. Het is nu het overheidsfalen dat manifester is dan ooit. Dat is de ziekte van België."

"Belgische cultuur is een mythe"

U vindt het regeerakkoord dus wel rechtvaardig?
Van Bastelaere: "Het gaat nog lang niet ver genoeg. Als Elio Di Rupo (PS) beweert dat deze regering zijn beleid voor 70 procent voortzet, dan heeft hij gelijk. Ik zou zeggen: helaas! Van mij mag het brugpensioen per direct afgeschaft worden, idem voor het ongemotiveerde tijdskrediet. Ik heb zelf altijd deeltijds gewerkt, uit vrije keuze, en ik heb nooit verwacht dat ik daarvoor een uitkering zou moeten krijgen."

Voor een alleenstaande moeder kan die uitkering het verschil met leven in armoede betekenen.
"En toch, misschien zou het beter zijn voor die vrouw als zij in een andere sector, in een beter passend werkritme, toch voltijds of beter verloond aan de slag kan blijven? Dat zijn gedachten die er bij de Belgen met hun rigide arbeidsmarkt moeilijk in kunnen. De Belg verandert gemiddeld een keer om de vijftien jaar van job. Hij beknot zijn eigen kansen omdat het nu eenmaal eenvoudiger en veiliger is om te blijven zitten in de routine. Precies dat leidt vaak tot een burn-out. Ik ben het niet eens met psychiater Paul Verhaeghe dat zijn patiënten slachtoffers zijn van het neoliberalisme. Zij zijn, los van privécomplicaties, slachtoffers van de citroenloopbaan."

... die een uitwas is van het neoliberalisme.
"Neen, die een uitwas is van de loonkoststructuur in België. De loonkost is zo hoog dat oudere mensen uit de markt geduwd worden. En dus komt de productiviteit van de hele economie terecht op de schouders van mensen tussen pakweg 25 en 55.

"Mijn verzet tegen de institutionele complexiteit van dit inefficiënte land heeft van mij een separatist gemaakt. Die zesde staatshervorming waar CD&V zo trots mee uitpakt, heb je die al eens proberen bestuderen? Wat maakt het mij in godsnaam uit of de autokeuring federaal dan wel regionaal geregeld wordt?"

Mooi argument voor een meer unitair België.
"Ja, terug naar een federaal cultuurbeleid, stel je voor. Schaf de Vlaamse literatuur en cultuur dan beter per decreet af. Het is dankzij de autonomie van het Vlaamse cultuurbeleid dat de kunsten hier internationale top zijn kunnen worden. Ze gruwen wellicht van de gedachte maar eigenlijk vormen Vlaamse kunstenaars - van Anne Teresa De Keersmaeker tot Tom Lanoye - het mooiste argument voor meer Vlaamse autonomie. Dit is wat talent kan bereiken als het zelf mag beslissen over zijn lot.

"Ik behoor tot de generatie kunstenaars die de vruchten van dat cultuurbeleid heeft kunnen proeven. Je kunt alles zeggen over dat regime, maar niet dat het België is geweest dat de kunsten in Vlaanderen naar de top gestimuleerd heeft. Er valt voor kunstenaars niets te winnen bij het in stand houden van België. Er is niets idealistisch aan dit systeem, dat is enkel een romantische illusie. Als België echt het voorbeeld voor een 'federaal' Europa moet worden, dan pak ik mijn koffers en trek naar Tahiti.

"Al die pro-Belgische kunstenaars kennen België niet. De 'Belgische' cultuur is een mythe. Vraag Vlaamse auteurs om tien Franstalige schrijvers te noemen, en het zal een succes zijn als ze er twee kennen."

Voor vele cultuurmakers is Vlaams gelijk aan provincialistisch. Als je sommige N-VA'ers hoort, begrijp je die associatie.
"Dat is intellectueel nogal povertjes. Welke Vlaamse intellectueel kan in eer en geweten de PS volgen in haar haatzaaierij als ze de N-VA met oorlogscollaboratie probeert te associëren? Die agressie ontgoochelt me. Niemand betwist nog dat Vlaanderen een open, diverse gemeenschap is. Zuhal Demir (N-VA) of Meyrem Almaci (Groen) zijn evengoed Vlamingen als jij en ik.

"De relatie tussen N-VA en de cultuurwereld is een heilloos verhaal geworden. Het jennen komt van twee kanten, maar ik snap de schroom niet bij vele artistieke organisaties, die met Vlaams geld opgebouwd zijn, om zich Vlaams te noemen. Je hoeft daarom toch geen eed van trouw aan de vlag te zweren?"

Bent u een nationalist?
"Ik heb niets met het romantische nationalisme. Ik schrijf in het Nederlands en ben opgegroeid in een autonome Vlaamse cultuurwereld. Waarom zou ik dan nostalgisch moeten zijn naar een Belgische cultuur?"

De vrees op links dat in een onafhankelijk Vlaanderen de solidariteit minder genereus zal zijn, is legitiem.
"De staat is de ruimte waarbinnen je de solidariteit organiseert. Dat kan net zo goed een Vlaamse staat zijn. In een onafhankelijk Vlaanderen zou je die solidariteit juist veel efficiënter kunnen organiseren. Vlaanderen is een heterogene gemeenschap met een heterogene bevolking, en dat is mooi. Maar die diverse gemeenschap kun je best besturen in een homogene structuur. Ons model moet Finland of Denemarken zijn, kleine staten met een homogene structuur en een sterk en ambitieus internationaal profiel."

U betreurt dat u als N-VA'er bij de rechtse nationalisten wordt gestopt. Het is geen verwijt, maar uw verhaal is wel dat van een rechtse nationalist.
"Toch vind ik dat N-VA een progressief verhaal heeft. De N-VA is een revolutionaire partij, omdat ze probeert het Belgische systeem op te heffen, langs de weg der geleidelijkheid. Dat is een aantrekkelijke want haalbare utopie. Er wordt groenen of socialisten nooit gevraagd hoe groot de staat nu precies mag worden. Steeds groter blijkbaar, dat is de vanzelfsprekende positie in het debat. Wie de economie wil versterken om de sociale zekerheid te bewaren, vormt dan meteen een bedreiging."

Zou u in een onafhankelijk Vlaanderen nog een N-VA'er zijn?
"(denkt na) Als dat een onafhankelijk Vlaanderen is met een competitieve economie en een lichte overheid, stem ik waarschijnlijk Groen. Daar ligt dan het volgende grote project. Mijn keuze is pragmatisch: ik heb de oversteek naar de N-VA gemaakt om de hefboom voor een snelle autonomie te helpen vergroten. Fase twee is dan om van dat onafhankelijk Vlaanderen een leefbaar Vlaanderen te maken. Misschien kan dat ook best met de N-VA, dat zien we dan wel weer. First things first."

U verwijt dichter des vaderlands Charles Ducal dat hij zich voor de kar van het Belgische nationalisme laat spannen. Terwijl u zich evengoed voor de kar van het Vlaams-nationalisme laat spannen.
"Het is dat hele ridicule concept van dichter des vaderlands dat me tegenstaat. Dan ben je toch niet meer dan een vaderlandertje, een zandzak in de gammele dijk van het Belgische bestel. Dat begrijp ik dus niet, dat je elke Vlaamse associatie schuwt, en je tegelijk je kunst laat gebruiken om een kaduuk Belgisch vaderland te stutten."

U zou nooit de dichter des vaderlands willen zijn van een onafhankelijk Vlaanderen?
"Never. Ik verzet me tegen dat idee van politisering van de poëzie, ook bij stadsdichters. Ik zal mijn poëzie nooit ten dienste stellen van een bestuurlijk project."

U werkt voor 'de machthebbers', iets wat een dichter des vaderlands ook doet. Wat is het verschil?
"In mijn hoofd loopt er een duidelijke lijn tussen mijn oeuvre als kunstenaar, en mijn werk daarnaast. Ik zou mijn literatuur nooit voor een politieke kar willen spannen. Poëzie laat zich niet opsluiten in een finale betekenis.

"Welke artistieke winst valt er te boeken voor een kunstenaar als vertolker van een bestuur? Ik snap de frustratie dat je niet enkel wilt schrijven voor een parochiekerk van tweehonderd overtuigde zielen. Maar eigenlijk probeer je met zo'n officiële functie alleen te verhullen dat de schrijver geen enkele rol meer speelt in het maatschappelijke debat."

Is dat zo?
"Je kan toch enkel treurig worden van het ondermaatse niveau van de bijdrage van schrijvers aan het debat in Vlaanderen? Ze zijn van opiniemakers gedegradeerd tot columnisten, die van het ene relletje in het andere rollen. Ze bewijzen daarmee enkel hoe uitgerangeerd ze maatschappelijk zijn. Beetje schelden op de N-VA, en we zijn klaar. Dan lees ik liever een Ivan Van de Cloot of, op links, een Paul Verhaeghe. Tegen hun analyse kan ik me tenminste verhouden.

"De nieuwe intellectueel is een expert, geen generalist. Al schuilt daar ook het grote gevaar van hun analyses, omdat ze vanuit hun kennis proberen de hele maatschappij te verklaren. Met specifiek bij Verhaeghe of Dirk Dewachter de verontrustende trend dat psychiaters de nieuwe moralisten zijn, die ons willen wijs maken dat we allemaal ziek zijn."

Als een uitgever tegen de jonge Dirk van Bastelaere zegt dat er voor zijn poëzie geen publiek is, wat echt gebeurd is, vindt de oudere Dirk van Bastelaere dan dat de dichter zich daarbij neer moet leggen of dat de overheid moet ingrijpen?
"Misschien moet die jongeman op zoek gaan naar twintig andere jonge dichters om een coöperatie op te richten voor bibliofiele uitgaves. In Berlijn zie je tal van zulke grassrootinitiatieven. Onze cultuursector is erg kleinburgerlijk in zijn angst voor ondernemerschap. In Berlijn wordt aan de basis met weinig middelen gewerkt, maar er komen wel kunstenaars uit de hele wereld op af.

"Hier zou een dichter niet verder komen dan een opiniebrief in de krant met de boodschap dat het een schande is dat hij of zij niet gesubsidieerd wordt. Daar spreekt een grote gelatenheid uit. In Berlijn is er dat alternatief discours van de Aussteiger: als het systeem je niet zint, bouw dan zelf wat anders op. Natuurlijk zijn er hier kleinschalige initiatieven die interessante dingen doen. Er is nog veel meer mogelijk. Als je maar wil."

Dirk van Bastelaere

- Sint-Niklaas, 1960

- Woordvoerder N-VA-fracties Kamer en Senaat. Voordien van hr-dienstenbedrijf SD Worx. Dichter.

- Met Erik Spinoy (en Stefan Hertmans en Peter Verhelst) vormde hij 'de harde kern van het Vlaamse postmodernisme'.

- Pornschlegel en andere gedichten (1988), Diep in Amerika (1994) en Hartswedervaren (2000)
zijn hoogtepunten.

- In 2008 verschijnt Hotel New Flanders. De bloemlezing van 60 jaar Vlaamse poe¿zie lokt een polemiek uit met Gerrit Komrij. Later lekt Komrij een pornofilmpje waarin Van Bastelaere zou figureren.

- In januari werd Charles Ducal de eerste dichter des vaderlands. Belgicistisch manoeuvre, vond Van Bastelaere: "Hij ontpopt zich tot vendelzwaaier van het regime."