‘‘Hou je bek, kutwijf’, beet de politie mijn moeder toe’: Belgische stemmen over racisme

Sinds de dood van de Afro-­Amerikaan George Floyd onder een witte politieknie, op 25 mei, woedt #BlackLives­Matter heviger dan ooit. Ook in Europa, ook bij onze burgers. ‘Ik denk wel twee keer na voor ik de politie bel.’

‘Ook in het parlement werd ik aanzien voor ‘de kuisvrouw’’

Tracy Bibo Tansia (29)

Werkt voor Mamas for Africa in Oost-Congo, een vzw die Afrikaanse vrouwen steunt in hun strijd tegen geweld en uitbuiting.

“De protesten in de VS zullen aanhouden tot alle betrokken agenten gearresteerd zijn. Hoe kun je nu toekijken hoe iemand vermoord wordt? Toch zal het noodzakelijke kantelmoment er pas komen wanneer de politici die voor inclusieve wetgeving zijn, massaal verkozen zullen raken. Zoals Barack en Michelle Obama zeggen: go out and vote.

“Ook ik zal twee keer nadenken voor ik de politie bel. Je hoort zoveel verhalen dat je helaas vooroordelen kweekt tegenover agenten. Ooit stond de politie voor de deur bij een feestje van een vriendin omdat de buren hadden geklaagd over lawaai. Een witte vriend van mij zei: ‘Ik zal wel met hen praten. Anders kan het fout aflopen.’ Alle zwarte vrienden hebben zich toen verborgen. Dat kan toch niet, anno 2020? De politie moet uiteraard de orde handhaven. Maar al te vaak passen ze excessief geweld toe bij mensen met een migratie-achtergrond. Agenten moeten een opleiding krijgen rond diversiteit, en strengere sancties oplopen wanneer ze excessief geweld gebruiken of zich racistisch gedragen.

“Door mijn verhuis naar Oost-Congo – ik woon er nu zeven maanden en werk voor Mamas for Africa – besef ik pas welke zware impact al die micro-agressie in België had op mijn mentale gezondheid. Zo vaak kreeg ik het n-woord te horen, zo vaak kreeg ik racistische verwensingen naar mijn hoofd. In het parlement, waar ik een tijdje medewerkster was voor CD&V, werd ik ook aanzien voor ‘de kuisvrouw’. Op dat vlak is het echt een verademing om in Oost-Congo te leven. Ik ben hier gelukkig.

“Nochtans ben ik altijd goed ondersteund door mijn ouders en had ik een aantal rolmodellen. Ik heb mijn privileges, ik woon in een witte wijk. Wie al die steun niet heeft, wordt snel depressief door die voortdurende afwijzing, denk ik. Die wordt bang en gaat lijden aan posttraumatisch stresssyndroom. Zeker zwarte mannen worden specifiek geviseerd en meteen gelabeld als schietgrage gangsters, blijkt uit onderzoek van de Koning Boudewijnstichting. Stilletjesaan betert het. Ik blijf hopen dat meer wetten en meer diversiteit een kentering zullen veroorzaken.”

‘Op de luchthaven werd ik als zwarte vrouw als enige uit de rij gehaald’

Nadia Nsayi (°1984)

Politicologe en auteur van Dochter van de dekolonisatie.

“Wat in de VS gebeurt, is vreselijk, maar de positie van zwarte mensen in onze samenleving is ook problematisch, net zoals ons verleden. Ook wij zitten met een heel zware koloniale erfenis. De Belgische kolonisatie van Congo duurde slechts 75 jaar, maar ging gepaard met racistische propaganda in het onderwijs, de Kerk en de berichtgeving. Dat bepaalde hier de beeldvorming over zwarte mensen. Dat verleden vertaalt zich nog altijd in ons heden.

“Er is zowel dagelijks als structureel racisme. Dagelijks krijgen zwarte mensen te maken met micro-agressies. Ik maakte het zelf al mee, uitlatingen als ‘vuile zwarte, ga terug naar uw land...’. Op Brussels Airport werd ik ooit uit een wachtrij gehaald. Ik moest mijn koffer openen maar weigerde en vroeg de agent: ‘Besef je dat je net de enige zwarte vrouw uit de rij haalde?’ Ik kan wel tegen een stootje, maar zoiets heeft een impact, zeker als je dat constant meemaakt. Tussen 2003 en 2008 ging ik in Leuven vaak uit met mijn Congolese vrienden. Op de Oude Markt werd hun regelmatig de toegang tot cafés ontzegd. Ik herinner me een gemeenteraadslid dat langs­kwam en zei: maak hier geen punt van, ga gewoon elders uit. Die houding is net het probleem.

“De prioriteit moet gaan naar de strijd tegen structureel racisme. Het kan niet dat mensen nog altijd huisvesting of een job geweigerd wordt op basis van kleur. In Londen, maar ook in Brussel en Luik, is de Afrikaanse gemeenschap ook niet toevallig disproportioneel getroffen door de coronacrisis. Wie zijn de verzorgers in ziekenhuizen en kassiers in supermarkten in Brussel? Mensen van kleur die niet thuis konden blijven. Als je socio-economische situatie slechter is, is je gezondheid meestal ook minder goed.

“We hebben wetten. Racisme is strafbaar. Maar zowel het politieke als het politionele niveau neemt racisme niet ernstig genoeg. Om verandering mogelijk te maken, moet men de racismewetgeving streng toepassen – zeker tegen het haatdiscours op sociale media. Nu gaan we weer betogen, maar als er geen aanhoudende druk is op het beleid, zal er niets veranderen. In de regeringsonderhandelingen zou de strijd tegen racisme een apart hoofdstuk moeten worden.

“George Floyd is wereldwijd een symbool van een systeem dat fundamenteel ziek is, want historisch racistisch. Het gaat niet alleen over hem, maar over algemeen onrecht. Black Lives Matter is niet even een hype op sociale media, het gaat over leven en dood van zwarte mensen. De frustratie onder zwarte jongeren is ook hier groot. De politici moeten dit kanaliseren. We zijn op een kantelmoment beland. Het positieve is dat er nu ook witte mensen voor de rechten van zwarte mensen betogen, dat is een begin.”

‘Wij worden systematisch uitgesloten: voor werk, wonen, onderwijs’

Junior Mthombeni (48)

Acteur, regisseur en muzikant.

“Normaal gezien reageer ik niet instant op de actualiteit, maar nu kan ik niet anders. We moeten met z’n allen een gebalde vuist maken en reageren tegen het politiegeweld dat de dood van George Floyd veroorzaakte. Laten we dit moment samen grijpen. Laat dit geen hype, hoe hartverwarmend ook, blijven. Want racisme veroorzaakt ook een pandemie, en dat al veel te lang. Dit virus is niet tastbaar en niet aanwijsbaar, maar richt onnoemelijk veel schade aan.

“Er zijn al verschillende wetenschappelijke studies over verschenen, en toch raakt het niet uitgeroeid. Integendeel. Nog steeds is het hier bon ton om racistisch-fascistische praat uit te slaan, nog steeds blijven wandaden door de politie ongestraft. Denk maar aan Mawda (Koerdisch meisje van 2 jaar dat in 2018 omkwam door een politiekogel), Mehdi (17-jarige jongen die vorig jaar stierf na een aanrijding met een politiewagen), Adil (19-jarige man die dit jaar werd geschept door een politiewagen en overleed) of Semira Adamu (Nigeriaanse asielzoekster die in 1998 door verstikking om het leven kwam tijdens haar uitzetting).

“Toen ik jong was, heb ik alle mogelijke clichés over racisme meegemaakt, en daar heb ik een halve paranoia aan overgehouden. Als zwarte man leef je in een andere realiteit dan als blanke Belg.

“In de VS en in België heerst nog altijd apartheid. Het apartheidsregime in Zuid-Afrika was tenminste eerlijk, want daar stond het in de wet, en wist elke zwarte wie zijn vijand was. Mijn vader was een anti-apartheidsactivist bij het ANC, ik heb zijn strijd van nabij meegemaakt. Nu worden wij systematisch uitgesloten – voor werk, wonen, onderwijs – maar staat het nergens neergeschreven.

“Ik wil – ik moet – dit thema daarom tastbaar maken in mijn werk, ook al heb ik daar niet altijd zin in. Bij wijze van spreken maak ik elke dag een voorstelling over een man zoals George Floyd. Met de acteurs van Dear Winnie (Mthombeni’s nieuwste theatervoorstelling, over Winnie Mandela en over zijn vader, red.) komen we maandag al samen om enkele monologen op te nemen rond zijn dood. Dinsdag zullen ze online staan en gaan ze hopelijk viraal. We zullen ook ­samen zijn laatste woorden eren.”

‘‘Hou je bek, kutwijf’, beet de politie mijn moeder toe’

Charlotte Adigéry (29)

Zangeres en muzikant, actief solo en als lid van elektropunkgroep WWWater.

“Ik zoek al dagen de juiste toon om over de dood van George Floyd te spreken. Ik wil mijn kwaadheid aan de kant kunnen zetten, zodat ik niet beschouwd kan worden als ‘angry black woman’.

“Zowel mijn moeder als mijn nonkel zijn hier in België al behoorlijk toegetakeld door de politie. Mijn moeder keerde in 2006 – ik was 16 – terug van een avondje uit met collega’s in een taxi. Toen ze bij ons thuis aankwam, vond ze haar portefeuille niet. De taxichauffeur stond haar niet toe binnen geld te halen, hij belde meteen de politie. Die heeft haar in de boeien geslagen en meegenomen naar het politiekantoor in Gent. ‘Ta gueule, connasse’ (‘hou je bek, kutwijf’), kreeg ze daar toegebeten. De agenten hebben haar op haar knieën gedwongen, mede daardoor heeft ze nu twee knieprotheses.

“Voor het hele politiebureau moest ze zich daarna uitkleden, en heeft ze in haar onderbroek een nacht doorgebracht in de cel. Ik had de dag erna examen geschiedenis, en had geen flauw benul waar mijn mama de hele nacht was. Ze mocht me niet bellen. Ze heeft klacht ingediend bij het Comité P, maar die is geseponeerd.

“Zelf ben ik ook al heel agressief benaderd. Uitgemaakt voor ‘vuile negerin’, ‘makak’, in mijn gezicht geslagen en de weg versperd op de bus. Al die vernederingen hebben mijn gedrag gewijzigd. Ik neem steeds minder ruimte in. Ik wil mensen niet bevestigen in hun vooroordelen: ik probeer altijd zo goed mogelijk te rijden en geen fouten te maken in het verkeer. Ik ben van nature een warm persoon, maar ga nog vriendelijker proberen te zijn. Mijn mama heeft me dat ook geleerd: ‘Wees diplomatisch! Wees geciviliseerd!’

“Mag ik wel nog benadrukken dat er ook veel bewuste, vriendelijke en verwelkomende Belgen zijn? Ik heb hier mijn carrière kunnen uitbouwen, en me altijd ondersteund gevoeld door andere artiesten.

“Met het ouder worden voel ik me ook al beter in mijn vel, al schaam ik me vaak inherent om wie ik ben. Denk nu ook niet dat ik, of andere zwarte mensen, complexen hebben of een ‘gen’ waardoor we meer zagen. Ik gedraag me zo omdat ik me een derderangsburger voel. Die collectieve schreeuw nu, de vele ‘godverdommes’ van wit en zwart, laat die eindelijk bij iedereen dat gevoel wegnemen.”

‘Vandaag is het George in de VS, morgen misschien iemand van hier’

Marie Bamutese (38)

Schreef Overleven met de dood, vrouw van Afrika-journalist Peter Verlinden.

“Het raciaal geweld lijkt in de VS wel ingeburgerd. Afro-Amerikanen worden ontmenselijkt. Ik deel de bedenking van Will Smith dat racisme niet erger geworden is, maar wel zichtbaarder omdat het wordt gefilmd.

“Racisme is ook de reden waarom ik weeskind werd en naar België kwam. Ik vluchtte meer dan 25 jaar geleden uit Rwanda en was vijf jaar op de vlucht omdat de ene bevolkingsgroep de andere uitmoordde om racistische redenen, wat ook mijn ouders het leven kostte.

“Ook hier in België maakte ik al racisme mee, in een andere context. Zo had iemand in juni 2014 op onze muur ‘negers’ geschreven... In het dagelijks leven is racisme meestal subtiel. Een recent voorbeeld. Ik bracht mijn dochter naar een klasgenootje om te spelen. Ik moest in een smalle straat geparkeerde auto’s inhalen. Een chauffeur van de andere kant kwam plots in volle snelheid op me af. Hij stopte vlak voor me, zei dat hij vond dat ik mijn rijbewijs moest inleveren en bekeek me dan staalhard aan op een denigrerende, ontmenselijkende manier. Of dit kwam omdat ik vrouw was of zwart, of beide, weet ik niet, maar ik was in shock.

“Nu ik weer verder studeer, heb ik het geluk in de academische wereld te vertoeven, waar je verstandige mensen ontmoet die kosmopolitisch ingesteld zijn. Je wordt er beoordeeld op je kwaliteiten in plaats van op je huidskleur. Voor veel kansarmen met Afrikaanse roots is dat helaas nog lang niet zo.

“Kijk maar naar de studentenbevolking van een universiteit zoals de KU Leuven. Je ziet er overwegend witte jongeren uit de middenklasse, terwijl onze bevolking veel diverser is. De universiteiten zijn nog geen weerspiegeling van onze samenleving. Er is iets mis in het onderwijssysteem. Laten we als één samenleving de vraag stellen hoe dat komt.

“De politiek mag de frustraties niet ontwijken die zowel leven bij kansarme allochtonen als de kansarme autochtonen. Zij zijn speelbal geworden van populisten die bevolkingsgroepen aanwijzen als zondebokken voor sociale problemen. Want vandaag spreken we over George in de VS, morgen kan het iemand van hier zijn als we de populisten hun gang laten gaan.”

‘De rotte appels moeten uit het korps’

Jinnih Beels (43)

Sp.a-politica en ex-politiecommissaris.

“Ik lever al bijna twintig jaar strijd tegen structureel racisme en discriminatie – eerst bij de politie, daarna in de politiek – en ik zit nu echt met een dubbel gevoel. Bij elk incident zie ik hoe politici roepen dat er van alles zal veranderen, maar echt wakker schieten doen ze finaal niet. Ik begrijp dus ontzettend goed dat mensen boos en gefrustreerd raken.

“Hoe moeilijk is het om een mea culpa te slaan over de kolonisatie? Het is enorm bewonderenswaardig dat Patrick Janssens zijn excuses heeft aangeboden voor het aandeel van de Antwerpse politie in de deportaties van de Joden in de Tweede Wereldoorlog. Waarom kan dat niet voor de wreedheden in Congo? Mensenrechten werken toch niet volgens gradaties? Die blanke agenten in de VS die nu knielen voor de zwarte betogers, dat vind ik bijvoorbeeld een geweldig mooi symbool. Wie dat doet, start de dialoog.

“Of er bij de politie meer racisten zitten dan elders? Neen. Uit onderzoek blijkt dat 8 à 10 procent van de hele bevolking extreemrechts en racistisch denkt. Ik ben ervan overtuigd dat diezelfde percentages gelden voor het politiekorps. Dat strookt bovendien met mijn eigen ervaringen. Er is een harde, racistische kern, maar die kom ik ook elders tegen, zeker ook in de politiek. Bij rood, groen, geel, totaal niet alleen bij Vlaams Belang. Mijn achterban zal niet graag horen dat ik dat zeg, maar het is wel de waarheid. In elke partij zijn er zwart-witdenkers. Ik steek mijn tijd in de 90 procent die overblijft.

“Bij de politie is het onontbeerlijk dat zij erkennen dat ze aan etnisch profileren doen en dat er in de opleiding voldoende aandacht is voor – vaak zeer onbewust – racisme. Even belangrijk is dat agenten die mistoestanden aankaarten, de nodige ondersteuning krijgen. Het is helemaal niet evident dat collega’s andere collega’s wijzen op hun foute gedrag. Want ze moeten de dag erna weer met hen de straat op of in de combi zitten. Ik heb gemerkt dat het veel meer impact heeft wanneer je je collega’s zelf aanspreekt op hun discriminerende of racistische uitlatingen dan wanneer je naar je overste stapt. Maar er moet in het korps wel een mentaliteit heersen waardoor je dat durft. De omerta moet weg. De rotte appels dus ook. De politie moet op deontologisch vlak ‘vlekkeloos’ zijn.”

‘Wij waren veel te geduldig, maar voor de nieuwe generatie is dat geduld op’

Billy Kalonji

Voorzitter van COMRAF, adviesraad van de Afrikaanse diaspora in het AfricaMuseum. Interculturele bemiddelaar rond jeugd en tewerkstelling.

“Namens de Afrikaanse diaspora heb ik zestien jaar lang met het AfricaMuseum van Tervuren onderhandeld over de heropening. We dachten dat de renovatie in grote mate ging bijdragen aan de start van een inclusief dekolonisatieproces omdat het museum zichzelf niet kan dekoloniseren zonder de Afrikanen te betrekken en beroep te doen op hun expertise. We dachten constructief mee, om een museum te krijgen waarin iedereen zich kan herkennen. Wij geloofden er in, dat een museum kan helpen om de stereotypes te doorbreken die tot racisme kunnen leiden. Tot onze grote verrassing en tot onze spijt werd op onze goed doordachte voorstellen nog geen antwoord gegeven. Men wil niet langer praten over deze dekolonisatie, ook al ligt er erfgoed uit Centraal-Afrika waar wij ons eigen verhaal over willen vertellen, zoals gestolen maskers.

“De wortels van racisme en vooroordelen ten aanzien van mensen van Afrikaanse afkomst komt nochtans van koloniale machtsverhoudingen en zijn wijdverspreide propaganda. Het ­AfricaMuseum van Tervuren was destijds het epicentrum van deze propaganda, die de beeldvorming rond Afrikanen in België bepaalde met clichés die tot op vandaag nog altijd bestaan. Daarom heeft het museum een morele verantwoordelijkheid om daar iets tegen te doen. Het moet vooral een voorbeeld geven door mensen van Afrikaanse afkomst te betrekken, op álle niveaus. Zoals Mandela en Ghandi gezegd hebben: ‘alles wat u doet voor ons zonder ons is tegen ons’.

“Wist je trouwens dat zes op de tien Belgen met Congolese, Rwandese of Burundese roots een hoger diploma hebben? In Antwerpen en Brussel begeleid ik Afrikaanse jongeren op de jobmarkt. Wat ik helaas zie, is dat de talenten vertrekken. Van de 18 jongeren die ik hielp, zijn er maar twee blijven werken in de provincie Antwerpen. Zestien trokken weg, vooral naar Canada, de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. Dit bewijst dat hoogopgeleide Afrikaanse jongeren reële moeilijkheden hebben om zich hier te integreren. Als intellectuelen wisten zij nog veel frustraties over racisme te kanaliseren via dialoog. De vraag is of dat ook nog lukt bij de jongere generatie.

“De eerste generatie is veel te geduldig geweest, maar voor de nieuwe generatie is dat geduld op. Wij droomden destijds nog van een ­terugkeer naar ons thuisland, maar de huidige generatie is van hier en heeft ook recht op een droom. Namelijk dat België hun veilige thuisland is.”

‘Op sociale media riepen ze op ‘dat ze me moesten neerknuppelen’

Zelfa Madhloum (29)

Kersvers woordvoerder van Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert.

“Ik wou in alle stilte aan mijn job op het partijhoofdkwartier van Open Vld beginnen, maar dat lukt maar niet. Het parket heeft nu ook een onderzoek geopend naar alle racistische opmerkingen op nieuwssites en sociale media na mijn aanstelling.

“Het was nooit mijn bedoeling het gezicht te worden van de strijd tegen racisme. Maar ik laat me ook niet muilkorven, zeker niet na de afschuwelijke dood van George Floyd. Zwijgen is laf. Ik wil geen slachtoffer zijn.

“Al die aanvallen doen wel pijn: racisme slaat je hard en gemeen in het gezicht. Op sociale media riepen sommigen zelfs op tot geweld: er werd geschreven ‘dat ze mij moesten neerknuppelen’.

“De sociale media, dat zijn af en toe een open riool. Wat daar allemaal gezegd wordt, zonder gêne, dat kon een paar jaar geleden niet. Mensen zijn altijd bang geweest van het onbekende – dat blijft de basis van racisme – en dat wordt nu opgepookt door fake news en manipulaties.

“Een foto van mij met hoofddoek is doelbewust verspreid om me kapot te maken, haat op te roepen. Wat niemand daarbij vermeldde: die foto was genomen toen ik als reporter in Irak was, in een moskee, waar het dragen van zo’n hoofddoek verplicht is. Alsof je VRT-reporter Rudi Vranckx gaat beschuldigen van extremisme omdat hij een sjaaltje draagt in het Midden-Oosten.

“Maar soms zit het ook in kleinere hoekjes: ‘Heeft ze die job omdat ze het verdient, of omdat ze iemand nodig hadden om alle vakjes aan te tikken?’ Dat soort vragen, die je onrechtstreeks opvangt, doen nog het meeste pijn.

“In mijn vrije tijd ben ik scheidsrechter in het amateurvoetbal. Daar gaat het er niet meteen subtiel aan toe, en krijgt een vrouw ook veel over zich heen.

“Mijn gedrag zal niet veranderen door al die bagger. Weerbaarheid is minstens even belangrijk als op de barricades staan tegen racisme. Ik ben liberaal. Racisme is een gigantische vorm van onvrijheid, van mensen niet alle kansen geven waar ze recht op hebben. De steun die ik krijg binnen de partij – Egbert neemt het enorm voor me op, net als Maggie De Block en Gwendolyn Rutten – doet echt deugd.”