In China plaats je niet ongestraft vraagtekens bij de officiële geschiedenis

In China is ophef ontstaan over het ontslag van een hogeschooldocent die in haar les kanttekeningen had geplaatst bij de officiële geschiedschrijving. De docent werd door een leerling gerapporteerd, een praktijk die de voorbije jaren vaker voorkomt in China.

Song Gengyi, docent journalistiek aan de Zhendan-hogeschool in Shanghai, gaf vorige week les over het bloedbad van Nanjing in 1937. Tijdens die gruwelijke episode van de Tweede Chinees-Japanse Oorlog gingen Japanse soldaten zich in de Chinese stad Nanjing zes weken lang te buiten aan verkrachting, plundering en massamoord. Het bloedbad, dat op 13 december wordt herdacht, is een van de wreedste oorlogsmisdaden ooit en een blijvende bron van spanningen tussen China en Japan.

Song noemde de Japanse daden in haar les onmenselijk, maar wees erop dat het officiële dodental in China – 300.000 – onder historici ter discussie staat. Ze noemde het getal “een ruwe schatting waarvoor statistische onderbouwing onderbreekt”, aldus een video die later door een leerling online werd verspreid. En ze zei het jammer te vinden dat de Chinese overheid niet alle namen van slachtoffers verzamelt, zoals ook voor de Joodse slachtoffers van de Holocaust gebeurt.

Leerling-informanten

Wetenschappelijk gezien is Songs uitleg correct: historische schattingen van het dodental in Nanjing lopen uiteen van 100.000 tot 300.000. In de oorlogschaos gingen veel bewijzen verloren. Maar in Chinese geschiedenisboeken en musea wordt enorme nadruk op het getal 300.000 gelegd: in de gedenkhal in Nanjing hangt het in reuzegrote tekens aan het plafond. Het is “een onweerlegbaar feit”, aldus een Chinese student, “even zeker als dat de aarde rond is”.

Tegelijk probeert de Chinese overheid, in een poging elk tegengeluid te smoren, steeds meer controle uit te oefenen op de ‘politieke en ideologische kwaliteit’ van het onderwijs. In 2013 werden zeven onderwerpen, waaronder vrijheid van pers en universele waarden, taboe verklaard. In 2016 werd het toezicht daarop versterkt, onder meer door het installeren van camera’s in leslokalen en het aanmoedigen van ‘leerling-informanten’, die ‘foute’ opmerkingen van leerkrachten rapporteren.

Ook Songs opmerkingen werden door een van haar leerlingen gefilmd en online geplaatst, waarna ze opgepikt en veroordeeld werden door staatsmedia. Twee dagen later werd Song door haar hogeschool ontslagen, vanwege “de negatieve sociale invloed die het incident tijdens haar les had gecreëerd”.

De afgelopen vijf jaar is het vaker voorgekomen dat docenten van Chinese universiteiten, hogescholen of middelbare scholen in de problemen kwamen doordat leerlingen hen rapporteerden. Volgens een eigen telling op basis van mediaberichten is dat sinds 2017 minstens 23 keer gebeurd. Professoren werden onder meer verklikt vanwege ‘abnormale opinies’ over de Chinees-Japanse Oorlog, het beleid van Mao Zedong of de protesten in Hongkong.

Minstens drie professoren, onder wie de vooraanstaande rechtsgeleerde Xu Zhangrun, werden gerapporteerd vanwege kritiek op de grondwetswijzigingen van 2018, die president Xi Jinping de mogelijkheid geven levenslang te regeren. Afgelopen november werd professor Li Jian van het College voor Marxisme in Hunan tot bibliotheekassistent gedegradeerd vanwege een opmerking over ‘het Japanse streven naar excellentie’ tijdens een les over architectuur.

Verschraling

Veel Chinese docenten durven tijdens hun lessen geen gevoelige onderwerpen meer aan te snijden. Bij lessen over politieke thema’s beperken ze zich tot het letterlijk voorlezen uit het handboek. Volgens critici leidt de cultuur van klikspanen in de klas tot een verschraling van het Chinese onderwijs, en lesmethodes die in tegenspraak zijn met de nationale ambitie om leerlingen innovatief te leren denken.

Het ontslag van Song leidde tot felle discussies op Chinese sociale media, al werden die na verloop van tijd gecensureerd. Nationalistische jongeren vielen het ‘onpatriottische gedrag’ van de leerkracht aan, maar opvallend was dat ook de leerling-informant veel kritiek kreeg. Bij veel Chinezen doen de praktijken terugdenken aan de Culturele Revolutie, toen studenten aangemoedigd werden om zich bij Rode Gardes aan te sluiten en hun leerkrachten te kleineren.

Tan Gangqiang, directeur van een psychologisch consultancybureau in Chongqing, zei in de Singaporese krant Lianhe Zaobao dat de zaak-Song de Chinese overheid hopelijk wakker schudt en doet inzien dat goed onderwijs niet mogelijk is zonder ruimte voor discussie. Als dat niet gebeurt, “is het grootste slachtoffer niet de leerkracht of de school, maar de volgende generatie, van wie het denken steeds simplistischer wordt”.