In Noord-Ierland groeit de frustratie: ‘Boris Johnson heeft ons voor de bus gegooid’

Noord-Ierland bestaat dit jaar een eeuw. Maar van een feeststemming is weinig te merken. De unionisten voelen zich in de steek gelaten nu de negatieve gevolgen van de brexit zichtbaar worden. ‘Ik voel me een vreemdeling in eigen land.’

Gevraagd naar de tastbare gevolgen van het brexitakkoord hoeft Glenn Barragh niet lang te denken. Staand in de voortuin van zijn rijtjeswoning aan Hopewell Crescent, wijst de 42-jarige inwoner van Belfast op zijn deur. “Ik heb waarschijnlijk de duurste deurklink van de buurt”, zegt de Noord-Ierse unionist, zonder veel trots. “De leverancier had hem vorige maand voor 15 pond gekocht in Schotland, maar door alle importkosten werd hij vijf keer zo duur. Het is een schande.”

Later dit voorjaar bestaat Noord-Ierland honderd jaar, maar van een feeststemming is nog weinig te merken. De straten zijn stil vanwege de lockdown, terwijl achter de deuren en de rolluiken wordt gemokt over het Noord-Ierse protocol in het brexitakkoord dat de Britse regering rond de kerstdagen in allerijl met de Europese Unie heeft afgesloten. Het komt erop neer dat Noord-Ierland in de Europese gemeenschappelijke markt blijft. Hierdoor is er geen beladen grens nodig tussen Ierland en Noord-Ierland. In plaats daarvan kwam er een grens op de Ierse Zee, om de genoemde markt te beschermen.

Premier Boris Johnson had zijn doel bereikt: Get Brexit Done. Maar voor de Noord-Ieren is dit pas het begin van de problemen. In de havens van Belfast en Larne worden bezoekers welkom geheten door Britse douaniers die ladingen van vrachtwagens, busjes en zelfs personenauto’s onderzoeken, daarbij aangestuurd door Europese inspecteurs ter plekke. Dat verloopt rigoureus. Uit officiële cijfers is gebleken dat de handel tussen Groot-Brittannië en Noord-Ierland de afgelopen maanden goed was voor 15 procent van Europese exportcertificaten, terwijl die minder dan 1 procent van de EU-handel met de rest van de wereld beslaat.

Schotse aarde

De Noord-Ierse folklore is verrijkt met anekdotes over ‘pietluttigheden’ bij de import van goederen die voor 97 procent bedoeld zijn voor binnenlands gebruik. Vrijwel dagelijks krijgen afgevaardigden klachten van individuen en bedrijven. Zo ook Ian Paisley Jr, de zoon van de befaamde dominee die bijna een halve eeuw geleden de Democratic Unionist Party (DUP) heeft opgericht. Zijn kantoor in Ballymena, de hoofdstad van een religieuze en landelijke streek die ook ‘Paisley country’ wordt genoemd, hangt vol met spotprenten en cartoons van bekende politici. Onbedoeld absurdistisch zijn ook de grensverhalen.

“Een aannemer uit Antrim was stomverbaasd toen een douanier zijn graafmachine tegenhield, omdat er Schotse aarde op de wielen zat en de import van aarde vereist een speciaal certificaat”, vertelt Paisley. “Uiteindelijk zorgde een spuitbeurt voor een noodoplossing.” Tragischer is het verhaal van een vrouw uit het Engelse Essex die begin januari naar Antrim verhuisde om dichter bij haar moeder te wonen. Aan de grens werd de huisraad tegengehouden en teruggestuurd naar Engeland. Enkele dagen later overleed haar moeder. Paisley toont de excuusbrief die minister Michael Gove aan de vrouw schreef.

De grootste moeite heeft Paisley niet met de EU maar met Westminster. “Wij Noord-Ieren zijn voor de bus gegooid door Boris Johnson. Op ons eigen partijcongres had hij beloofd Noord-Ierland niet te laten vallen en in het Lagerhuis beloofde hij dat er nooit grensformaliteiten zouden komen.” Ironisch detail: Ballymena was de geboorteplaats van de Boris Bus, de rode dubbeldekker die Johnson als burgemeester van Londen ha geïntroduceerd. Paisley: “Nu heeft hij ervoor gezorgd dat ik vreemdeling ben in eigen land.”

De 54-jarige Paisley maakt zich zorgen over de koers van de machthebbers in Westminster. “Theresa May benadrukte dat ze de leider was van de Conservative and Unionist Party, maar Johnson en de zijnen lijken dat tweede deel te zijn vergeten. Wat we zien is de opkomst van een Engels nationalisme. De Conservatieve Partij is een Engelse partij aan het worden.” Hij wijst daarbij op het groeiende nationalisme in Wales en Schotland. Net als de Noord-Ieren lijken de Schotse vissers bij het afsluiten van het brexitakkoord voor de Boris Bus te zijn gegooid.

Dreigementen

Eerder deze maand beweerde een politiefunctionaris in Belfast dat het aan de lockdown te danken is dat de onvrede over de zeegrens nog niet heeft geleid tot openbare protesten. Wel werden er dreigementen aan het adres van douaniers gekalkt op muren in Belfast en Larne, wat ertoe leidde dat inspecteurs tijdelijk het werk neerlegden. Twee twintigers zijn gearresteerd in verband met de graffiti. In het pro-Britse Oost-Belfast paradeerde een groep gemaskerde unionisten door de straten om een signaal te geven, net zoals de muurschilderingen van paramilitaire groepen dat doen.

In Shankill, de unionistische enclave in het pro-Ierse westen van de hoofdstad, heeft Barragh, de man met de kostbare klink, zorgen die verder reiken dan prijsverhogingen, lege schappen en handelsbelemmeringen. “Onze Britsheid is beetje bij beetje aan het verdwijnen. De Union Jack wappert niet meer elke dag op het stadhuis. Ook de vreugdevuren zijn die elk jaar in juli worden aangestoken, zijn minder dan vroeger. Er is minder plek door alle nieuwbouw.” Hij spreekt de hoop uit dat de Oranjemarsen komende zomer wel mogelijk zijn ondanks de coronacrisis. “Alles komt tegelijk. Brexit, corona.”

Wat hem vooral lijkt dwars te zitten, is de vermeende voorkeursbehandeling van het pro-Ierse deel. “De EU luistert alleen maar naar wat de Ieren willen, en de pro-Ierse nationalisten. Er mocht per se geen grens komen op het vasteland uit angst voor IRA-aanslagen. En raad eens? Die grens is er nu wel. Als ik naar Ierland wil rijden, word ik vanwege de lockdown tegengehouden door de Ierse politie. Naar ons unionisten luistert niemand, totdat het geweld terugkomt. Ik hoop van niet, we hebben hier genoeg gehad. Ik hoor nog steeds de klap van de aanslag op de viswinkel in Shankill Road. Dat was begin jaren negentig.”

Hereniging

Door de unionisten wordt het Noord-Ierse protocol gezien als een nieuwe stap naar de Ierse hereniging, de droom van het pro-Ierse deel van de Noord-Ierse bevolking. Er zijn grote praktische vragen bij dit eeuwige verlangen, zoals de bereidheid van Dublin om Noord-Ierland erbij te nemen. Niet alleen zou het land dan met een miljoen opstandige unionisten opgescheept zitten, maar ook met een enorme rekening. Voor het bestuur in Londen is Noord-Ierland, waar driekwart van de bevolking direct of indirect afhankelijk is van de staat, een kostenpost.

Het ‘zeegrensverraad’ heeft geleid tot een hergroepering aan unionistische zijde. De gematigde UUP, de regerende DUP en de ultra-conservatieve Traditional Unionist Voice trekken nu samen op tegen het protocol. Dat gebeurt onder leiding van voormalig UUP-leider David Trimble, die samen met John Hume de Nobelprijs kreeg voor zijn rol bij de Goede Vrijdag-akkoorden en nu in het Britse Hogerhuis zit, en met Sammy Wilson, de brexitwoordvoerder van de DUP in het Britse parlement. Ze zijn van plan om een rechtszaak aan te spannen als de regering-Johnson geen actie onderneemt.

In Larne, het havenstadje dat hij in het Lagerhuis vertegenwoordigt, spreekt Wilson honderduit over zijn onvrede. Net als zijn collega Paisley komt hij met talrijke voorbeelden van in zijn ogen overbodige controles. “De baas van de plaatselijke fabriek van Caterpillar vertelde me dat hij moeren koopt in Rusland omdat het vanuit de EU praktisch onmogelijk is geworden. Het protocol is volgens ons in strijd met zowel The Acts of Union, die vrijhandel binnen het Verenigd Koninkrijk garanderen, en met de Goede Vrijdag-vredesakkoorden.”

Tunnel

Johnson erkent de onvrede. Michael Gove is inmiddels vervangen door David Frost. Het is aan de brexitonderhandelaar om de vooruitgeschoven problemen op te lossen, zoals de visserij, de status van de Londense City en Noord-Ierland. Ook heeft de premier het plan geopperd een tunnel te bouwen van de Schotse kust naar Noord-Ierland, eentje die aankomt in Larne. “Het lost de handelsproblemen niet op”, zegt Wilson, “maar het is symbolisch belangrijk. Maar ik moet het eerst zien. Je weet waarom de zon nooit onderging in het Britse wereldrijk? Omdat God een Engelsman niet vertrouwt in het donker.”

De vraag rijst is waarom de DUP überhaupt voor brexit was, in de wetenschap dat het problemen zou geven en de meerderheid van de Noord-Ieren tegen is. Wilson heeft geen spijt. “De landsgrens is altijd een schijnprobleem geweest. Er zijn manieren om een harde grens te voorkomen, zoals controles bij bedrijven zelf. Neem Diageo. Dat vervoert al jaren Guinness en Baileys over de grens. Hoewel Ierland en Noord-Ierland verschillende accijnzen hebben, vinden nauwelijks controles plaats. Geen bedrijf neemt het risico op boetes en reputatieschade. Maar pragmatisme heeft plaatsgemaakt voor machtspolitiek.”

Er is haast geboden bij het zoeken naar oplossingen, want op 1 april komt de gedoogperiode ten einde. Daarna worden nog meer handelsregels van kracht. Bij monde van de Slovaakse Eurocommissaris Maroš Šefčovič heeft de Europese Commissie al laten weten het protocol niet te willen aanpassen en de overgang niet te zullen verlengen. De brexiteers willen dat Johnson artikel 16 activeert, een manier om het protocol in noodsituaties unilateraal op te schorten, iets wat de EU eind januari zelf al had willen doen om de export van coronavaccins van Ierland naar Noord-Ierland te stoppen.

Wilson zegt maandag naar Londen terug te keren, maar niet alleen om zich bij het koor van boze brexiteers aan te sluiten. “Ik wil zaadjes inslaan voor mijn tuin. Nu het bestellen van Engelse goederen niet meer lukt, moet ik ze zelf maar meenemen, als een smokkelaar.”