Humanitaire crisis in slow motion: ‘Azeri’s proberen Armenen uit Nagorno-Karabach te verdrijven’

Al meer dan twee maanden blokkeren vermeende Azerbeidzjaanse milieuactivisten de enige toegangsweg die de enclave Nagorno-Karabach met Armenië verbindt. Inwoners zitten vast en in de regio is een tekort aan zo’n beetje alles. ‘Het is een georkestreerde humanitaire crisis.’

Het ooglid van Artjom Tsaturyan trilt als hij het heeft over zijn familie, die hij nu al meer dan twee maanden niet heeft gezien. Zeker als het over zijn kleinkinderen gaat, wellen er tranen op in zijn ogen. Begin december vertrok de 68-jarige Tsaturyan uit zijn woonplaats Stepanakert in de regio Nagorno-Karabach om een groep van vijftien kinderen naar de Armeense hoofdstad Jerevan te rijden, waar de jongens en meisjes meededen aan het Junior Eurovisiesongfestival.

Als beroepschauffeur maakte Tsaturyan de rit al ontelbare keren. Hij kan de route over de slingerwegen en dwars door het hooggebergte haast dromen, mompelt hij, terwijl hij zijn ogen sluit en even afdwaalt naar de gaten in het asfalt en de vangrail-loze bochten tussen de besneeuwde bergtoppen.

Maar deze keer was het anders. Toen Tsaturyan met de tieners huiswaarts wilde keren naar de enclave op de Kaukasus die onder controle staat van etnische Armenen maar internationaalrechtelijk Azerbeidzjan toebehoort, kreeg hij te horen dat de enige weg die Nagorno-Karabach met Armenië verbindt op slot zat.

Familie en vrienden stuurden hem video’s van een groep vermeende Azerbeidzjaanse milieuactivisten die op 12 december de zogeheten Lachin-corridor blokkeerde, de smalle landstrook en enige toegangsweg naar Nagorno-Karabach. De demonstranten sloegen een tentenkamp op langs de weg en weigerden iedereen de toegang tot de regio. Totdat ze zelf toegang zouden krijgen tot een paar lokale mijnen, waar volgens hen milieunormen worden geschonden.

Oorlog met 6500 doden

Sindsdien zit Tsaturyan vast. Net als driehonderd lotgenoten verblijft de zestiger nu al weken op kosten van de Armeense overheid in een hotel in de Zuid-Armeense stad Goris, niet ver van de ingang van de Lachin-corridor. Nog eens zevenhonderd andere inwoners van Nagorno-Karabach verblijven elders in Armenië in afwachting van de opening van de doorgang.

Wanneer Tsaturyan terug kan, is geheel onduidelijk. “Het is tergend om niet te weten wanneer er een einde komt aan deze blokkade”, zegt hij zittend in een grote zetel in de bruinkleurige lobby van Hotel Mina in het centrum van Goris. Hij slaat daar zijn dagen kaartend, ouwehoerend en bierdrinkend. “Ik wil gewoon naar huis. Ik mis mijn vrouw, mijn kinderen en mijn kleinkinderen.”

Armenië en Azerbeidzjan zijn al jaren in een conflict verwikkeld over Nagorno-Karabach. Na een eerste grootschalige oorlog, begin jaren negentig kregen etnische Armenen het voor het zeggen in de regio die ze doopten tot de Republiek Artsach. In het najaar van 2020 kwam het opnieuw tot bloedvergieten tijdens een oorlog van ruim zes weken, die aan zeker 6500 mensen het leven kostte.

Na bemiddeling door Rusland kwam het in november dat jaar tot een staakt-het-vuren. Onder de voorwaarden van de deal kreeg Azerbeidzjan de controle over delen van Nagorno-Karabach weer in handen. Ook het gezag over zeven aangrenzende regio’s, die sinds de jaren negentig eveneens onder controle van Jerevan stonden, kwam weer in handen van Bakoe. Daarnaast streek een Russische vredesmacht van 2000 soldaten neer in het gebied, waaronder in de Lachin-corridor, om te voorkomen dat het tot nieuwe onlusten komt.

‘Groente en fruit amper te krijgen’

Maar nu de blokkade al ruim tien weken aanhoudt, lijkt die vredesmacht onmachtig of onwillig om een einde te maken aan de versperring van de weg. De 120.000 Armeense inwoners van Nagorno-Karabach zijn afhankelijk van die weg, voor de aanvoer van onder meer voedsel en medicijnen. Ondertussen voltrekt zich in de enclave een humanitaire crisis in slow motion, doordat er nog maar een fractie binnenkomt van de voorraden.

“Er is een tekort aan alles”, vertelt Tsaturyan. “Familieleden in Nagorno-Karabach vertellen me dat eten schaars is. Met name groente en fruit zijn amper te krijgen en ook medicijnen raken op.” Zijn woorden sluiten aan bij de beelden die vanuit de regio naar buiten komen.

Daarop zijn winkels met lege schappen te zien en mensen die in de kou in lange rijen staan om voedsel te bemachtigen, dat inmiddels met een bonnensysteem wordt gerantsoeneerd en uitgedeeld. Daarnaast kampt de regio met gastekorten en dagelijkse stroomonderbrekingen. Dat komt doordat de pijpleidingen en elektriciteitskabels vanuit Armenië via Azerbeidzjaans grondgebied naar Nagorno-Karabach lopen en Bakoe te pas en te onpas aan de kranen en knoppen draait.

Hulporganisaties en westerse regeringen riepen Azerbeidzjan de afgelopen tijd al op een einde te maken aan de blokkade, aangezien het vermoeden bestaat dat de milieuactivisten die de weg blokkeren de steun van de regering genieten.

Zo wees een onderzoek van het Amerikaanse RFE/RL uit dat vrijwel geen van de zelfverklaarde demonstranten een verleden heeft in het klimaatprotest. Ook wapperen de activisten al weken met de Azerbeidzjaanse vlag, scanderen ze nationalistische leuzen en wees Bakoe een voorstel om een onafhankelijk internationaal team de mijnen te laten inspecteren van de hand.

Geopolitiek schaakspel

Het heeft er kortom alle schijn van dat de mensen die de Lachin-corridor blokkeren pionnen zijn in een geopolitiek schaakspel dat over de rug van de inwoners van Nagorno-Karabach wordt gespeeld. Door de regio langzaam af te knijpen van de buitenwereld, probeert Azerbeidzjan de rest van de enclave onder controle te krijgen, zo klinkt het vanuit Jerevan.

Anderen menen dat Bakoe de blokkade gebruikt als drukmiddel om andere belangen na te jagen, zoals de aanleg van een andere landcorridor – door Armeens grondgebied – die de Azerbeidzjaanse enclave Nachitsjevan zou moeten verbinden met het Azerbeidzjaanse ‘vasteland’.

Ondertussen speelt de regering in Bakoe de vermoorde onschuld. Zo verklaarde president Ilham Aliyev op 10 januari dat er helemaal geen sprake is van een opzettelijke blokkade. “Vorige maand passeerden er nog vierhonderd vrachtwagens van Russische vredestroepen over de weg. Vanzelfsprekend transporteren die vrachtwagens ook voedsel voor de Armenen in Karabach.”

Maar de werkelijkheid is een stuk weerbarstiger dan de potentaat doet voorkomen, zo leert een bezoek aan de ingang van de Lachin-corridor. Bij het checkpoint houdt een groep kettingrokende politieagenten en militairen van de zelfverklaarde Republiek Artsach de wacht bij een handmatige slagboom, middenin een bevroren en hagelwit landschap. In containers die als provisorische kantoren dienen, warmen de mannen zich op aan een houtkachel die eveneens dienstdoet als fornuis.

“Er passeren hier vrijwel geen voertuigen meer”, vertelt een van de politieagenten die vanwege zijn officiële functie niet met zijn naam in de krant wil. “Vóór de blokkade kwamen hier meer dan duizend auto’s per dag langs. Nu hooguit tien of twintig.”

Alleen voertuigen van het Rode Kruis en de Russische vredesmacht mogen de weg gebruiken, vertelt de agent. “En busjes die goederen leveren voor de vier dorpen binnen de Lachin-corridor die nog vóór het kampement van die zogenaamde activisten liggen. Ook de inwoners van die vier dorpen kunnen de weg nog gebruiken.”

Reprimande van een collega

Het beeld dat hij schetst lijkt te kloppen. In anderhalf uur tijd lopen de agenten slechts vier keer naar buiten om de slagboom te bedienen: één keer voor een legerjeep met Russische vredessoldaten, één keer voor een goederenbusje en twee keer voor museumwaardige Lada’s met brullende knalpijpen waar inwoners in zitten van de dorpen die nog voor de blokkade liggen.

“Verder dan die dorpen kom je niet. Op de weg staan vier controleposten van de Russen en die sturen iedereen terug”, zegt de agent, terwijl hij in de mistige verte naar de contouren van een militaire basis wijst waar een Russische vlag op wappert.

“Feitelijk zijn het dus de Russen die de weg blokkeren, niet die zogenaamde klimaatactivisten, want die staan pas op het gedeelte áchter de Russische checkpoints”, voegt hij er terloops aan toe. De opmerking komt hem op een reprimande te staan van zijn collega. Het is niet de bedoeling dat hij dat soort uitspraken doet.

Even later wil de agent wanneer zijn collega niet luistert er nog wel fluisterend wat aan toevoegen. Want wat hem betreft is het een eenvoudige optelsom. “De Russische vredestroepen tolereren die demonstranten al meer dan twee maanden. Ze schermen met het excuus dat ze geen gewone, vreedzaam protesterende burgers weg willen sturen. Volgens mij hebben Moskou en Bakoe simpelweg in het geheim een deal gesloten, en daardoor duurt de blokkade nu al zo lang.” Wat de motieven van Moskou zouden zijn, weet hij ook niet. “Maar het blijven Russen”, besluit hij met een knipoog.

Kwade opzet of niet, in het mozaïek van geopolitieke belangen zijn het de gewone burgers die als altijd het onderspit delven. Want vooralsnog mag alleen het Rode Kruis langs de blokkade rijden. Een woordvoerder van de organisatie laat weten dat het Rode Kruis sinds het begin van de blokkade in totaal 24 medische evacuaties heeft uitgevoerd waarbij 99 patiënten waren betrokken.

Daarnaast faciliteerde de hulporganisatie het transport van kinderen die met hun ouders werden herenigd, onder wie de tieners die deelnamen aan het Junior Eurovisiesongfestival, en voert ze noodzakelijke hulpgoederen aan zoals babyvoeding, hygiëneproducten en medicijnen.

Hulppakketten sturen gaat niet zomaar

Voor de rest ontbreekt het de inwoners van de enclave aan vrijwel alle essentiële goederen en diensten en is het voor de gestrande bewoners van Karabach een kwestie van wachten totdat de corridor weer opengaat. Zo ook voor de 37-jarige Vahram Sargsyan die eveneens al sinds halverwege december in Hotel Mina verblijft. Hij vertrok vlak voor de blokkade met zijn gezin naar Jerevan omdat een van zijn kinderen een medisch-specialistische behandeling nodig had.

Hoewel hij maar wat graag terug naar huis wil, is het vooral zijn familie in Nagorno-Karabach waar hij zich zorgen over maakt. “De tekorten zijn enorm en hulppakketten sturen gaat niet zomaar”. Wel hebben Sargsyan en zijn lotgenoten een manier gevonden om de hoogstnoodzakelijke spullen bij familie en vrienden te krijgen. “Ik geef af en toe pakketjes mee aan het Rode Kruis en we geven ook weleens onderhands wat mee aan Russische vredessoldaten die het vervolgens afleveren.”

Sargsyan is de Russische vredestroepen dan ook dankbaar dat ze hem zo nu en dan helpen bij het verzenden van noodgoederen, maar tegelijkertijd wantrouwt hij ze net zo goed. “We zijn afhankelijk van ze, maar ze zouden ook die activisten gewoon weg kunnen sturen om de blokkade op te heffen. Dat doen ze niet en dat zet je aan het denken. Maar voor nu ben ik hoe dan ook blij dat ze af en toe spullen willen leveren.”

Het gaat daarbij voornamelijk om babyvoeding, luiers en medicijnen, vertelt Sargsyan. “We kunnen geen grote pakketten meegeven. Daarom kiest iedereen hier voor spullen voor de allerkleinsten en de alleroudsten. Voor de rest teren mensen op de voorraden die ze nog hebben, en wie slim is kan nog wel wat krijgen op de zwarte markt. Maar de situatie wordt met de dag schrijnender. Feitelijk proberen ze ons langzaam uit te roken.”

Zestiger Tsaturyan knikt instemmend. “De Azeri’s proberen met de hulp van de Russen alle Armenen uit Nagorno-Karabach te verdrijven. Want ondanks dat niemand de regio meer in mag, mogen mensen er wel vrijwillig uit. Zo proberen ze Karabach langzaam uit te knijpen.” Maar als de Azeri’s denken dat ze de inwoners van Karabach uit hun huizen kunnen verdrijven, dan gaan ze voorbij aan de veerkracht en weerbaarheid van de lokale bevolking, voegt hij eraan toe. “We zijn wel wat gewend. We laten ons niet afpersen. Daar verandert deze georkestreerde humanitaire crisis niets aan.”