"Ik dacht: fuck it, ik red het zonder diploma ook wel"

"Mijn moeder noemt me trots een selfmade woman"

Fleur van Groningen (36), journalist en cartoonist

"Ik heb me lang een mislukkeling gevoeld zonder diploma. Minder dan de rest. Ik was altijd bang dat ik niet verstandig genoeg was. Mijn stiefzussen hebben wel voortgestudeerd – de een is kleuterleidster, de ander bio-ingenieur – en bij hen ging het schijnbaar vanzelf.

“Tekenen was altijd mijn duidelijkste talent. Na de kunstschool in het middelbaar begon ik aan een studie illustratie. Ik kreeg hoge punten. Maar de rivaliteit en jaloezie onder de studenten werkte heel demotiverend. Omdat ik bovendien kampte met een depressie, besloot ik te stoppen.

“Makkelijk was het nooit. Een diploma blijft hét toegangsticket. Zelfs de meest obscure copywritingbureaus eisten een germanistendiploma. Ik vond enkel een baan als secretaresse. Zo afstompend dat ik na een jaar ontslag nam. Ik was platzak. Niks dat je zo ondernemend maakt als met je rug tegen de muur staan.

“In drie dagen heb ik, tussen de huilbuien door, een cartoonportfolio bij elkaar getekend voor het toenmalige magazine van Goedele Liekens. Ze hielden van mijn gekke hersenkronkels. Ook bij mannenblad Ché zagen ze een jonge vrouwelijke cartooniste die seksmopjes tekende graag komen. Vandaag schrijf ik voor verschillende kranten en magazines en ben ik bezig aan mijn vierde boek.

“‘Heb jij je erotisch kapitaal uitgespeeld?’, vroeg een mannelijke journalist me ooit. Beledigend, vond ik. Ik geloof liever dat mijn talent de doorslag gaf. Opvoeding speelt ook mee. Als mijn moeder niet zo had gehamerd op discipline en doorzettingsvermogen, was het me nooit gelukt. Als autodidact moet je opletten dat je niet steeds terugvalt op je beperkte, zelf aangeleerde trukendoos.

“Mijn moeder noemt me trots een selfmade woman. Bestaat er een mooier compliment? Ik ben zwanger en weet nu al: ik zal mijn kind alle kansen bieden om te studeren, maar ook niks pushen. Er wordt vandaag te veel nadruk gelegd op punten, presteren, diploma’s; veel te weinig op emotionele en creatieve intelligentie. Focus toch meer op zelfexpressie en psychologie, leer kinderen in smartphonetijden contact houden met zichzelf.”

"Geen leraar die ontdekte wat mijn talenten waren"

Koen Fillet, Radio 1-stem en kunstenaar

"Ik heb een diploma van de middelbare school, maar heb er wel acht jaar over gedaan. Toen ik in het vijfde nog eens bleef zitten bij Weten­schappen-Wiskunde, sloeg demotivatie over in wanhoop. Vraag me niet waarom het niet lukte, ik weet het nog altijd niet. Mijn zelfbeeld was negatief. Ik had zo vaak gehoord dat ik niet deugde, dat ik het geloofde. Ik wilde gaan werken, maar dat zagen mijn ouders niet zitten.

“Ik ben het eens met professor Wouter Duyck dat kinderen uitgedaagd moeten worden in het onderwijs. Dat de lat hoog moet. Maar ik weet uit ervaring welke kwets­uren je aan de schoolperiode kunt overhouden. Niemand heeft daar ooit ontdekt wat mijn talenten waren. Ikzelf ook niet. En dat mag je van leraren toch verwachten, niet?

“Na het middelbaar ben ik naar Sint-Lucas gegaan. Ik zeg altijd dat ik verliefd was en een meisje volgde. Maar ook dat was geen succes. Nogmaals: ik weet echt niet waarom. Twee jaar heb ik achter het loket van een bank gezeten, maar daar was ik zeer ongelukkig. Ik had me stilaan verzoend met een toekomst als vrachtwagenchauffeur of postbode.

“Toen ik hoorde dat de toenmalige BRT iemand zocht voor Het goede doel, een radioprogramma over ontwikkelingssamenwerking, heb ik meteen gesolliciteerd. Of beter: mij naar binnen geluld. Ik zei dat ik voor 11.11.11 werkte. Technisch gezien geen leugen, want ik was vrijwilliger. (lacht) Mondigheid is ook belangrijk in het leven.

“Ik heb een tijd les in radio gegeven aan het RITS, maar ik vond het vreselijk lastig om leerlingen punten te geven. Wat zegt zo'n examen over iemand zijn mogelijkheden op de lange termijn? Ik gaf iedereen dan maar gewoon hetzelfde.

“Ik kwam bij de BRT terecht tussen universitairen, maar merkte dat ik wel mee kon. De openbare omroep is mijn universiteit geweest. Dat, en de boeken die ik las.

“Je leert op de werkvloer vaak meer in drie maanden dan in vier jaar aan de universiteit. Al ben ik op zich absoluut voorstander van een hogere opleiding: je doet er parate kennis en maturiteit op. Bij mij is het mislukt, maar achteraf moet ik daar misschien blij om zijn. Ook die mislukkingen hebben me gebracht waar ik sta.

“Ik ben goed terechtgekomen, maar dat geldt zeker niet voor iedereen. Ik zou als werkgever meer waarde hechten aan talent dan aan een diploma, maar niet elke werkgever is zo slim als ik. (lacht)”

"Je hart volgen is de juiste keuze, maar niet de meest evidente"

Lara Chedraoui (33), zangeres bij The Intergalactic Lovers

"Op dit moment heb ik vooral spijt dat ik geen hoger diploma heb. Ik zit in de zoektocht naar een dagjob – van mijn muziek alleen kan ik niet leven – maar de opties zijn superbeperkt. Gewoon omdat ik geen papiertje heb. De vorige generatie kon nog gemakkelijk na het middelbaar in een bedrijf beginnen en zich helemaal opwerken. Nu is dat veel minder ­evident.

“Interimkantoren komen altijd met dezelfde dingen af: schoonmaak- en vleesverwerkingsbedrijven, strijkateliers, ergens aan de band. Niet dat ik die jobs te min vind. Zeker niet. Ik heb ze ook allemaal gedaan, net als horeca, maar in de jobs die worden aangeboden is weinig tot geen flexibiliteit mogelijk. Voordeel: een leven zonder diploma is een reis rond de wereld – je komt zoveel verschillende mensen tegen van zoveel verschillende milieus.

“Maar soms worstel ik en wil ik, naast de muziek, een stabiele toekomst. Een baan die banken er toch van overtuigt om mij een lening te geven om een huis te kopen. En dan steekt het – hard – dat ik er zelfs niet voor in aanmerking kom. Zelfs als ik zeg dat ik vier talen spreek, graag werk en snel bijleer.

“Als zangeres schipper je heel de tijd tussen een megamooie droomwereld en de harde realiteit. Mensen zijn echt in de waan dat artiesten sowieso rijk zijn. Helaas. Je botst ook regelmatig op vooroordelen als je zegt dat je geen diploma hebt. Zeker met een achternaam als Chedraoui. Ze spreken je aan in traag Nederlands bijvoorbeeld, of onderwerpen je aan een test van kleuterniveau. Wel leuk om daar dan megahard op te slagen. (lacht)

“Als ik politici hoor verkondigen dat de kwaliteit in het onderwijs omlaag gaat, denk ik: dat is niet mijn ervaring. Bij Latijn-Moderne Talen zat ik bij de middenmoot. Moeten scholen meer kijken naar talent, minder naar punten? Het is dubbel. Als je ingenieur wilt worden, kom je er niet zonder die basis wiskunde.

“Mijn moeder, een verpleegster, wou zo graag dat ik een diploma haalde. Na het middelbaar heb ik drie jaar rechten gestudeerd. Om oorlogsverslaggever te worden. Sommige vakken gingen geweldig goed. Maar ik bleef steken op economie: zes keer hetzelfde examen, zes keer dezelfde walk of shame. Ik ben pro studeren om je wereldbeeld te verruimen, maar het gaat vaak vooral om blokken. Wat heb je aan dat vanbuiten leren als een rechtshandboek na drie jaar al verouderd is?

“Daarna volgde drie jaar theater- en filmwetenschappen. Ook daar wrong het vooral bij één vak. Na een dispuut met een prof heb ik foert gezegd. ‘Te koppig Chedraoui’, denk ik nu.

“Wat ik mensen vooral wil meegeven is dat uw hart volgen de juiste keuze is. Maar ik weet dat het niet de meest evidente is.”

"Voortstuderen had de dingen voor mij wel makkelijker gemaakt"

Meryame Kitir (38), federaal fractieleider sp.a

"Mijn vader wilde heel graag dat zijn elf kinderen zouden voortstuderen. Zelf werkte hij, sinds hij van Marokko naar Maas­mechelen verhuisde, in de mijn. Een diploma zou ons leven makkelijker maken, zei hij.

“Het plan was om in Hasselt te gaan studeren. Om boekhouder te worden, of kleuterjuf. Maar de dood van mijn vader, in het laatste jaar van mijn humaniora, veranderde alles. Ik besloot dichter bij huis te blijven en mee voor mijn broertjes en zusjes te zorgen. Als de oudste die nog thuis woonde, wilde ik mijn verantwoordelijkheid nemen.

“Twee sollicitaties liepen op niks uit. Niet door een gebrek aan diploma. Op één test vroegen ze of ik ooit een hoofddoek op het werk zou dragen. Ik sloot niks uit. Het foute antwoord.

“In de Ford-fabriek in Genk kon ik meteen beginnen. Na mijn uren volgde ik nog boekhouden in avondonderwijs. Heftig, maar ik wilde het zo graag. Ook voor mijn vader. Als vakbondslid kreeg ik ook een vorming en leerde ik over balansen, ondernemingsraden, hoe te bemiddelen. Dubbelop met dat avondonderwijs, dus ben ik met het laatste gestopt. Stom, vind ik nu, want je mag dan wel de kennis hebben, zonder attest heb je geen bewijs.

“En dat bewijs blijft in onze maatschappij ongelooflijk belangrijk. De arbeidsmarkt hinkt op dat vlak achterop. Een diploma is belangrijk, maar het is ook niet alles. Hoeveel mensen gaan uiteindelijk iets helemaal anders doen dan de richting die ze gestudeerd hebben?

“Voortstuderen had de dingen voor mij wel gemakkelijker gemaakt. Toen ik in 2007 in de politiek stapte, had ik een achterstand. Ik moest nog veel, zo niet alles, leren. Met gezond verstand kom je een heel eind, maar dossiers over het pensioen- of socialezekerheidsstelsel vereisen vooral veel kennis. Ik heb serieus moeten blokken. Blijven leren vind ik minstens even belangrijk als een goede basis.

“We moeten het maximum uit kinderen halen. Alleen, voor het ene kind is dat een zes, voor het andere een tien op tien. We moeten iedereen gelijke kansen geven. Want niet iedereen vertrekt op gelijk niveau. De topgroep trekt zijn plan wel. De groep die blijft zitten, die niet de juiste studierichting kiest, die zou ons meer zorgen moeten baren.”

"Als je film wil doen, moet je dan alle rivieren kennen?"

Jan Verheyen (55), regisseur

"Het onderwijs is nog te klassiek. Ik ben net als Lieven Boeve, topman van het katholiek onderwijs, pro een vak ‘mens en samenleving’. Maar: niet ten koste van een uur Neder­lands. Ik ben het namelijk ook eens met Geert Bourgeois: de slinger slaat stilaan door naar het welbevinden van de leerlingen. Te veel jonge mensen kunnen zich nog amper fatsoenlijk uitdrukken.

“Zelf had ik een haat-liefdeverhouding met school. Ik hield van het sociale aspect op het internaat, haatte de vakken die mij volstrekt overbodig leken voor mijn verdere leven. Ik wist al vrij snel dat ik iets met film wilde doen. Moet je dan echt alle rivieren op een blinde kaart van België kunnen aan­duiden?

“Het middelbaar was een lijdensweg met veel B-attesten en wisselen van richtingen. Noem het overmoed, koppigheid of arrogantie – of een mix van de drie – maar toen ik in het zesde een hoop herexamens had, dacht ik: fuck it, ik kom er zo wel. Mijn vader, een accountant, was er niet blij mee, maar gaf me twee jaar om er iets van te maken.

“Ik heb geluk gehad. Ik ben de juiste mensen tegengekomen, filmnerds zoals ik, mensen zoals Marc Punt. Een eigen filmfestival bleek een geweldige springplank richting distributie en goede contacten met producenten. De timing stond aan onze kant: de sector lag in de jaren 80 op zijn gat, je moest er enkel in springen. Toen de rest nog op school zat, had ik al een voorsprong opgebouwd. Ik zit natuurlijk in een creatieve sector, als architect was ik er niet geraakt zonder diploma.

“Als mijn twaalfjarige dochter straks mijn voorbeeld als drop-out wil volgen, wordt dat een pittig gesprek. Het zijn andere tijden. Ook in de filmwereld. In deze professionele filmindustrie zou mijn bewandelde pad moeilijker, zo niet onmogelijk zijn. Er zijn wel meer platformen, zoals YouTube, om je ding te doen en naam te maken. Maar vroeger kwamen stagiairs op een filmset van overal, de laatste tien jaar komen ze braaf van de filmschool. Met meer eenheidsworst als gevolg: pro Lars von Trier, anti Spielberg. Jammer.”

"Ik heb nog steeds moeite met de dt-regel, maar ik heb me nooit minder gevoeld"

Noël Slangen (53), voormalig communicatieadviseur, nu columnist en ondernemer

"Ik ben in het vijfde middelbaar gestopt met school. Dat had te maken met mijn onrustige thuissituatie. Ik kom uit een vierde wereld-milieu met een vrij ongewone thuissituatie. Ik wilde zo snel mogelijk op eigen benen staan. Op mijn zeventiende startte ik met mijn eerste tijdschrift, op mijn negentiende had ik een reclamebureau. Het gevolg van doorzettingsvermogen, weerbaarheid, geluk, ontzettend veel lezen en de kunst om verbanden te kunnen leggen. Had ik wel voortgestudeerd, mijn leven was allicht een stuk saaier geweest.

“Ik heb nog steeds moeite met de dt-regel. Maar ik heb me nooit minder gevoeld. Ik ben op zowat alle universiteiten gastdocent geweest. Mijn boeken worden er als leerstof gebruikt. Toch ben ik een sterk pleitbezorger van een diploma. Ja, het is mogelijk om zonder ver te raken in het leven. Zoals het ook voor een kettingroker mogelijk is om honderd jaar te worden. Niet iedereen leert vanzelf. Tijdens een opleiding – of het nu de universiteit is, of een hotelschool – verzamel je de legoblokken die nodig zijn om een kasteel te bouwen.

“Ervaring is even waardevol. Maar zonder diploma en zonder ervaring wordt het moeilijk. Sollicitanten met dat profiel geraakten bij mijn voormalige bedrijvengroep C en Connect bijna nooit door de toelatingstesten.

“Ik had een afschuwelijke hekel aan school. Heel de dag luisteren was een beproeving. Ik las liever. Er is een gebrek aan diversiteit in het onderwijs. Zeker in het middelbaar. In het lager heb je nog methodescholen. Mijn kinderen gingen naar de freinetschool, waar ze een en ander meer zelf mochten indelen.

“‘School is niet voor iedereen’ hoor je soms. Maar dat zou wel moeten. Er wordt te vaak van de standaardleerling vertrokken. Iets als optioneel huiswerk kennen we in Belgische scholen helaas amper. Het is nochtans ideaal voor zij die meer uitdaging nodig hebben. Er is weinig ruimte voor uitmuntendheid. Maar evengoed te weinig aandacht voor zij die de aandacht het meeste nodig hebben, de ‘laagste’ leerlingen. Kansarme leerlingen of zij die met een taalachterstand kampen. Nu gedijt vooral de middengroep goed.”