‘Ik wil zeggen dat ik niet bang ben, maar dat ben ik wel’: Russische oppositie maakt loodzware week door

Aljona Kitajeva was een van de Russen die zeiden dat ze niet bang waren. Dinsdagavond werd ze opgepakt in het centrum van Moskou en afgevoerd naar een politiebureau. Toen ze daar weigerde haar telefoon te ontgrendelen, namen vier agenten haar mee naar een kamertje.

Kitajeva, een 21-jarige oppositieactiviste, kreeg een zak over haar hoofd en werd van haar stoel geduwd door een van de agenten. “Hij zei: ‘Nu gaan we het stroomstootwapen gebruiken. Dat laat geen sporen achter.’” In een andere kamer op het bureau begonnen agenten de vingers van Kitajeva’s 19-jarige zus te breken toen zij weigerde vingerafdrukken te geven.

“Ik zou willen zeggen dat ik niet bang ben”, zegt Kitajeva in een video vanuit de wachtkamer van een Moskouse rechtbank. Ze huilt zonder tranen. “Maar sinds dinsdag ben ik heel bang.”

Ruslands oppositie maakt een gebroken indruk. Met de zwaarste repressie sinds het einde van het Sovjetregime heeft president Poetin deze week een nieuw tijdperk geopend van zijn heerschappij. De ‘gemanagede democratie’ loopt ten einde. De weg naar een dictatuur is ingeslagen.

Mensenjacht

Dinsdag konden Russen via internet en de staatstelevisie rechtstreeks kijken naar de finale van een showproces tegen Poetins belangrijkste uitdager. Met strak gezicht legde rechter Natalia Repnikova een bindende uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens naast zich neer en deed wat van haar verwacht werd door de uitvoerende macht in het Kremlin: ze veroordeelde Aleksej Navalny tot 3,5 jaar dwangarbeid in een strafkamp.

Terwijl Repnikova het vonnis nog aan het voorlezen was, trok een leger Moskou in. Gewapende mannen in zwarte integraalhelmen en camouflagepakken zetten metrostations en pleinen af. Ouders met huilende kinderen ontvluchtten versierde winkelstraten en de lichtinstallaties voor het Bolsjoj Theater.

Wat volgde, was een mensenjacht door het historische centrum. Ruim duizend Russen die het toch waagden in het centrum te demonstreren tegen het vonnis, werden ingesloten in een straatje achter het chique Tsoem-warenhuis. Ze staken hun handen in de lucht en riepen: “Wij zijn ongewapend!” Het maakte niet uit. De agenten sloegen hun landgenoten tegen het asfalt.

Het politiegeweld beperkt zich niet langer tot de straat. Uit detentiecentra komen sinds dinsdag berichten van martelingen en intimidatie. Door een gebrek aan cellen kunnen arrestantenbussen nergens meer heen, waardoor demonstranten soms 48 uur in overvolle bussen staan zonder eten en drinken.

In de cel zitten nu ook journalisten. Sergej Smirnov, hoofdredacteur van de kritische nieuwssite Mediazona, kreeg 25 dagen gevangenisstraf voor een retweet van een grapje dat informatie bevatte over een illegaal protest. Een verslaggever van onderzoekskrant Novaja Gazeta zegt dat hij mishandeld is.

‘Laat jullie niet intimideren’

Navalny probeerde donderdag de moed onder zijn aanhangers erin te houden. “Laat jullie niet intimideren”, schreef hij in een bericht uit de gevangenis. “Als wij onze angst overwinnen, kunnen we ons vaderland bevrijden van het handjevol criminele bezetters.”

Maar de sfeer bij de oppositie is zwaarmoedig. “Ik durf niet meer te demonstreren”, zegt Aleksandra, een Navalny-aanhangster in Moskou die de afgelopen twee weekenden haar angst overwon en voor het eerst meeliep met verboden protesten. “Ik heb het gevoel dat Rusland een land is waar het kwaad altijd wint.”

“Het is niet de beste tijd voor ons”, zegt Andrej Fatejev, gemeenteraadslid voor Navalny’s partij in Tomsk, de Siberische studentenstad waar de oppositieleider vergiftigd werd. “We hadden hoop dat we Aleksej vrij konden krijgen.”

Fatejev is nog op vrije voeten, maar in Moskou zijn de belangrijkste mensen uit Navalny’s team allemaal opgesloten. Ze zitten vast in afwachting van strafzaken waardoor ook zij jarenlang strafkolonies kunnen ingaan. De beschuldiging: overtreding van de coronaregels. Een aanklacht die volgens Navalny’s aanhangers bedoeld is om de bevolking te laten zien dat het Kremlin het rechtssysteem kan manipuleren. Vrijwel alle coronaregels zijn immers allang opgeheven en op politiebureaus lijken ze ook niet te gelden. In cellen voor acht personen worden soms meer dan twintig demonstranten vastgehouden.

Buitenland

Ruslands oppositie wordt nu aangestuurd vanuit buurland Litouwen. Leonid Volkov, de coördinator van Navalny’s netwerk aan partijkantoren, werkt vanuit Vilnius om uit de handen te blijven van Poetins veiligheidsdiensten. Ook twee andere kopstukken van Navalny’s organisatie verblijven nu in het buitenland.

Poetins staatsmedia maken gretig gebruik van die informatie om hun eeuwige complottheorie geloofwaardiger te maken: oppositiepolitici werken allemaal voor buitenlandse inlichtingendiensten om een revolutie te ontketenen in Rusland. Buitenlandminister Sergej Lavrov zei afgelopen dinsdag nog dat Navalny’s vergiftiging “in scène is gezet” met hulp van westerse inlichtingendiensten.

De koers van de oppositie gaat veranderen, liet Volkov donderdag weten via YouTube. Voorlopig geen demonstraties meer. “Als we elke week de straat opgaan, dan krijgen we nog eens duizenden arrestaties en honderden mishandelingen. Onze partijkantoren raken dan verlamd en dan kunnen niet meer doorgaan met de voorbereiding voor de parlementsverkiezingen.”

Felicitaties uit Europa

Voor de vrijlating van Navalny vertrouwt Volkov nu op hulp van Amerikaanse en Europese regeringen. “We zullen hem uit de gevangenis krijgen via instrumenten in het buitenlandbeleid.”

Maar de berichten van de Europese continentgenoten zijn niet bemoedigend voor de oppositie. Twee dagen na het showproces voor Navalny reisde EU-buitenlandchef Josep Borrell naar Moskou voor het eerste EU-bezoek aan Rusland sinds 2017. Borrell feliciteerde Rusland met Spoetnik V en zei te hopen dat het Europese Geneeskundeagentschap het vaccin goedkeurt. Over Navalny zei Borrell zich “grote zorgen” te maken. Maar hij zei dat er “geen voorstel klaarligt” voor sancties.

De oppositie ziet Europa’s opstelling als een vrijbrief voor Poetin. “Ernstige zorgen worden geuit”, schrijft Garri Kasparov, de Russische oud-schaakwereldkampioen en gevluchte oppositiepoliticus, in een opiniestuk voor de Washington Post. “Leiders of hun plaatsvervangers ‘roepen de Russische regering op’ om (arrestanten) ‘onmiddellijk’ vrij te laten of op te houden met haar laatste gruweldaad. Deze verklaringen noemen Poetin zelden bij naam, waardoor gedaan wordt alsof Rusland een normaal land is met een normale regering.”

Parlementsverkiezingen

Navalny’s medewerkers verleggen hun focus naar de parlementsverkiezingen van september. Ze hopen dan via een truc Poetins partij Verenigd Rusland te decimeren in het landelijke parlement. Die truc, ‘slim stemmen’, bleek al effectief op lokaal niveau. Door kiezers op te roepen om zich te verenigen achter bepaalde tegenkandidaten van Verenigd Rusland, verloor Poetins partij in verschillende steden de meerderheid.

Andrej Fatejev, de Navalny-medewerker in Tomsk, belandde vorig jaar op die manier in een gemeenteraad waarin Poetins partij in de minderheid is. “Het stadsbestuur slaagt er niet meer in om alle beslissingen door de raad te krijgen.”

Herhaling van de stemtruc op landelijk niveau is moeilijker. De oppositie gaat ervan uit dat het Kremlin de uitslag zal vervalsen. Maar hoe groter de schaal van de vervalsing, des te groter de kans dat de Russen nog massaler de straat opgaan, zo hoopt Navalny.

“Een verkiezingsuitslag kan een autocratie niet veranderen”, zegt Artjom Gindinson, een Navalny-aanhanger in Nizjni Novgorod. “Maar de reactie op de uitslag kan dat wel.”

In de afgelopen weken bewees Navalny in het hele land meer mensen dan ooit op straat te kunnen krijgen. Het waren er nog niet genoeg om een scenario te forceren als in Wit-Rusland, waar de troepen van dictator Loekasjenko met minder zijn dan de demonstranten. Maar eerst moet de Russische oppositie bijkomen van de zwaarste week uit haar bestaan.

Aljona Kitajeva, de 21-jarige oppositieactivist die in een video vertelde over haar marteling op een politiebureau, zit voorlopig nog vast. Kort na het opnemen van de video kreeg ze van een rechter twaalf dagen gevangenisstraf opgelegd. Voor deelname aan een protest.