Hoop op vrede in Jemen groeit door gevangenenruil Saoedi-Arabië en Houthi-rebellen

Tien dagen lang namen vertegenwoordigers van de Saoedische overheid en de Houthi-regering plaats om dezelfde tafel. Dat is op zichzelf al een doorbraak. De strijdende partijen kwamen in het Zwitserse Genève overeen om 887 krijgsgevangenen vrij te laten en in mei, na de ramadan, bijeen te komen voor verdere onderhandelingen. Dat hebben de Verenigde Naties en het Internationale Rode Kruis maandag bekendgemaakt.

“Vandaag is een goede dag voor honderden Jemenitische families. Helaas ervaart Jemen niet zoveel goede dagen als het verdient”, zei speciaal gezant Hans Grundberg op de afsluitende persconferentie. Het hoofd van de Houthi-delegatie lichtte toe dat het gaat om meer dan zevenhonderd Houthi-gevangenen, bericht persbureau AP. In ruil daarvoor zullen de Houthi’s ruim 180 gevangenen vrijlaten, onder wie veel Saoedische en Soedanese soldaten.

Onder het akkoord vallen ook enkele hooggeplaatste militairen en vier journalisten die al jaren gevangen worden gehouden door de Houthi-rebellen. De journalisten hing de doodstraf boven het hoofd na een volgens Amnesty International oneerlijke rechtszaak. Misschien nog wel belangrijker zijn de afspraken voor gezamenlijke bezoeken aan elkaars detentiecentra en ongehinderde toegang tot alle gedetineerden. Beide partijen houden vermoedelijk nog duizenden krijgsgevangenen vast.

Opbouwen van vertrouwen

Daarmee groeit de hoop dat er een einde komt aan de slepende oorlog, die al meer dan acht jaar duurt. “Dit is een cruciale stap die een einde zal maken aan het lijden van veel gescheiden families en zal helpen vertrouwen op te bouwen tussen de partijen”, zei Daphnée Maret, hoofd van het Rode Kruis in Jemen. Ze denkt dat er snel meer vrijlatingen zullen volgen. Wel benadrukken alle betrokkenen dat het noodzakelijk is dat de gemaakte afspraken snel en volledig worden nagekomen.

In de onderhandelingen vertegenwoordigt Saoedi-Arabië de internationaal erkende regering van Jemen. Saoedi-Arabië leidt de brede coalitie die aan de zijde van de regering vecht. Critici wijzen erop dat maatschappelijke organisaties tot hun eigen teleurstelling niet om de onderhandelingstafel zitten. De resultaten zullen volgens hen pas succesvol zijn als ze ook in Jemen breed worden gedragen.

De Houthi’s, die eeuwenlang de macht in Jemen in handen hadden, leefden in de jaren voor de oorlog op steeds meer gespannen voet samen met hun soennitische landgenoten. Zelf hangen ze een unieke vorm van het islamitische sjiisme aan. Toen in 2014 protesten uitbraken tegen de regering van president Abdrabbuh Mansour Hadi greep de Houthi-beweging haar kans. De rebellen veroverden de hoofdstad Sanaa en zetten de regering af.

Humanitaire crisis

Saoedi-Arabië schoot de afgezette president te hulp – met toestemming van de VN-veiligheidsraad – waarna het conflict zich ontwikkelde tot een slepend geopolitiek conflict. De Saoedische coalitie heeft het zuiden van het land grotendeels in handen en de Houthi’s, gesteund door Iran, hebben controle over het noorden van het land en de hoofdstad.

De strijd is in meer dan acht jaar oorlog nauwelijks opgeschoven, maar heeft wel een niet te overziene humanitaire crisis ontketend. Er zijn honderdduizenden doden gevallen, direct – vooral de Saoedische bombardementen eisten veel slachtoffers - en indirect door het grote gebrek aan voedsel en gezondheidszorg. De VN schatten vorige maand dat 21 miljoen mensen, ongeveer tweederde van de bevolking, humanitaire hulp en bescherming nodig hebben.

Dat de hobbelige weg richting vrede nu is ingeslagen, is alleen mogelijk omdat Saoedi-Arabië en Iran daar de ruimte voor geven. De twee aartsvijanden zijn al decennia verwikkeld in een machtsstrijd, die in 2016 onder extra spanning kwam te staan. Toen werden de onderlinge diplomatieke relaties volledig verbroken. Hoewel er afgelopen jaren voorzichtige toenadering plaatsvond, kwam het als een grote verrassing dat Iran en Saoedi-Arabië deze maand besloten die banden te herstellen. Binnen twee maanden moeten de ambassades hun deuren weer openen.