Hoelang houdt #PlekVrij het nog vol? ‘Dit is geen crisis om burgers mee op te zadelen’

Wat als de honderden gastgezinnen voor Oekraïense vluchtelingen straks afhaken? ‘Vooral onduidelijkheid is momenteel een probleem. Hoelang zal dit nog duren?’

Zoals gevreesd blijkt dat privé-initiatieven voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen, hoe nobel ook, niet altijd verlopen zoals gedacht of verhoopt. Ruim 80 procent van de Oekraïners die in ons land toekomen worden opgevangen door familie, vrienden of vrijwilligers. Vooral voor die laatste groep blijkt dit toch niet altijd evident.

Elly W. is een van de mensen die teleurgesteld terugblikt op de manier waarop haar ‘Plek Vrij-opvang’ is verlopen. Zij stelde begin maart haar huis open voor een Oekraïens gezin, maar dat besloot vorige week om zonder waarschuwing of uitleg ergens anders naartoe te gaan. Aan Radio 1 vertelde Elly W. maandag dat ze “nog snel thuis ging vertellen dat er brood klaar was in de broodmachine, toen ik ze een beetje ‘betrapte’ op wegvluchten”. Ze zegt dat ze zich al eerder vragen stelde bij het verhaal van het gezin. “We zijn wel goed, maar niet naïef. Ik had altijd al zoiets: is dit wel oprecht? Ik heb hen dan woensdagavond een aantal diepgaande vragen gesteld, waarop ze donderdag zijn vertrokken.”

Gecontacteerd door deze krant wil Elly W. niet meer vertellen over haar ervaring en vraagt ze om haar naam niet meer te vermelden. “Een negatieve boodschap over vluchtelingen willen mensen blijkbaar niet horen. Ik ben ondertussen bang van de gevolgen van mijn interview deze morgen”, laat ze weten per sms. Al voegt ze er wel aan toe dat het ‘Plek Vrij’-initiatief volgens haar niet goed doordacht is. “Dit is niet een crisis om bij burgers te steken. Daarnaast zijn we minder rationeel door de erge beelden en emoties (uit Oekraïne, red.), maar ben ik ervan overtuigd dat we in België fout bezig zijn door hier de mensen direct een statuut te geven zonder screening.”

Veel vragen

Volgens Vluchtelingenwerk Vlaanderen lijkt de uitval van gastgezinnen nog best mee te vallen. “Al merken we via onze hulplijn, die sinds begin vorige week actief is, wel dat er veel gastgezinnen met vragen zitten. De onduidelijkheid is het moeilijkst. Hoelang zal dit nog duren? Hoelang zal er nog nood zijn aan opvang bij mensen thuis en wat daarna?”, zegt Joost Depotter van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. De opvang bij gastgezinnen wordt aanzien als crisisopvang en dus per definitie van korte termijn. Maar wat is dat?

Ook vluchtelingen zelf zitten met veel vragen, vervolgt Depotter. “Praktische vragen, over hun sociale rechten in ons land of over de geneesmiddelen die je hier kan krijgen zonder een doktersvoorschrift. Maar soms ook moeilijke vragen, over psychosociale steun en huisvesting. Daarvoor werken we bij de hulplijn samen met de gespecialiseerde vzw’s Solentra en Orbit.” Oekraïners die naar de hulplijn bellen worden in het Oekraïens te woord gestaan. “We merken dat veel mensen ook gewoon eens nood hebben aan een gesprek in hun taal in een voor hen vreemd land.” Ook het federaal crisiscentrum en het Rode Kruis hebben hulplijnen geopend voor helpende burgers en vluchtelingen.

Vlaamse uitbreiding

Cijfers van staatssecretaris voor Asiel Sammy Mahdi (CD&V) leren dat tot op vandaag minstens 28.000 Oekraïense vluchtelingen zich hebben geregistreerd bij de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ). Het overgrote deel heeft onderdak gevonden bij eigen familie, vrienden of vrijwilligers: 22.600. Goed 5.400 Oekraïners doen een beroep op collectieve opvang, die georganiseerd wordt door de lokale overheden. Zowat 60 procent hiervan komt in Vlaanderen terecht, schat de Vlaamse regering.

Die Vlaamse regering buigt zich later deze week over een plan om de collectieve opvang voor Oekraïners verder uit te bereiden. Midden maart hebben Vlaamse steden en gemeentes al 6.000 plaatsen gecreëerd op uiteenlopende locaties. Het gaat onder meer om leegstaande sociale woningen en woon-zorgcentra, hotels die recent failliet zijn gegaan en zelfs kloosters of (delen van) een internaat. Tegen eind deze maand moet dat cijfer worden opgekrikt tot 18.000. Volgens de Vereniging voor Vlaamse Steden en Gemeenten zal dat lukken. “We zitten op schema”.

De uitdaging waar Vlaanderen nu voor staat, is om die opvang tegen de zomer richting 30.000 plaatsen te verhogen. “We weten dat de instroom de komende weken en maanden wellicht zal aanhouden. En we beseffen ook al langer dat de situatie bij gastgezinnen moeilijker en moeilijker wordt”, laat het kabinet van ‘MP’ Jan Jambon (N-VA) weten. “Dat is normaal: je begint aan zo’n opvang met veel goede intenties, maar het is niet simpel.” De bedoeling is dat de regering deze week een akkoord vindt over extra financiële ondersteuning voor steden en gemeenten die nog bijkomende opvangplaatsen vrijmaken. Nu voorziet men elke drie maanden 1.000 euro per opvangplek.

Sinds de Russische invasie van Oekraïne zijn 3,7 miljoen mensen het land ontvlucht, leren de meest recente statistieken van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. In totaal hebben 10 miljoen mensen, dat is meer dan een kwart van de totale bevolking, hun huis moeten verlaten. De VN schat dat er 6,5 miljoen binnenlandse ontheemden zijn in Oekraïne. Meer dan 90 procent van de mensen die Oekraïne zijn ontvlucht, blijken vrouwen en kinderen. Volgens UNICEF gaat het om 1,8 miljoen kinderen.