Impact van de droogte is nog groter dan gedacht: ‘Straks staan we met de rug tegen de muur’

Verschillende diersoorten en ook planten kreunen onder de aanhoudende droogte. Dat is problematisch voor de biodiversiteit, maar ook voor de mens. De impact is zelfs nog groter dan gedacht. ‘Straks staan we met de rug tegen de muur.’

We kunnen er niet meer omheen: de aanhoudende droogte en het gebrek aan voldoende regenval leidt tot problemen. Eerder deze week bleek dat bomen nu al hun bladeren beginnen te verliezen, als beschermingssysteem om de droogte aan te kunnen. Veel te vroeg voor de tijd van het jaar. Maar ook andere dier- en plantensoorten komen in de problemen.

Kris Verheyen, professor bosecologie en bosbeheer aan de UGent, stelt dat de droogte “een wederkerend fenomeen” begint te worden. “Dat is volledig in lijn met wat de klimaatmodellen voorspellen.” Ook bioloog Dirk Draulans windt er geen doekjes om: “Dat fenomeen is al jaren bezig, maar nu zien en voelen we het aan álles.”

Volgens Natalie Sterckx, woordvoerder bij Natuurpunt, is de impact van de droogte op verschillende dier- en plantensoorten de laatste zes jaar verergerd. “We kunnen niet ontkennen dat klimaatverandering daar een groot aandeel in heeft. Zo hebben we erg droge periodes, maar ook af en toe enorme regenval op korte tijd. Erg droge gronden kunnen die plotse hevige regen niet aan. Heel wat planten en dieren beginnen er last van te krijgen.” Natuurpunt en zijn partners monitoren daarom de gevolgen van droogte op verschillende dier- en plantensoorten.

Lijdende vlinders

Denk bijvoorbeeld aan lijdende vlinders. Sterckx: “Vlinderrupsen kunnen helemaal niet goed tegen droogte.” Zij moeten zich steeds meer aanpassen aan de stijgende temperaturen. En ook de blauwe kikker komt in de problemen. Natuurpunt liet eerder al optekenen dat de kikkersoort achteruitgaat door de droogte, omdat ze daardoor “onvoldoende vetcellen opbouwen en niet fit genoeg zijn om zich voort te planten”.

Ook de al erg bedreigde paling, een trekvis, heeft het moeilijk. Die wordt geboren in de Atlantische Oceaan maar migreert naar Europa om op te groeien in onze rivieren en kanalen. Pieterjan Verhelst, visbioloog en onderzoeker voor natuur- en bosonderzoek, duidt: “Om die migratie te realiseren, zijn palingen afhankelijk van stromend water dat kan dienen als lokstroom, zodat de paling zich kan oriënteren. Maar als rivieren droger beginnen te worden en er geen stromend water meer is, zitten palingen met een groot probleem.”

Volgens Verhelst is er bovendien nog een ander probleem. “Er is te weinig waterafvoer, waardoor de rivieren en kanalen steeds meer verzouten. Door de droogte kunnen we sluisdeuren aan zee niet vaak genoeg meer op een kier zetten bij vloed, waardoor de jonge palingen vanop zee niet meer binnen geraken en dus onze beheersmaatregelen in het gedrang komen.”

De gevolgen van droogte hebben uiteraard ook effect op ons. Professor Verheyen wijst op het belang van bomen. “Extreme gevolgen van droogte kunnen zijn dat bepaalde boomsoorten op een gegeven moment afsterven. De veerkracht van bomen en bossen is niet oneindig. Als er jaarlijks droogte is, raken ze uitgeput, worden ze gevoeliger voor ziektes en plagen, en zullen ze uiteindelijk afsterven.” Dat heeft volgens de expert een zelfversterkend effect. “Door klimaatverandering worden bossen gevoeliger, gaan bomen minder groeien waardoor ze op hun beurt weer minder CO2 uit de lucht opnemen en de klimaatverandering verder versterkt wordt.”

Blue deal

Hoog tijd dus, meent Verheyen, om de klimaatproblematiek au sérieux te nemen. Veheyen: “Er moet ingezet worden op de klimaatdoelen die in Parijs en Glasgow zijn afgesproken om de opwarming van de aarde onder 1,5 graad Celsius te houden. Op dat traject zitten we op dit moment zeker nog niet.”

Visbioloog Pieterjan Verhelst kijkt naar het waterbeheer. “Een rivier heeft normaal een zomer- en winterbedding, afhankelijk van de regenval. Maar er is geen sprake meer van een winterbedding. We hebben er eigenhandig voor gezorgd dat er geen overstromingen meer kunnen plaatsvinden. Nochtans is overstromingsvlakte nodig: die kan dienen als opgroeigebied en zelfs voortplantingsgebied. Het dient ook als ‘spons’ om het grondwater op peil te helpen houden.”

Vlaanderen kan nog een extra steentje bijdragen, meent Verheyen. Hij verwijst daarvoor naar de Blue Deal. Dat Vlaams beleid moet zowel de wateroverlast als de waterschaarste aanpakken. “We moeten zoveel mogelijk water bijhouden in onze ecosystemen. Zien dat het niet meer zomaar wordt afgevoerd naar het riool, zodat water lokaal geborgen kan worden, en dat op alle niveaus.”

Het kabinet van Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) laat weten dat in Vlaanderen de voorbije decennia 75 procent van de vennen, plassen en moerasgebieden vernietigd is. “Zo organiseerden we onze eigen droogte. Met de Blue Deal en andere inspanningen van milieu- en natuurorganisaties proberen we die natte natuur te herstellen”, klinkt het. “Er zijn investeringen in uitvoering, maar de tanker keren is werk van lange adem.”

Dirk Draulans vindt die Blue Deal ‘fantastisch’, maar voegt toe: “Mensen moeten nu echt gaan beseffen hoe precair de situatie is. Er zou een schokeffect moeten komen, zodat iedereen doorheeft dat we zo niet meer kunnen doorgaan. Straks staan we met de rug tegen de muur.”