Hongaarse leraren en leerlingen demonstreren zij aan zij: ‘Het is het minste wat we kunnen doen’

Tamás Palya (52) had niet gedacht dat ze hem zouden ontslaan. Toch gebeurde het, nadat de scheikundeleraar vorige maand zijn werk had neergelegd uit protest tegen de slechte omstandigheden in het Hongaarse onderwijs. En omdat de regering het docenten onmogelijk maakt om te staken. “Ik stond al dertig jaar voor de klas. Ik voelde me zo slecht na mijn ontslag. Maar dit beurt me op.” Palya, volle baard en blauwe pet, wijst naar de duizenden leerlingen, docenten en ouders die in Boedapest demonstreren.

Zijn ontslag was bedoeld om andere docenten te intimideren, denkt Palya. Maar het lijkt juist een averechts effect te hebben. Scholieren uit de hele stad vormen deze woensdagochtend een menselijke ketting van enkele kilometers. De demonstratie, in combinatie met een staking, stond al langer gepland. Maar het ontslag van Palya en vier collega’s aan het Kölcsey-gymnasium in Boedapest, vorige week vrijdag, was olie op het vuur. De hele woensdag zijn er demonstraties in zowel de Hongaarse hoofdstad als in kleinere steden.

Burgerlijke ongehoorzaamheid

Er was al veel onvrede in het Hongaarse onderwijs. Over de lage lonen – een beginnend docent verdient omgerekend rond de 500 euro per maand –, over de enorme werklast en over de gewoonte van de Hongaarse overheid om alles te centraliseren en zich te bemoeien met het curriculum. Maar het gaat om meer, zeggen opstandige leraren, onder Orbán is het onderwijs uitgehold en uitgekleed.

Daarbij is dit jaar hun stakingsrecht ernstig ingeperkt: leraren mogen staken maar moeten een groot deel van hun lessen alsnog geven, en ze mogen leerlingen niet uit het oog verliezen. Dat valt geen staken meer te noemen, zeggen docenten. Degenen die alsnog het werk neerleggen, ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’ zoals ze het zelf noemen, zijn in overtreding. En kunnen worden ontslagen, zoals Palya.

Tranen om ontslag

“Ik geloofde het eerst niet”, zegt de 17-jarige Hanna Hegedüs, die met haar klasgenoten in de bres springt voor haar leraren. Ze zat in de klas toen Palya bij de directeur werd geroepen. “‘Misschien raak ik wel mijn baan kwijt’, zei hij nog voor de grap. Toen hij terugkwam, bleek het gewoon waar te zijn. Sommigen van ons moesten huilen, ik ook. We zijn gek op onze leraar.”

Overigens is het niet de schooldirecteur die over het ontslag gaat, maar het schooldistrict, dat onder het ministerie van Binnenlandse Zaken valt. Daar deelt minister Sándor Pintér de lakens uit, een voormalig politiecommissaris. Zijn autoritaire reflexen dankt hij aan zijn vorige beroep, zeggen de demonstranten.

Het is opvallend hoeveel leerlingen voor hun leerkrachten opkomen. “Het is het minste wat we voor onze leraren kunnen doen”, zegt Alex Cumin (18), die in hetzelfde jaar zit als Hegedüs. Auto’s en bussen toeteren uit solidariteit naar de schoolklassen die langs de drukke verkeersader in het centrum staan. “Ze krijgen zo weinig betaald,” zegt Cumin, “terwijl ze hun hart en ziel in hun werk stoppen. Veel van onze leraren hebben een tweede of zelfs derde baan.”

Laag salaris, hoge werklast

Daarin schuilt nog een reden voor de snel toenemende onvrede. Door de economische crisis in Hongarije – hoge inflatie, devaluerende munt, stijgende energieprijzen – staat het water de docenten aan de lippen. Met salarissen tussen de 200.000 en 400.000 forint (470 tot 940 euro) per maand worden veel leerkrachten in feite onderhouden door hun partner of gedwongen meerdere banen te nemen. Volgens een recent rapport van de Europese Commissie behoren Hongaarse leerkrachten niet alleen tot de slechtst betaalde van de EU, ze hebben ook de hoogste werklast.

En er zijn steeds minder collega’s om die werklast mee te delen. Hongarije kampt met een groot lerarentekort. De slechte werkomstandigheden in het onderwijs jagen jonge docenten weg. Volgens de vakbonden komt Hongarije nu 17.000 leerkrachten tekort, circa 15 procent van het benodigde aantal. Ook kampt de beroepsgroep met vergrijzing: de komende vijf jaar gaan er nog eens 22.000 met pensioen.

Vandaar dat veel leerkrachten op de Wereldlerarendag, ondanks het gevaar voor ontslag, toch het werk neerleggen. Zoals Mariann Schiller (61), docent Hongaarse taal en literatuur. “Je kunt een paar leraren ontslaan, maar je kunt moeilijk een paar duizend leraren ontslaan”, zegt ze. “We móéten van ons laten horen, ook als we niet zeker weten of het iets gaat uitrichten.” Zo boos als de demonstranten op de regering zijn, zo sceptisch zijn ze over verandering.

Spandoeken en toeters

De Hongaarse regering is doorgaans bedreven in het tegen elkaar uitspelen van ontevreden burgers. Onvrede binnen bepaalde groepen slaat zelden over naar brede maatschappelijke onrust. Schiller: “De ene week de docenten, de andere week weer een andere groep.” Toch lijkt de geest in Boedapest even uit de fles. In de namiddag blokkeren duizenden leerlingen een brug in het centrum en staan ze met spandoeken en toeters op het plein voor het Hongaarse parlement. Het is het grootste protest in de Hongaarse hoofdstad in lange tijd.

Volgens Schiller is het een gunstig teken dat behalve leraren en leerlingen nu ook de ouders de straat op gaan. Moeders en vaders vullen de wegen van Boedapest met protestborden. Een van hen is Dorina Iszak (‘40 plus’). “Het is een schande dat leraren in dit land minder verdienen dan een schoonmaker. Maar voor onze regering is het prima: ze houden mensen graag dom.”