Hoe om te gaan met druk als àlles om sport draait?

Als er één boodschap is die we onthouden van de voorbije Spelen, dan wel dat het welzijn van atleten evenveel aandacht verdient als hun prestaties. De plotse dood van de jonge baanrenster Olivia Podmore zwengelt het debat verder aan. ‘Er zitten mensen achter de topsporters.’

“Sport is een geweldige uitlaatklep. Als je wint, is er geen enkel ander gevoel dat daaraan kan tippen.” Dat schreef de intussen plots overleden Nieuw-Zeelandse baanrenster Olivia Podmore (24) onlangs nog op sociale media. “Maar het gevoel als je verliest, als je niet wordt geselecteerd, als je je niet kwalificeert, als je geblesseerd raakt, als je niet kan voldoen aan de verwachtingen van de samenleving omdat je alles probeert te geven voor je sport… Dat is anders dan alle andere gevoelens: het gevoel van winnen kan je nergens mee vergelijken.”

Podmore werd niet geselecteerd voor de Spelen in Tokio. Vijf jaar geleden in Rio was ze er wel nog bij. Sportpsychologen Gary Hermansson en Eric Murray, hechte vrienden van Podmore, riepen begin deze week in internationale media dan ook op om het mentaal welzijn van topatleten serieuzer te nemen. Dit nadat turnster Simone Biles en eerder ook tennisster Naomi Osaka aangaven dat de mentale druk hen te veel werd.

Alles draait om sport

De voorbije weken verschenen er tal van artikels en columns over topatleten en hoe ze het best zouden moeten omgaan met druk of kritiek. Moet topsport altijd hard en competitief zijn? Mag er ook ruimte zijn voor kwetsbaarheid en het psychisch welzijn van onze atleten?

“Weinig mensen kunnen zich inleven in wat er allemaal gebeurt op topniveau, waar in feite alleen de besten zitten. Als je met 100 atleten begint, zit er daar later maar ééntje van aan de top. Alles wat er in de maatschappij aan de hand is, gebeurt aan de top twintig keer harder. Dit zei sportpsycholoog Jef Brouwers, die het Belgische team op de Spelen in Tokio begeleidde, enkele jaren geleden in een documentaire van de NOS over de dood van Robert Enke. Die Duitse keeper stierf in 2009 door zelfdoding. Sindsdien kaart zijn weduwe Teresa psychisch welzijn bij topsporters aan. “Nu wordt er wel al iets meer ingezet op mentaal welzijn en de begeleiding van atleten”, zegt Brouwers. “Toch zie ik de sociale media en wat daarmee gepaard gaat. Zoals bij het afhaken van turnster Biles in Tokio: mensen gaven daar eigenaardige commentaren op. De sociale media en de algemene media hakken in op het mentaal welzijn van atleten. Ze vergeten dat er mensen zitten achter de topsporters.”

Professor fysieke activiteit, sport & gezondheid Filip Boen (KU Leuven) beaamt dat er nu meer aandacht is voor psychisch welzijn, en dus niet enkel voor het ‘prestatieluik’. “En door de Olympische Spelen en alles wat er daar is gebeurd, is er nu nog meer aandacht voor gekomen.”

Toch is hij waakzaam. Boen zegt dat er vaak mentale problemen opduiken bij topsporters op het einde van hun carrière. “Topsporters geven veel op voor hun carrière, en ze krijgen vaak een mono-identiteit: alles draait om sport. Als dat niet goed loopt, is de impact op het welzijn natuurlijk des te groter.” Als die topsportcarrière plots stopt, en zeker als dat niet vrijwillig gebeurt, vallen volgens de expert veel atleten in een zwart gat, omdat ze te weinig andere dingen hebben kunnen of mogen doen.

Boen: “Een ander belangrijk punt is de ongelooflijke euforie die topsporters ervaren bij winst maar ook de enorme schrik als ze verliezen. Andere mensen krijgen op het werk soms ook evaluaties, maar bij sport is het anders: je wint of je verliest, er is geen tussenweg. Dat is het mooie aan sport, maar dat is ook gevaarlijk als het misgaat.”

Kwetsbaarheid

Als atleten verliezen, kan het lijken alsof hun hele wereld vergaat, omdat ze zich volgens Boen dan te veel verliezen in hun mono-identiteit. Niet alle atleten zijn uiteraard vatbaar voor mentale problemen, maar sommigen geven wel het een en ander aan: dat ze rust willen, bijvoorbeeld. Brouwers: “Gouden medaillewinnaar Nafi Thiam maakte er onlangs ook gewag van: van de druk die ze langs alle kanten voelt en haar nood om op haar privacy te staan.”

Maar niet alles hoeft met een gouden medaille beloond te worden. “Neem nu die prestatie van Mieke Gorissen, die na afloop van de olympische marathon amper kon geloven dat ze daadwerkelijk de finish had gehaald en 28ste werd. Zij vond welzijn in het lopen en dat is iets om zeer tevreden over te zijn. Dat zijn mooie dingen. Die momenten moeten ook gekoesterd worden”, zegt Brouwers. “Zij stelde zich erg kwetsbaar op. Er is dus plaats voor kwetsbaarheid in de topsport, maar het zou dus meer moeten gaan om die persoonlijke doelstellingen. Daar werken we hard aan.”

En ook als de carrière van topsporters eindigt, is er alvast beterschap, weet Boen: “Met Australische collega’s onderzoeken we hoe topsporters het ervaren als ze stoppen met hun carrière. De manier waarop is daarbij bijvoorbeeld heel belangrijk. Het is ook belangrijk om na te gaan of sporters nog alternatieven hebben: wat doet het psychologisch met mensen, als ze opeens ‘thuis’ zouden zitten?”

Boen benadrukt ook dat er tijdens de hele carrière van atleten aandacht moet zijn voor mentaal welzijn: “Sporters enkel afrekenen op hun sportprestaties kan niet de bedoeling zijn, hoewel dat wel de essentie van topsport is, natuurlijk. Maar we moeten beseffen dat dit een enorme impact heeft. Als we dát al beseffen, dan zal er ook steeds meer begrip zijn.”

Wie vragen heeft over zelfdoding, kan terecht op Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be.