In gesprek met legerbaas Michel Hofman: ‘Ik heb littekens overgehouden aan de zaak-Jürgen Conings’

Een jaar geleden schokte Jürgen Conings het land, toen hij zwaarbewapend met terreurplannen verdween uit zijn kazerne. Vandaag benadrukt legerbaas Michel Hofman: ‘We hebben een beter beeld van de mensen in ons midden.’

Chef Defensie Michel Hofman (61), een perfect tweetalige Oostendenaar, is oorspronkelijk een man van de marine, getuige de grote foto van een boot in een Noorse fjord in zijn kantoor in Evere. De grote roerganger van Defensie zit met zijn hoofd bij de net aangekondigde investeringen in het leger en de oorlog in Oekraïne, maar wil voor De Morgen nog een keer terugblikken op de zaak-Jürgen Conings. “Wie?” Hij lacht, ietwat groen.

“Ernstig, ik zal de naam Jürgen Conings nooit vergeten. Het was een van de zwaarste periodes in mijn loopbaan, ja. Ik draag daar de littekens van, zoals bij elke beproeving, en dan, tja... je moet verder.”

Hoe kon het zover komen dat een militair die bekend was voor extremisme zomaar een oorlogsarsenaal kon stelen uit een legerdepot?

“Het was een samenloop van omstandigheden, een optelsom van kleine foutjes. Als alle gaatjes in de plakjes kaas opgelijnd staan, wordt zoiets mogelijk.”

Was het dan een kwestie van pech?

“Alles wat kon misgaan, is misgegaan, maar dat is bij andere grote incidenten ook zo. Dat was zeker het geval bij Conings. En doe daar nog eens de coronacrisis bij, die bij bepaalde mensen een klik in de verkeerde richting geeft, waardoor ze overgaan tot een daad. Die samenloop van omstandigheden had helaas grote gevolgen.”

Het kan dus zomaar nog eens voorvallen?

“Sinds Conings is er binnen Defensie een grotere bewustwording rond extremisme en wat ik onaangepast gedrag noem. De informatie over probleemgevallen met een potentieel veiligheidsrisico wordt nu beter uitgewisseld binnen Defensie, maar ook met externe veiligheidspartners zoals OCAD of parket. Daardoor kan je veel korter op de bal spelen.”

Was die uitwisseling er dan niet? Staatsveiligheid plaatste Conings toch in de gemeenschappelijke databank (GGB), ook wel de OCAD-lijst genoemd?

“Een eenvoudige melding in een databank is soms onvoldoende. Je hebt mensen die intussen uit de GGB zijn, maar wel vervolgd zijn voor allerlei misdaden en je hebt mensen die op de lijst staan, maar van geen enkele misdaad verdacht zijn. En dan heb je een groep mensen zonder vermelding in de GGB en zonder misdaad, die toch gedrag vertonen dat niet compatibel is met het statuut van een militair.

“Je moet daar dus actief mee aan de slag. Als je ziet wat er sindsdien is gebeurd op het gebied van informatie-uitwisseling, moet je vaststellen dat het voordien niet optimaal was.”

Opnieuw: volstaat dit om herhaling van zo’n drama te voorkomen?

“We hebben heel veel maatregelen genomen om de gaatjes te dichten. We hebben niet enkel een mooi extremismeplan opgemaakt, en we versterken ADIV (de militaire geheime dienst, BST/JVH). Van de 80 extra militairen zijn er 40 al aan de slag. Die komen uit andere posities binnen Defensie, dus je moet opletten dat er daar geen gaten vallen.

“We hebben ook gekeken naar de procedures en richtlijnen voor het gebruik van wapens en munitie en de toegang tot depots. Bijna alle kwartieren zijn gecheckt. De lijsten van mensen die toegang hebben tot depots zijn gedubbelcheckt. En er is veel nauwlettendere controle.”

Zeggen dat het nooit meer kan gebeuren, is blijkbaar moeilijk?

(Puft) “Dat kan je nooit zeggen. Net zoals je nooit kan zeggen dat er nooit een F-16 zal neerstorten. Je neemt altijd maatregelen om de zaken te verbeteren, maar 100 procent garanties zal ik nooit durven te geven.”

Het probleem lijkt niet van de baan. In november waren er huiszoekingen in enkele kazernes en bij militairen thuis, wegens extremisme.

“Dat is dus dankzij de betere uitwisseling van informatie tussen verschillende diensten.”

Houden jullie nu dan meer militairen in de gaten?

“Ik ga geen getallen noemen, maar ik krijg elke week updates van de situatie van bepaalde militairen. Sommigen komen bij op het lijstje, anderen vallen eraf. Er is dus een dynamische opvolging waarbij de minister en ik worden gebrieft over de opvolging. We hebben een beter beeld van de mensen in ons midden.”

Dat lijkt een groot verschil met vorig jaar. Toen kende binnen de legertop niemand Conings.

“Ik weet ook vandaag niet de namen van de mensen. Ik weet hoeveel militairen op de lijst van OCAD staan en ik word daar regelmatig over bijgepraat door de chef ADIV en ik weet hoe het evolueert. Vorig jaar wisten we inderdaad niet dat er militairen op die lijst stonden.”

Er kwam na Conings ook een screening van de 28 mensen die bij ADIV bekendstonden voor extremisme. Wat is de uitkomst?

“We weten nu wie wat heeft gedaan, of niet gedaan en welke maatregelen nodig zijn. Dat is goed bekeken met Staatsveiligheid, het parket en onze eigen diensten. Sommigen hebben hun veiligheidsmachtiging terug, sommigen niet. Sommigen zitten weer op hun plaats en anderen niet.”

Er zijn dus ook mensen moeten vertrekken bij Defensie?

“Daar ga ik niet op in.”

Hofman noemt het Belgische leger een spiegel van de samenleving. In die zin is hij niet verbaasd over de steungroepen voor Jürgen Conings die plots overal opdoken. Al heeft Defensie ook aanwijzingen dat die groepen versterkt werden vanuit Rusland.

Na een wekenlange klopjacht, die Defensie bijna 900.000 euro kostte, waren het twee passanten die het lichaam van Conings opmerkten. Dat het leger hem niet vond, was geen kwestie van onbekwaamheid, aldus Hofman, maar brute pech.

Veel tijd om erbij stil te staan, was er niet. Even later moest het leger bijspringen bij de overstromingen in Wallonië, daarna kwam de evacuatie van Kaboel en nu de oorlog in Oekraïne. Hofman heeft een turbulente tijd sinds zijn aanstelling als stafchef, twee jaar geleden, en gaat van crisis naar crisis. “Ik bekijk dat altijd zo rationeel mogelijk, los van de druk van media, publieke opinie of politiek.”

Was het vertrek van Philippe Boucké zo’n rationele beslissing los van druk van buitenaf? De ADIV-baas moest in juli opstappen na een hoorzitting in de Kamer.

(bedrukt) “Geen commentaar.”

Zowel de basis van het leger als de top leek zich te verzetten.

“Daarom geef ik er geen commentaar op. Het maakt deel uit van de beproevingen uit die periode. En hij is naar mijn aanvoelen op een waardige manier vertrokken, met pensioen.”

Toont de zaak-Conings dat er de laatste decennia te veel bespaard is op het leger?

“Die besparingen waren een van de oorzaken. Daar kan je niet naast kijken. Tijdens de debatten in het Federaal Parlement over Conings is dat ook erkend. Het ging om een gedeelde verantwoordelijkheid.”

Bent u tevreden dat de regering-De Croo meer dan 10 miljard euro vrijmaakt?

“Alles wat erbij komt, laat ons toe om stappen in de goede richting te zetten. Om Defensie te ‘repareren’. Wat betreft de aanwerving en de verloning van ons personeel en wat betreft de aankoop van materieel.”

Volstaat die financiële inspanning?

“De helft van de NAVO-lidstaten investeert ondertussen meer dan 2 procent van hun bbp. Wij mikken nu op 1,54 procent tegen 2030. We zullen dus nog altijd achteropbengelen. (Denkt na) Vroeg of laat denk ik dat ook wij naar die 2 procent gaan. Moeten gaan. Wanneer precies dat blijft een beslissing voor de politiek.”

Zo snel mogelijk, gezien de oorlog in Oekraïne?

“Ik weet niet hoe het in Oekraïne zal aflopen, maar in de woorden van Vladimir Poetin hoor ik weinig dat me geruststelt. Als westerse landen zullen we rekening moeten houden met het Russische regime om de veiligheid van onze burgers te vrijwaren. Om ervoor te zorgen dat onze welvaart intact kan blijven.”

Je zou uit deze oorlog ook de les kunnen trekken dat we Rusland militair zwaar overschat hebben?

“Het klopt dat onze analyses vooraf misschien vandaag niet meer onze analyses zijn. Maar ik denk dat ook de Russen hun lessen zullen trekken.”

Hoe ziet u de strijd om de Donbas evolueren?

“Het kan nog in de twee richtingen gaan volgens mij. Is er iemand in staat – Rusland of Oekraïne – om de bovenhand te nemen? Dat is nu de vraag. Wie kan zijn doelstellingen rond de Donbas-regio het snelst verwezenlijken? Daarna moeten we zien of het voor Poetin voldoende is geweest om rond de tafel te komen.”

Vindt u het een goede zaak dat we intussen zwaar militair materieel leveren aan Oekraïne?

“Kijk: het respect voor de internationale orde, dat is wat er vandaag op het spel staat in Oekraïne. Ja, ik vind het dus een goed idee om wapens te leveren. Ook al omdat je merkt dat ze een erg belangrijke rol hebben in de oorlog. Oekraïne verdient onze steun.”

Vreest u niet voor een escalatie met de kernmacht die Rusland is?

“Dat is een risico dat je moet inschatten. En dan wordt ook elke dag gedaan hè, op heel veel verschillende niveaus. Het is niet zo dat we zomaar blind iets doen.”

Hoelang zal de oorlog nog aanslepen? Jaren?

“Laat ons beginnen met maanden. Want je ziet toch dat de Russen het moeilijk hebben met hun wapenstocks. Die zijn in sneltempo aan het verminderen en door de economische sancties van het Westen krijgen ze die niet zomaar opnieuw aangevuld. De Russische militaire industrie voelt die sancties heel hard. Trouwens: ook het moreel van de troepen is niet erg hoog.”

Bestaat er dan een scenario waarin Rusland echt de aftocht blaast?

“(Blaast) Dat is bijzonder moeilijk in te schatten. Ik stel regelmatig de vraag: zien we al barsten in de nauwe omgeving van Poetin? En eigenlijk is het antwoord vandaag eerder negatief. Je voelt ook nog altijd draagvlak binnen de Russische publieke opinie. Dat mag je niet vergeten.”