Iedereen wist dat de storm kwam, niemand had een crisisplan: wat liep hier fout?

De kracht waarmee storm Eunice vrijdag over het land trok, zette verschillende instellingen er last minute toe aan om maatregelen te nemen. Het treinnetwerk werd zo deels stilgelegd en verschillende scholen sloten hun deuren. Politici en experts vragen zich echter af waarom er niet sneller ingegrepen werd.

“Dit kan de ergste Belgische storm in meer dan dertig jaar worden.” Donderdagochtend waarschuwde David Dehenauw, hoofd van de Dienst Weersvoorspellingen bij het KMI, al dat storm Eunice niet zomaar geruisloos zou passeren. De voorspelde kracht van de rukwinden was voor het laatst gezien in 1990, toen orkaan Daria over het land trok.

Vrijdag bleek Eunice gelukkig enigszins milder te zijn dan eerst voorspeld werd. Aan de kust werden weliswaar windsnelheden van 133 kilometer per uur gemeten, maar dat was nog steeds een stuk lager dan de piek van 168 kilometer per uur die in de jaren negentig genoteerd werd. Bovendien vielen destijds ook 11 doden en 40 gewonden, terwijl vrijdag ‘slechts’ één dode viel en enkele burgers verwond raakten. Daarnaast bleef ook de materiële schade beperkter: in de winter van 1990 moesten verschillende bedrijven hun activiteiten maandenlang staken om de opgelopen stormschade te herstellen. Eunice zorgde vooral voor weggewaaide dakpannen en gebarsten ramen, al werden ook meldingen van ernstige schade gedaan.

De windsnelheden volgden tijdens storm Eunice misschien de eerder optimistische modellen van het KMI, maar het had ook anders kunnen uitdraaien. Dehenauw riep daarom donderdag al op om waar mogelijk thuis te blijven en het KMI kondigde code oranje af voor de provincies West- en Oost-Vlaanderen en voor Antwerpen. Gezien de uitgebreide waarschuwingen van experts is het dan ook behoorlijk opvallend dat verschillende instellingen tot vrijdagvoormiddag wachtten om over hun crisisbeleid te communiceren.

Voldongen feiten

De NMBS liet bijvoorbeeld pas rond 11 uur weten dat het treinverkeer in West-Vlaanderen tijdens de storm vier uur lang stilgelegd zou worden. In Oost-Vlaanderen werd 90 procent van de ritten geschrapt en in Antwerpen werden de grote lijnen niet bediend. Duizenden reizigers werden zo op het laatste moment voor voldongen feiten gesteld en moesten op zoek gaan naar een alternatief om thuis te komen. De spoorwegdienst had immers geen extra bussen ingelegd om gestrande pendelaars te vervoeren. Op de reguliere dienstverlening van De Lijn konden getroffen reizigers ondertussen lang niet altijd rekenen: het bedrijf legde het bus- en tramverkeer in de zwaarst getroffen provincies vrijdagmiddag stil. Op sociale media beschuldigden verschillende pendelaars de NMBS daarom van laattijdige en gebrekkige communicatie.

In eerste instantie reageerde de NMBS op de kritiek van klanten door te stellen dat ze lang probeerde om reizigers van een zo groot mogelijk vervoersaanbod te voorzien. In de loop van de namiddag stuurde de organisatie de toon van de oorspronkelijke communicatie bij. Verschillende politici hadden namelijk kritiek geuit op de aanpak van het spoorwegbedrijf. Vooruit-Kamerlid Joris Vandenbroucke sprak van ‘een ongelooflijke blunder’, en beloofde federaal minister van Mobiliteit Georges Gilkinet (Ecolo) te ondervragen in het parlement. De minister tikte op zijn beurt de CEO van Infrabel op de vingers, waarna de beheerder van het spoorwegennet met openlijke excuses kwam.

Het openbaar vervoer is niet de enige dienst die pas op het laatste moment besliste hoe hij op de aankomende storm zou reageren. Tientallen scholen uit het westen van het land lieten vrijdagvoormiddag weten dat ze hun leerlingen al rond 12 uur naar huis zouden sturen. Voor de pendelende studenten van de Universiteit Antwerpen waren de geannuleerde lessen hooguit vervelend, maar voor de ouders van jonge kinderen betekende de late beslissing wel dat ze halverwege hun werkdag nog een oplossing moesten bedenken om hun kroost op te pikken. Bovendien ging een deel van de scholen gewoon door met de vooropgestelde lesplanning. Volgens de provinciegouverneurs en de ministers van Onderwijs ligt de bevoegdheid voor beslissingen over noodweer namelijk steeds bij de individuele directieteams.

In het Belgische crisisbeleid rond noodweer krijgen lokale overheden en organisaties bijzonder veel autonomie. Volgens professor crisismanagement Hugo Marynissen (Antwerp Management School) is die aanpak een logisch gevolg van het feit dat ons land geen duidelijke plannen of structuren heeft om met dergelijke noodsituaties om te gaan. Volgens hem is het niet nodig om een overkoepelend orgaan op te richten dat het crisisbeheer kan aansturen, maar moet er vooral goed samengewerkt worden tussen de provinciale niveaus. “Het is bijvoorbeeld niet omdat je het materiaal en de manschappen van verschillende hulpverleningszones samenbrengt, dat ze meteen ook kunnen samenwerken.”

De coördinatie tussen verschillende overheidsniveaus moet volgens Marynissen daarom vaker getraind worden, al weet hij evenmin waarom verschillende instanties pas vrijdagvoormiddag op de storm reageerden. “Misschien is er te weinig bewustzijn rond, want iedereen had de info van tevoren. Ik hoop alleszins dat deze storm snel overwaait”