Hoe veteranen in Waterloo hun trauma’s verwerken: ‘Ineens besefte ik: het klopt niet hoe ik het grootste deel van mijn leven heb ingevuld’

Veteranen en archeologen werken samen bij opgravingen in Waterloo, waar in 1815 de historische slag tegen Napoleon plaatsvond. Het draagt bij aan het verwerken van de oorlogstrauma’s van de veteranen.

De zon brandt op de rug van Manuel (50), die op handen en knieën in een greppel zit op de hoeve van het Belgische Mont-Saint-Jean bij Waterloo. Onder zijn camouflagehoed is zijn geconcentreerde blik gericht op de aarde waar hij zich met een troffel en een kwast voorzichtig een weg doorheen werkt, op zoek naar botten of andere restanten uit het verleden. Op deze legendarische grond kwam op 18 juni 1815 met een bloedige veldslag een einde aan de heerschappij van Napoleon.

Manuel is geen archeoloog maar een veteraan. Hij vocht mee in oorlogen in Bosnië, Kosovo, Irak, Afghanistan en Mali. Nu neemt hij deel aan een project van ‘Recovery on the Battlefield’, een nieuwe Nederlandse stichting ter ondersteuning van oorlogsveteranen met posttraumatisch stresssyndroom (PTSS) door middel van archeologie. Moederorganisatie Waterloo Uncovered brengt een groep van honderd internationale veteranen, archeologen en studenten twee weken bij elkaar voor dagelijkse opgravingen op het voormalig slagveld.

Weg uit de veilige haven

De Nederlandse veteraan Gerard (62) had aanvankelijk zijn bedenkingen bij het project. “Thuis vond ik alles buiten de deur moeilijk en nu zou ik twee weken weg zijn uit die veilige haven, weg van de structuur.” Als jongen van achttien werd hij uitgezonden naar Zuid-Libanon voor een VN-vredesmissie. Toen hij na een intens jaar thuis kwam, bleek contact maken met mensen moeilijk. “Op verjaardagen werd gepraat over Ajax-Feyenoord, of de bus die vijf minuten te laat kwam. Ik dacht dan: waar gaat dit over?” Hij vluchtte in extremen: parachutespringen, drank en vooral heel veel werken. “Ik was altijd weg van huis. Het was vermijdend gedrag, maar dat wist ik toen nog niet.”

Veertig jaar na de oorlog, in 2019, werd Gerard ingehaald door flashbacks. “Ik dacht constant aan Libanon. Ineens besefte ik: het klopt niet hoe ik het grootste deel van mijn leven heb ingevuld.” Hij ging in therapie en kreeg de diagnose PTSS. “Met PTSS sta je eigenlijk altijd aan. Alle geluiden komen hard binnen, je kunt de rust niet vinden.” Inmiddels is hij uitbehandeld voor zijn traumaklachten. Zijn deelname aan Recovery on the Battlefield is een laatste stap om vorderingen te maken, een manier om zichzelf uit te dagen.

Militaire kennis delen

“Na een traumatische ervaring heb je een nieuw doel nodig in je leven”, legt Mark Evans uit, oprichter van Waterloo Uncovered en zelf ook veteraan. “Hier worden veteranen niet alleen geholpen, ze helpen zelf ook door hun militaire kennis met de archeologen te delen.” In plaats van het oplossen van klachten als slapeloosheid of somberheid, ligt de focus van het project op het terugvinden van zelfvertrouwen door iets nieuws te doen. “Het gaat niet om moeilijke gesprekken voeren, maar om samen bezig zijn, zodat mensen zich weer nuttig voelen. Zo draagt het archeologische werk bij aan psychisch herstel.”

De ontspannen sfeer bij het opgraven en de onderlinge kameraadschap zijn belangrijk voor de Britse Alastair (64). Als veteraan en afgestudeerd archeoloog vervult hij een dubbelrol. Hij werkt zij aan zij met de andere veteranen, met wie hij graag zijn archeologische kennis deelt. “Het is mooi dat ik nu iets kan doen met mijn ervaring, dat ik iets kan teruggeven.”

Maar wat bedoelt Alastair precies met teruggeven, wát geeft hij terug? Zijn met zand bedekte handen beginnen te trillen. Hij slikt, kijkt weg, zoekt zichtbaar naar woorden. Archeoloog Vicki Haverkate schiet te hulp. “Alastair is een geweldige archeoloog. Dat hij hier zijn passie kan doorgeven en mensen kan helpen, dat is mooi. Dat doet hem goed.” Alastair knikt instemmend, terwijl hij stug doorgraaft, zijn blik op oneindig. “Het is teamwork”, mompelt hij. “Ik vertrouw op anderen, zij vertrouwen op mij.”

Ook Gerard ervaart die verbondenheid met de groep in Waterloo. “Ik heb het er nu juist moeilijk mee dat ik hier weer weg moet, ik voel angst om terug te keren naar de wereld waar ik eigenlijk niet wil zijn”, zegt hij. Hij noemt het ‘het omgekeerde van heimwee’. “In het Nederlands bestaat daar geen woord voor. Ik sprak erover met een andere veteraan en hij leerde me dat er in het Portugees wel een woord voor is: saudade. Verdriet na plezier, dat is wat ik nu voel.”

De achternamen van de veteranen mogen om veiligheidsredenen niet worden genoemd. Deze zijn bekend bij de hoofdredactie.