Hoe Zelensky door de oorlog een compleet ander mens werd

Er is niet één Volodymyr Zelensky. Er zijn er minstens drie. En de eerste twee krijgen geen opgestoken duim van de Oekraïense journalist en tv-presentator Serhi Roedenko. Hij schreef de eerste en nu geüpdatete biografie over het fenomeen.

Zelensky I, de komiek, bediende zich van platte, vaak beledigende grapjes. Hij was niet de grappigste thuis, aldus Serhi Roedenko. Zelensky II, de in 2019 gekozen president van Oekraïne, was in de eerste twee jaar ook geen succesnummer volgens zijn biograaf.

Hij deed grote uitspraken dat hij de corruptie en het nepotisme zou aanpakken, die zo welig tierden onder voorgaande presidenten. 13,5 miljoen Oekraïners geloofden in de beloofde grote schoonmaak. Die bleef uit. Sterker, halverwege zijn boek produceert Roedenko een lange lijst van benoemingen in Oekraïne onder president Zelensky. Veel familieleden, oude kameraden, zakenpartners en vrienden krijgen topbanen. Zelensky omringt zich met mensen die hij vertrouwt, ongeacht of ze geschikt zijn voor de positie. Sommigen worden betrapt op graaien. Maar dan valt Rusland het land binnen en staat Zelensky III op, de grote leider.

“We zagen een compleet ander mens”, zegt biograaf Roedenko in een videogesprek vanuit Kiev. “Critici zeiden dat hij de eerste zou zijn die in geval van oorlog de benen zou nemen. Maar Zelensky verraste iedereen: hij bleef en toonde zijn moed toen hij wist dat Russische saboteurs in Kiev rondliepen en hij zijn leven niet zeker was.” Tien moordaanslagen zouden er volgens Oekraïense veiligheidsdiensten op de president zijn beraamd. Zelensky bleek niet bang en sloeg een Amerikaans aanbod hem in veiligheid te brengen af met de inmiddels fameuze uitspraak: “Ik heb munitie nodig, geen taxi.” Inmiddels is hij een onbetwiste oorlogspresident en de personificatie van een heel volk dat niet buigt voor Russische agressie.

Zeventien talen

Ook voor de biograaf ging het allemaal hard. Na het aantreden van Zelensky schreef hij het eerste boek over de nieuwe president: Zelensky zonder make-up, bepaald geen bestseller. Toen brak de oorlog uit en op verzoek van een Duitse uitgever maakte Roedenko in de schuilkelder een geüpdatete versie. Zelensky, de biografie is inmiddels in het Nederlands en in nog zestien talen verschenen. Het beschrijft de transformatie van een Joodse showbizzondernemer en tv-clown tot charismatische leider en kandidaat voor de Nobelprijs voor de Vrede.

Er valt natuurlijk best wat te zeggen over de eerdere verschijningsvormen van Zelensky, maar Roedenko weegt zijn woorden. Dit is niet het moment om de tekortkomingen van de man uit te vergroten, vindt hij. Zelensky was volgens zijn biograaf slecht voorbereid op het ambt en had een beetje zoals Donald Trump geen idee van wat er werd verwacht, maar hij speelde toch mooi klaar wat geen van zijn vijf voorgangers lukte: de in taal, religie en politiek sterk verdeelde Oekraïners vechten zij aan zij voor een toekomst als onafhankelijke natie. Met dank aan de gehate Vladimir Poetin. Roedenko is wat dat betreft zeer uitgesproken: “Poetin verdient voor dat alles de doodstraf. Hij is een moordende maniak, van de oorlog in Tsjetsjenië tot zijn eigen oppositie, tot Georgië, tot Syrië, tot Oekraïne. Laat hem sterven als een hond, niet als een mens. Moge God onze gebeden daarover verhoren.”

Oligarchen

Om de opkomst van Zelensky te begrijpen moet het wel over de Oekraïense oligarchen gaan, zegt Roedenko. “Met hun televisiezenders hebben ze hem populair gemaakt en uiteindelijk ook naar het presidentschap gestuwd. In de eerste jaren hebben de oligarchen hem nog gesteund, totdat het parlement (waarin Zelensky’s partij de meerderheid heeft, red.) een wet aannam, in september 2021, waardoor oligarchen voor het eerst hun belangen moesten laten registreren.”

Het was de bedoeling in mei van dit jaar de explosieve lijst te openbaren, waarin precies staat wie een marktmonopolie heeft en wie belangen heeft in de Oekraïense politiek en de media. Dan gaat het dus feitelijk over inperking van de macht van miljardairs zoals Ihor Kolomosky, Rinat Achmetov en Victor Pinsjoek. “Ze hebben vijf Oekraïense presidenten eronder gekregen en waren klaar voor het gevecht met Zelensky, maar door de oorlog is dat er niet van gekomen.”

Gek genoeg had Zelensky bij zijn aantreden vooral zijn best gedaan een vredespresident te worden, weet Roedenko. Veteranen in de Donbas, waar al sinds 2014 wordt gevochten, konden Zelensky bij een bezoek wel schieten. De president wekte vlak na zijn aantreden de indruk wel wat grondgebied te willen afstaan om de moeizame betrekkingen met “die ouwe kaalkop” (zoals Zelensky Poetin noemt) op te lossen.

Maar Poetin wilde te veel en verkeek zich volledige op zijn jonge ambtgenoot. “Ja, hij is veranderd”, vindt Roedenko. Voor de oorlog zag hij Zelensky altijd als de acteur. Zijn pauzes, zijn mimiek en zijn gebaren. “Het was altijd wat geaffecteerd en niet oprecht. Sinds drie maanden is een totaal ander mens opgestaan, iemand die alle trucs uit het theaterleven heeft afgezworen en die vermoeid en ongeschoren zijn landgenoten toespreekt met echte emoties.”

Het boek ligt er. De oorlog gaat door. De wereld begint eraan te wennen, vreest Roedenko. “De sirenes en die schuilkelders kun je op een gegeven moment wel verdragen. Wat ik echt níét kan verdragen is dat Poetin ons land in puin schiet, elke dag weer. Hij heeft al veertigduizend huizen beschadigd.”

Serhi Roedenko, Zelensky, de biografie. Vertaling Roel Schuyt, Henky de Vries en Tobias Wals. Uitgeverij: Atlas Contact, 20 euro. ISBN 978 90 450 4721 8