Hoe omikron de arm van de Chinese overheid omwringt: ‘Dit zal invloed hebben op de status van Xi Jinping’

De Chinese overheid buigt na de aanhoudende protesten en versoepelt enkele covidmaatregelen. Of is het net de slabakkende economie die haar daartoe dwingt? ‘Als de welvaartsverbetering van Chinezen afneemt, kan er onrust ontstaan.’

Wat is er juist veranderd?

Het tienpuntenplan van de Chinese Nationale Gezondheidscommissie versoepelt enkele strikte beperkingen die golden voor mensen met corona. Zo zullen Chinezen die besmet raken maar geen symptomen ontwikkelen hun isolatie voortaan thuis kunnen uitzitten. Tot nu toe werden zij veelal verplicht om familie en vrienden achter te laten en uit te zieken in een quarantainecentrum.

Ook zullen Chinezen niet langer verplicht zijn om een negatieve PCR-test voor te leggen wanneer ze op openbare plaatsen komen of naar een andere provincie reizen. Die regel maakte dat mensen enkele keren per week zo’n test moesten laten afnemen. Enkel in zogenaamde ‘hoogrisico-gebieden’ zal een PCR-test nog verplicht zijn. Ook zullen enkel die gebieden nog in lockdown kunnen gaan, met de belofte dat ze sneller zullen worden opgeheven. Gedaan dus met hele steden die op slot gaan. Het is voortaan overigens de lokale overheid die over zulke lokale lockdowns beslist.

Wat is het gevolg van de versoepelingen?

Dat is koffiedik kijken. Staat wel als een paal boven water: meer mensen zullen corona krijgen en misschien ook sterven. De kritiek op het zerocovidbeleid was intussen dan wel onhoudbaar geworden - zeker sinds de intrede van de besmettelijkere omikronvariant - feit blijft wel dat het Chinese dodental volgens officiële cijfers erg laag ligt.

Dat kan nu veranderen. Lang niet alle Chinezen zijn (volledig) gevaccineerd. Ook bestaat er twijfel over de effectiviteit van de Chinese vaccins. Het is een van de redenen waarom China-expert Frans-Paul Van der Putten (Clingendael Instituut) denkt dat de versoepelingen misschien geleidelijker zullen worden doorgevoerd dan we vandaag vermoeden: om zeker de oudere bevolking eerst te kunnen vaccineren en zo te beschermen. Daar is de overheid nu al mee bezig.

“Tot slot zou zo’n geleidelijke overgang beter zijn voor de perceptie van de overheid”, zegt Van der Putten. “Tot en met afgelopen weekend hield de overheid het beeld op dat versoepeling gevaarlijk is voor de gezondheid.”

Wat heeft die overheid dan zo snel overstag doen gaan?

“Het kan niet anders dan dat de protesten van de afgelopen weken de druppel zijn geweest”, zegt China-expert Ingrid d’Hooghe (Clingendael Instituut). “Ja, het zerocovidbeleid stond al langer onder druk - ook binnen de overheid. Zo zag je begin november dat er al versoepelingen werden toegelaten. Toch is en blijft dit een enorme bocht. Het toont ook dat verzet vanuit de bevolking effectief kan zijn. Dat is een belangrijke conclusie.”

Volgens D’Hooghe houdt het ook voor Chinees president Xi Jinping gezichtsverlies in. “Hij heeft zich altijd zeer streng opgesteld in die discussie. Dit zal een invloed hebben op zijn status.”

Ook sinoloog en econoom Dorien Emmers (KU Leuven / Stanford University) onderschat het belang van die protesten niet. “Ik denk zelfs dat die belangrijker waren dan deze bocht in het zerocovidbeleid. Waarom? Er zijn wellicht al door het autoritaire regime veel meer protesten in China dan wij vermoeden. China Dissent Monitor, een nieuwe database, legde vast dat er 822 protesten plaatsvonden in China tussen 18 mei en 22 november 2022, dus voor de recentste uitbraak van onrust.”

Dat de protesten nu wel zeer publiekelijk gevoerd werden, is een belangrijk signaal volgens haar. “Zelf op de Tsinghua-Universiteit protesteerden studenten”, zegt Emmers. “Dat is redelijk uniek. Dat is de universiteit waar de volgende generatie leiders wordt klaargestoomd.”

Of zijn het toch vooral economische redenen?

En toch zijn zowat alle experts het erover eens dat een andere reden wellicht de finale doorslag gaf: de Chinese economie. Net vandaag raakte bekend dat de Chinese export 9 procent minder groei doormaakte dan vorig jaar.

“Dit jaar wordt de economische groei in China op 3 procent geschat”, zegt Emmers. In Europa zouden we daar blij mee zijn, maar het staat in schril contrast met de 10 procent groei die China vroeger jaarlijks kende. “De Chinese Communistische Partij (CCP) heeft vandaag nog altijd brede publieke steun”, zegt Emmers. “In belangrijke mate is dat omdat heel wat generaties hun levensstandaard omhoog zagen gaan de voorbije decennia. Officieel heeft de CCP 800 miljoen mensen uit de armoede getild. Maar als die groei en welvaartsverbetering afneemt, kan er onrust ontstaan.”

Experts wijzen daarom op één zeer belangrijk cijfer: dat van de jeugdwerkloosheid. “Die is zeer hoog; 19,9 procent van de jeugd is werkloos”, zegt sinoloog Bart Dessein (UGent / Egmont Instituut). “Het staat symbool voor de moeilijke overgangsfase waarin de Chinese economie zit. Lang stond China bekend als de fabriek van de wereld. Door de lage loonkosten exporteerden bedrijven hun productie naar daar en exporteerde het land massaal. Je kan dat niet eeuwig volhouden. Mensen willen op een gegeven moment welvaart en vooruitgang. Dat is de levensader van de CCP.”

Dat is geen nieuwe uitdaging. Andere ontwikkelingslanden hebben diezelfde omslag naar meer technologische jobs ook moeten maken. “Dus investeert China enorm in onderwijs”, zegt Dessein. “Maar die hoogopgeleide jeugd kan nog niet volledig terecht in een economie die nog hoofdzakelijk gericht is op lageloonjobs. Dat helpt mee verklaren waarom de covidmaatregelen nu gelost worden - om de economie zuurstof te geven.”