‘Ik wil herinnerd worden als iemand die toch wel een ongewone weg heeft afgelegd’: wie was Pieter Aspe?

‘Pieter Aspe maakte de misdaadliteratuur in Vlaanderen volwassen.’ Wat was het geheim van Vlaanderens bekendste thrillerauteur, dit weekend overleden op zijn 68ste?

‘Koning van de Vlaamse misdaadroman’, ‘de Vlaamse Appie Baantjer’, ‘de Simenon van Brugge’. Aan ronkende eretitels vanwege BV’s, ministers én collega-auteurs geen gebrek voor de zaterdag overleden Pieter Aspe (68).

Dat Aspe tijdens de voorbije 25 jaar onverstoorbaar zowat vijftig boeken uitbracht en 3,5 miljoen exemplaren wist te slijten: het zijn cijfers die doen duizelen. Toen vorig jaar zijn – nogal smeuïge – biografie verscheen, zei hij in de Krant van West-Vlaanderen: “Ik wil herinnerd worden als iemand die toch wel een ongewone weg heeft afgelegd: van conciërge van de Heilig Bloedkapel in Brugge tot schrijver. Een beetje vergelijkbaar met het verhaal van een armoezaaier die miljonair wordt.”

De lokroep van het commerciële was hem niet vreemd: “Een boek op de markt brengen is één ding, het gelezen krijgen is iets anders. Het is weinigen gegeven om 25 jaar lang te blijven scoren”, klonk het trots. Niet voor niets richtte Aspe nog, na wrijving met zijn uitgever Manteau, een paar jaar geleden de nv Aspe op, zodat hij zelf de financiële touwtjes in handen had.

“Hij was er altijd bloedstollend eerlijk over dat hij veel gelezen wou worden”, vertelt collega-misdaadauteur Toni Coppers. “En de laatste jaren dacht hij nog meer na over zijn vak én het respect voor de schrijver: wie gaat er met de centen aan de haal? Vandaar die nv Aspe. Zo effende hij ook het pad voor andere auteurs: je kunt hier je geld mee verdienen, als je je gedraagt als een ambachtsman.”

‘Een hopeloze marginaal’

Twaalf stielen, dertien ongelukken, dat vat zowat de jonge jaren van Aspe alias Pierre Aspeslagh samen. Hij trok naar de Gentse universiteit om er politieke en sociale wetenschappen te studeren, om er al in het eerste jaar de brui aan te geven. En de baantjes vervolgens aan elkaar te rijgen: hij werkte in een groothandel van pvc-buizen, als makelaar in granen en veevoeders, bij de mutualiteit, in een textielfabriek, om ook bij de zeevaartpolitie terecht te komen. “Ik voelde mij een hopeloze marginaal en ben stevig beginnen te drinken. Dat was de enige manier om onze ellende enigszins te vergeten”, getuigde hij in zijn biografie.

Maar het tij keerde toen hij als conciërge in de Heilig Bloedbasiliek van Brugge aan de slag ging. Hij vond er inspiratie voor een roman en stuurde het manuscript op naar Manteau, dat het uit de stapel viste. Het vierkant van de wraak (1995) van de 42-jarige debutant sloeg aan. In een mum van tijd had Aspe een breed publiek te pakken, met tot 1999 elk jaar een nieuwe thriller rond het duo Van In-Martens, om vanaf 2000 een tempo van twee boeken per jaar te hanteren. Hercule Poirotprijzen volgden, én natuurlijk de succesvolle VTM-reeks met Herbert Flack.

“Aspe sprong in de jaren negentig in het gat dat Jef Geeraerts had laten vallen”, vindt Coppers. “Geeraerts’ misdaadromans waren intellectueler, met veel research. De rest van het genre in Vlaanderen was toen nogal amateuristisch. Aspe maakte het genre salonfähig, zoals Baantjer dat in Nederland had gedaan.”

Thrillerkenner Lucas De Vos sluit zich daarbij aan: “Aspe gaf de voorrang aan dagelijkse verhalen, timmerde aan een stevige plot, en werkte met herkenbare personages die al snel een eigen leven gingen leiden: de wat drankzuchtige, sombere commissaris Pieter Van In, zijn geliefde substitute Hannelore Martens, en zijn homoseksuele secondant, de brigadier Guido Versavel van de Brugse politie.”

“Zo’n weerbarstige cactus als Van In en dat samenspel met Hannelore, dat werkte heel goed”, zegt Coppers. “Hij verdoezelde de kleine kantjes niet van zijn personages. Er zat weliswaar veel testosteron in zijn schrijfstijl maar toch lazen veel vrouwen hem graag omdat hij Hannelore als een echte vrouw neerzette.” De Vos: “Er zit ook heel veel autobiografisch in Van In, dat onvervulbare verlangen naar de grote liefde, naar erkenning, naar overgave, naar verzet tegen regelneverij. En de mateloosheid van simpel genot.”

Enorme werkdiscipline

Toch prijst Coppers ook Aspes enorme werkdiscipline. “Hij schreef elke dag zijn 1.700 woorden, werkte zes dagen op zeven, wat er ook gebeurde in zijn soms roerige privéleven.” Hoewel hij weleens stug overkwam, bleek hij “zacht en innemend” en “warm en grappig” als hij je beter kende, zegt Coppers. Minder bekend is dat hij ook jonge auteurs steunde. Ish Ait Hamou meldt op sociale media hoe blij hij was met Aspes duw in de rug toen hij debuteerde: “Je gaf me de bevestiging van wat ik dacht te weten maar niet helemaal zeker van was. Dat schrijven mijn ding was”.

Het stak Aspe wel dat de literaire kritiek en de culturele wereld met een boogje om hem heen liepen. “Ik word al twintig jaar verguisd in culturele kringen”, klonk het in 2019 wrang in De Tijd. “Als Pieter Aspe iets slims zeg, wordt dat zelden zo geïnterpreteerd. Als Stefan Hertmans iets onnozels zegt, luistert iedereen”, voegde hij eraan toe.

In 2018 had Aspe zich ook laten opmerken met zijn forse kritiek op de Boekenbeurs, waar hij jarenlang de lokvogel bij uitstek was. Hij wou niet meer komen, onder meer omdat hij het absurd achtte dat je moest betalen om er boeken aan te schaffen. Signeren op een Antwerps terrasje dan maar, als rebellie. Het jaar nadien kwam hij schoorvoetend weer opdagen. Dat Aspe is overleden net op het moment dat de toekomst van de Boekenbeurs wel heel ongewis is, mag een wrange samenloop van omstandigheden heten.