‘Ik heb gisteren de gaskraan toegedraaid. Dit is niet meer rechtvaardig’: deze burgers laten zich niet intimideren

De voorschotfactuur geldt deze dagen als ultieme angstgegner, maar sommige burgers laten zich niet intimideren. Ze kiezen resoluut de weg van het verzet. ‘Ik heb gisteren de gaskraan toegedraaid. Dit is niet meer rechtvaardig.’

“Nee, het is niet meteen een prettig vooruitzicht”, zegt Sammy Roelant (48) over de komende wintermaanden. Als het vriest, zal de drastische beslissing die hij zonet heeft genomen wellicht geen warm dekentje zijn. Roelant heeft zijn contract voor gas bij Eneco opgezegd, zonder enige intentie om een nieuwe leverancier te zoeken. “Ik heb de gaskraan gisteren toegedraaid, zodat er zeker geen verbruik meer is. Wat ik ga doen als Fluvius mij contacteert? Vragen of het mogelijk is om mij tijdelijk af te koppelen.”

Dat zal automatisch gebeuren, klinkt het bij Fluvius, omdat er in dit geval geen sprake is van een consument met betalingsproblemen. Dit is namelijk een bewuste keuze, een daad van verzet.

“In maart moest ik al eens een onverwacht bedrag van 1.500 euro betalen op mijn eindfactuur”, zegt Roelant, een alleenstaande huurder zonder recht op een sociaal tarief. Dat betekende al: geen reis in de zomer en andere extra’s schrappen. Het recent voorgestelde maandelijkse voorschot van 900 euro bleek de druppel. “Dat is niet alleen niet onbetaalbaar, het is niet rechtvaardig.”

Hij gaat het wel rooien, zegt Roelant, die normaal op gas rekent voor warm water en verwarming. “Veel gaan sporten en een douche nemen in de kleedkamer”, zegt hij. Een houtkachel wil hij niet, vanuit ecologische overwegingen. “Maar ik ga me een elektrisch vuurtje aanschaffen, dat ik in mijn kleinste slaapkamer kan zetten om een beetje op te warmen terwijl ik een boek lees. Of naar de bib gaan. En wie weet gebruik ik mijn opgespaarde verlof wel om in december naar het zuiden te trekken. Zelfs dat zou goedkoper uitkomen.”

Wij betalen niet

Hoe dan ook blijft het een radicale keuze. Op Facebook, waar Roelant zijn beslissing in een veelgelezen bericht heeft gegoten, zijn de reacties een mix van bewondering, bevestiging en bezorgdheid. Ook anderen doen hun plannen uit de doeken. “Niet betalen. Voor zover het een strategie is, is dit alvast de mijne”, schrijft iemand.

Dat laatste ligt in lijn met de Wij betalen niet-campagne, die een week geleden in ons land werd gelanceerd en de mosterd haalde in het Verenigd Koninkrijk. Volgens de website Dontpay.uk onderschrijven al bijna 175.000 Britten de belofte om vanaf 1 oktober de energierekening niet te betalen, als het beleid niet met oplossingen komt. “Ook hier kregen we al vijfduizend mails binnen, vooral van mensen die ons steunen”, zegt Peter Terryn, mede-initiatiefnemer van Wij betalen niet en gekend als anarchistisch politiek activist.

Het opzet is dus simpel: wel afnemen, niet betalen. ‘Als we dat op ons eentje doen, dan hebben we een probleem. Als we het met tienduizend doen, heeft de leverancier een probleem’, is de leuze. “Het is niet zozeer een oproep, maar een vaststelling: we kunnen het niet, dus doen we het niet”, zegt Terryn.

“In Schotland zie je mensen samen hun facturen verbranden. Dat soort gevoelens leeft ook hier.” Niet zozeer bij mensen die in armoede leven, maar bij hen die ertegenaan schurken, aldus Terryn. “Het gaat hier over de middenklasse, tweeverdieners die al jaren meedraaien in het systeem en nu plots enorme bedragen moeten ophoesten.”

Schuldindustrie

Stefan Goemaere, expert energiearmoede bij Saamo, ziet inderdaad dat heel wat mensen met gevoelens van machteloosheid kampen. “Wie niet op een beschermingsmaatregel kan rekenen, stelt zich de vraag: ga ik dit kunnen blijven betalen?” Tot een opstand leidt dat voorlopig nog niet. Volgens hem zijn mensen nu vooral angstvallig op zoek naar alternatieven: verwarmen op hout of pellets, snel nog zonnepanelen installeren, bezuinigen op alle mogelijke fronten.

“Voor zover dat lukt. Ik ken een mevrouwtje uit De Panne waar de verwarming twee jaar geleden al op 16 graden stond”, zegt Goemaere. “Op dit moment hebben veel mensen ook nog een buffer, maar spaargeld is niet eindeloos. Op termijn kan die machteloosheid zeker omslaan in boosheid.”

Over een betaalstop als oplossing is Goemaere evenwel sceptisch. Ook Eric Houtman, federaal ombudsman voor energie, stelt dat mensen op die manier in een cascade kunnen belanden van “administratieve kosten, ingebrekestellingen en uiteindelijk een incassobureau”. Dan wordt een collectieve daad van verzet algauw een enkeltje richting schuldindustrie, waarbij de bedragen zich blijven opstapelen.

Tegen leveranciers en overheid

Toch gelooft Terryn dat het kan. Het kernteam werkt momenteel aan een standaardbrief die mensen kunnen opsturen naar hun energieleverancier, waarbij ze betalingsproblemen claimen en juridisch niet als wanbetaler worden gebrandmerkt. Daarnaast is een aantal advocaten gecontacteerd, om te kijken of een groepsvordering tot de mogelijkheden behoort. Tegen de woekerwinsten van de energieleveranciers, maar ook tegen de overheid. “Elke Belg heeft recht op een behoorlijke huisvesting, en dat komt in het gedrang”, zegt Terryn.

In hoeverre burgers de sympathie voor de actie ook zullen omzetten in het verbranden van de factuur, is maar de vraag. Volgens Goemaere is het alleszins aan de regering om gerichte stappen te ondernemen. “Want die hoge prijzen gaan zich zeker de komende twee winters doorzetten. En dan volgt een verkiezingsjaar. De ruk naar de extremen zou erg groot kunnen zijn.”