Hoe ziek is Groot-Brittannië? ‘Het is goed mogelijk dat de Conservatieven imploderen’

Sir John Curtice is een van de bekendste politicologen in het Verenigd Koninkrijk. Hij denkt dat Boris Johnson opnieuw kan meedingen naar het premierschap. ‘Maar dan is het mogelijk dat de Conservatieven imploderen.’

Hoe vat u de 45 dagen van Liz Truss als premier samen?

“Liz Truss was een premier met een zeer ideologische visie van een kleinere overheid, maar het lukte haar niet in te zien dat dit de verkeerde tijd was om dat doel na te streven. Zelfs tijdens haar leiderschapscampagne veroorzaakte de inflatie al een levenskostencrisis, waardoor de economische omstandigheden snel veranderden. Ze kwam dus aan de macht op een voor haar verkeerd moment en realiseerde zich dat niet. De brede publieke opinie dacht ook niet in haar richting.”

Heeft deze chaos het vertrouwen van de kiezers in de Britse democratie ondermijnd?

“Wat we nu al weten, is dat het vertrouwen in het vermogen van de Conservatieve partij om efficiënt te besturen een gevoelige klap gekregen heeft. We bevinden ons nog altijd in een voortdurende crisis, veroorzaakt door het falen van de regeringspartij. Het zal een tijdje duren voor we de gevolgen voor ons politieke systeem kunnen ontleden. Voor zover we zien in de peilingen, keren de kiezers zich niet af van de politiek zelf maar overwegen ze een stem voor het alternatief: de oppositiepartij Labour. In die zin functioneert ons democratisch systeem nog altijd normaal.”

Daarom vragen Labour en andere oppositiepartijen verkiezingen. Wat vindt u?

“Je kunt hun vraag begrijpen, ook namens hun kiezers die verandering willen. Helaas is er nu geen grondwettelijke plicht om vervroegde verkiezingen af te kondigen, want kiezers geven in dit land enkel partijen de meerderheid en zij beslissen wie er premier wordt. Een regering kan dus worden gevormd en hervormd zolang ze vertrouwen krijgt van een werkbare Lagerhuis-meerderheid.

“De vraag is of dit zo blijft. Er bestaat een risico dat de Conservatieve fractie in het Lagerhuis implodeert tussen rivaliserende kandidaten. Zover zijn we nog niet, maar de fractie strijdt nu onderling op zo’n manier dat er in deze legislatuur een punt kan komen dat er geen eensgezinde meerderheid meer is en ze dus ook geen regering kunnen vormen.”

De rivaliserende leiderschapskandidaten zijn Rishi Sunak, Penny Mordaunt en Boris Johnson. Wie maakt het meeste kans?

“Rishi Sunak is op dit moment de favoriet in de fractie. De grote vraag is of Boris Johnson ook honderd parlementsleden achter zich krijgt om maandagmiddag een geldige kandidatuur te kunnen indienen. Sunak moet hopen dat het hem niet lukt, of er wacht een felle strijd.

“Volgens mijn Conservatieve bronnen, die eerder ook voorspelden dat Truss het einde van deze week niet ging halen, is Johnson wel degelijk in staat om de kiesdrempel te halen. Ik verwacht wel dat hij in dat geval tijdens de stemming onder de parlementsleden zal verliezen van Sunak. De vraag is vervolgens of dit zal volstaan om ook de leden ervan te overtuigen dat Johnson terugbrengen nu misschien geen wijze beslissing is.”

Het kamp-Johnson denkt van wel en verwijst nog naar zijn verkiezingsmandaat van 2019.

“Dat is het argument van zijn kamp, ja. En het klopt natuurlijk dat hij de slechte opiniepeilingen na het ontslag van ex-premier Theresa May drie jaar geleden omturnde in een verkiezingsoverwinning. Het grote verschil is dat de economie het toen relatief goed deed en de Labour-oppositie onder leiding van Jeremy Corbyn niet.

“Johnson zelf torst sindsdien de bagage mee van ‘Partygate’ (feestjes in Downing Street die de strenge covidregels overtraden, MR). Hierdoor verloor hij al veel kiezers voordat hij begin juli zelf uit zijn ambt werd gezet. Nu ligt de Labour-partij ver voorop in de peilingen, met Keir Starmer als populairdere leider. De economie zit in het slop en de Tory’s strijden onderling.

“Johnsons voordeel blijft ongetwijfeld dat hij een briljante communicator is. Of hij voor de tweede keer in zijn opzet kan slagen, is voor mij minder zeker. De parlementsleden die hem in juli lieten struikelen, zijn immers nog niet met hem verzoend.”

Intussen zien veel gezinnen hun woonleningen enorm stijgen. Wordt dat de erfenis van Truss?

“De rentevoeten stijgen overal, dit was dus niet enkel de fout van Truss, maar ze heeft de situatie wel erger gemaakt, ja. Heel wat gezinnen zullen het de komende maanden moeilijker krijgen. De Britse levensstandaard neemt nu af.”

Het Verenigd Koninkrijk weegt op de internationale politiek, denk maar aan de steun voor Oekraïne. Is jullie reputatie als stabiele partner nu geschaad?

“Ik denk niet dat ons buitenlands beleid tegenover Oekraïne eronder zal lijden. Meerderheid en oppositie werken daarrond goed samen. Algemener groeit inderdaad wel de vraag of je nog kunt steunen op een gesprekspartner in de Britse regering die er voor langere tijd zal zijn. Dan ben ik geneigd te zeggen: de Belgen werden nog niet zo lang geleden snelle regeringswissels gewoon. Waarom zouden wij het dan niet kunnen?” (lacht wrang)